زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تنها به فاصله یک سال بعد از حریق در بازار چرم تبریز، برای بار دوم بازار تاریخی، مجموعه‌ای که در انتظار پیوستن به فهرست آثار تاریخی سازمان یونسکو به سر می‌برد، دچار آتش‌سوزی مهیبی شد و خسارات جبران‌ناپذیری به آن وارد آمد.
آسیب‌شناسی و کشف علت این حادثه يا بهتر بگوييم فاجعه، بايد با در نظر گرفتن تمامی ابعاد صورت پذيرد، وگرنه به سادگی می‌توان «معلول»ها را ديد و آنها را محکوم کرد.
بازار تبریز بزرگ‌ترین بازار مسقف و سرپوشیده جهان و همچون گوهری است كه در دل آذربایجان می‌درخشد.                                                                                                                                     نقش آن در عرصه تبادلات اقتصادی و حتی سیاسی و اجتماعی در طول تاریخ این شهر انکارناپدیر است. حال، چنین گوهری چگونه باید محافظت شود؟! آیا تاکنون اقدامات ایمنی، امنیتی برای این صدف گرانبها صورت گرفته است؟!
1- شواهد و قرائن ارائه‌شده از سوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تبریز نشان می‌دهد که از چندین سال قبل، این سازمان مکاتبات، مراودات و تذکرات بسیاری در زمینه ضرورت اصلاح و بهبود طرح ایمنی بازار تبریز با مراجع مختلف داشته، اما کمتر نتیجه گرفته است.
بازار بزرگ تبریز که از آن باید به نام «بازار بی‌دفاع» یاد کرد، مجموعه‌ای است که عوامل بسیاری، از سازمان میراث فرهنگی گرفته تا سازمان بازرگانی، اتحادیه‌های اصناف و بازاریان، هیات امنا، ادارات آب و برق و گاز و مخابرات و حتی مشتریان و معامله‌گران در اداره آن دخالت دارند. اینکه چرا تاکنون این بازار بی دفاع از اجرای طرح‌های ایمنی مدون محروم بوده و چرا خود بازاریان آموزش‌های لازم را برای مقابله با چنین حوادثی ندیده‌اند، مهم‌ترین نکته و علت این حادثه است. موضوعی که همواره شعار ماست اما کمتر به آن عمل شده، «پیشگیری مقدم بر درمان است»!
 به نظر می‌رسد عوامل دخیل در این مجموعه کمتر به آن پرداخته‌اند؛ به طوري که اصرارها و اعلام نیازهای سازمان آتش‌نشانی هم فايده‌اي نداشت و پس از یک سال از آتش‌سوزي مهر ماه سال 1387 در بازار چرم تبریز، هنوز اقدام موثری صورت نگرفته است.
2- آسیب‌شناسی و بررسي این حادثه، واقعیت تلخ دیگری را در برابر دیدگان ما قرار می‌دهد. معابر تنگ، دالان‌ها و راسته‌های شلوغ و دراز، تیمچه‌های پرازدحام و پرتردد همه و همه از پدیده‌های طبیعی بازاری هستند که گریز و درمانی برای آنها نیست؛ چرا که مستلزم تغییر فیزیکی در بافت تاریخی و سنتی بازار است که این نیز امری نامعقول و ناممکن مي‌باشد. اما تاسف‌بارترین بخش مسأله این است كه در جایی که حتی عبور و مرور افراد پیاده در راهروها، گذرها و راسته‌ها به دلیل شلوغی و ازدحام جمعیت به سختی صورت می‌گیرد و بسیاری از مغازه‌داران کالاها و اجناس خود را در جلوی مغازه و درست در مسیر عبور و مرور مردم قرار داده‌اند، چگونه می‌توان ماشین آلات سنگین را به داخل محدوده انتقال داد؟! وقتی بسیاری از  مغازه‌داران، اجناس خود را در فضایی حتي چندین برابر مساحت مغازه اصلی خود در جلوی آن و در مسیر تردد عابرین عرضه می‌کنند، بدیهی است این «سد معبر» می‌تواند کار امدادرسانی را با وقفه و مشکل روبه‌رو سازد.
3- عامل دیگری که باعث نگرانی از وضعیت موجود مي‌شود، کیفیت و نوع اجناس ارائه‌شده در این بازار و مهم‌تر از همه نحوه انبارداری آنهاست.
بازاری که حریق در آن صورت گرفته، محلی برای عرضه پوشاک، البسه و مهم‌تر از همه، مواد سریع‌الاشتعال و خطرناک نظیر انواع اسپری، عطر و ادکلن آن هم در سطح عمده بوده است. اين مواد خود در حكم مواد منفجره و محترقه بوده و منجر به انفجارات شدید و وارد شدن خسارات و تلفات جانی شده‌اند. به نظر می رسد تاکنون نظارت و کنترل صحیح و جامعی در مورد کالاها و اجناسی که می‌توانند در این بازار عرضه شوند، صورت نگرفته است. در ساعات اوليه آتش‌سوزي كه علت اصلی آن تجمیع اسپری‌های سریع‌الاشتعال بوده، شاهد انفجارات گسترده‌ای بودیم که نه تنها جان بازاریان، بلکه سلامتی آتش‌نشانان و امداگران را تهدید می‌کرد. مصدومیت شدید هشت آتش‌نشان، گویای آن است که نوع کاربری و عرضه کالاها در این بازار، منطبق با اصول ایمنی و احتیاطی نبوده است. عدم مرمت و بازسازی علمی و عملی بافت تبریز نيز مزید بر علت شد تا هر آن با احتمال ریزش سقف و بخشی از دیواره‌ها و طاق‌های آن، خطر جانی و مرگ، امدادرسانان را تهدید کند.
راه‌اندازی شبکه 5 کیلومتری آب:
یک شبکه عظیم به طول پنج کیلومتر و از پنج جهت، از شیلنگ و لوله و اتصالات، در این آتش‌سوزي به کار گرفته شد تا آب از نزدیک‌ترین خیابان مجاور به محل حادثه كه در یک کیلومتری آن خودروهای سنگین امکان عبور به داخل مجموعه بازار را نداشتند، انتقال یابد.
بدیهی است که فشار آب در نقطه مقصد، به اندازه فشار مبداء نباشد، اما تلاش و ایثار آتش‌نشانان و از جان گذشتگی آنان، این خلاء را پرکرد. حال سه تن از آتش‌نشانان وخیم بود و در معرض عمل‌های جراحی متعدد قرار گرفتند. آنها برای حفاظت از مال همنوعان و همشهریان خود به خاطر رسالت و وظیفه انسانی، اخلاقی و حقوقی خویش، از سلامتی خود گذشتند تا مبادا گزندی به اموال و مال التجاره بازاریان و نیز مجموعه تاریخی فرهنگی تبریز برسد. تلاش شش ساعته آنان برای اطفای حریق، آن هم در ساعات اوج تردد در بازار، و در منطقه‌ای که از کوچک‌ترین سیستم روشنایی و شبکه برق در آن لحظه محروم بوده، بسیار دشوار می نماید.
آمارهای متناقض درباره تعداد حجره‌ها:
آمار متناقضی در مورد تعداد حجره و انبارهاي سوخته‌شده منتشر گرديد. در اولین ساعات حادثه، تعداد مغازه‌های آسیب‌دیده 200 مغازه اعلام شد! سپس صاحبان حجره‌ها، تعداد واحدها را 120 مغازه اعلام كردند و برخی نیز از تعداد متفاوتی بین 100 تا 130 واحد سخن به میان آوردند.
اما مستندترین و واقعی‌ترین اخبار را باید از زبان مسؤولان سازمان میراث فرهنگی شنید؛ چرا که کامل‌ترین آمار و اطلاعات بازار تبریز در دست آنهاست. بنا به گفته تراب محمدی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، در این حادثه 80 حجره آسیب کلی دیده و به تعدادی نیز آسیب جزئی وارد شده است!
اما جالب‌ترین بخش آمار اين است كه 25 حجره از این 80 واحد، به صورت غیرمجاز و غیراصولی، طی 50 سال گذشته در صحن سرا و توسط خود بازاریان ایجاد گردیده است که هیچ‌گونه ارزش تاریخی و فرهنگی نداشته‌اند.
 به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، به عنوان اصلح‌ترین کارشناس مسائل فرهنگی و تاریخی، به قسمت‌های تاریخی بازار تبریز از قبیل قسمت‌های گنبدی و سنتی و تاریخی هیچ‌گونه آسیبی نرسیده و ترکیب بنای اصلی مغازه‌های بازار نیز همچنان محفوظ مانده و قابل مرمت می‌باشد. بنابراین مرمت و بازسازی آنها امری بدیهی و امکان پذیر است و طرح ثبت بازار تبریز در فهرست آثار یونسکو هرگز منتفی نخواهد شد!
70 درصد بدون بیمه!
یکی از نکات آموزنده و تاسف‌بار حادثه سرای «ایکی قاپیلی» تبریز موضوع بیمه حجره‌ها و بازار است. متاسفانه طرح بیمه کامل برای كل اين مجموعه و اثر تاریخی وجود ندارد. بنابراین، برخی از مغازه داران به فراخور حال خویش، نسبت به بیمه اموال خویش اقدام نموده اند.
بر اساس اعلام کارشناسان بیمه ایران، از مجموع مغازه‌های آسیب‌دیده تنها 35 مغازه سوخته، طرف قرارداد بیمه ایران بودند. به گفته بهروز ناظمی، مدیر بیمه ایران استان آذربایجان شرقی، تاکنون بالغ بر 10 میلیارد ریال به بازاریان آسیب‌دیده، خسارت پرداخت شده است.

از 400 مترمربع تا 30 هکتار!
اگر عنایت پروردگار و تلاش و همت آتش‌نشانان نبود، آتش‌سوزي در 400 مترمربع از «سرای دودری» محدود نمي‌شد و نه تنها همه مجموعه بازار تاریخی و بی دفاع تبریز، به طول یک کیلومتر و به وسعت 30 هکتار، بلكه بخش عظیمی از بافت‌های به هم پیوسته و در هم تنیده تبریز دچار حادثه می‌گرديد.
هشدارسازمان آتش‌نشاني و خدمات ایمنی شهرداری تبریز:
حادثه در كمين واحد‌هاي تجاري تبريز
بروز چند فقره آتش‌سوزي در واحد‌هاي تجاري تبريز، آن هم به فاصله تنها 10 روز بعد ازحادثه حريق در بازار اين شهر، گوياي اين واقعيت تلخ است كه به رغم هشدارها وتذكرها وبا وجود كثرت سرمايه‌هاي مادي و معنوي، اين واحدهاي تجاري در معرض تهديد آتش وحادثه هستند. حادثه آتش‌سوزي در بازار «ايكي قاپيلي» تبريز نشان داد كه اين اثر تاريخي و ارزشمند چقدر در برابر حادثه و حريق بي‌دفاع است و نه تنها اين بازار، كه ساير مجموعه‌هاي تجاري، پاساژها و مجتمع‌هاي خدماتي نيز ضريب ايمني چنداني ندارند. اين امر در درجه اول به خود صاحبان واحدها و املاك تجاري بر مي‌گردد كه به رغم هشدارها و تذكرها و اطلاع‌رساني رسانه‌هاي گروهي، به مسأله تامين ايمني اين واحد‌ها كمتر توجه شده است. تنها به فاصله چهار روز ازحادثه آتش‌سوزي بازار تبريز، آژيرخطر يك واحد خدماتي - تجاري ديگر (پمپ بنزين ميدان ساعت) به صدا درآمد0 خوشبختانه وجود دستگاه‌هاي اطفاي حريق در اين پمپ بنزين و سرعت عمل صاحبان آن و نيز حضور بموقع نيروهاي عملياتي آتش‌نشاني، مانع از وقوع فاجعه‌اي عظيم در مركز شهر تبريز گرديد و اين حادثه با مصدوميت جزئي دو نفر پايان يافت. اما حادثه هرگز خاموش و ساكت نمي‌نشيند. 19 آبان ماه، يك واحد تجاري ديگر در پاساژ امام خميني آتش گرفت. اين آتش‌سوزي كه درست دراوج ترافيك شهر تبريز و در ساعت 12 ظهر روي داد، مي‌توانست فاجعه‌اي ديگر را به بارآورد، اما خوشبختانه اين بارهم وجود كپسول‌هاي آتش خاموش كن، تا حدودي از سرايت و گسترش آتش تا رسيدن ماموران آتش‌نشاني كاست. در همان روز (ساعت 30/13 روز 19 آبان ماه)، اعلام وضعيت حريق منزلي در خيابان دارايي، آتش‌نشانان را به محل حادثه كشاند؛ اما در كمال تعجب مشاهده گرديد كه زيرزمين اين خانه به اصطلاح مسكوني به انبار وسيع پوشاك تبدیل شده و تاسف بارتراينكه نه تنها انبارداري اصولي و مطمئن در آن رعايت نشده، بلكه از كمترين امكانات اطفاي حريق و كپسول‌هاي آتش‌نشاني نيز محروم است. دو روز بعد (ساعت 50/16 روز 21 آبان ماه) آتش، مهمان ناخوانده كارگاه طلاسازي درطبقه چهارم پاساژ امت بود؛ اما با تلاش و همكاري همسايه‌ها و اقدام بموقع آتش‌نشانان، مهارشد. حريق درپاساژ تجارت واقع درخيابان فردوسي ( 23 آبان ماه) و حريق در پاساژ سهند (25 آبان ماه)، از ديگر آتش سوزي‌هايي بودند كه تنها به فاصله چند روز ازحادثه حريق بازار تبريز روي دادند. عدم رعايت مسائل ايمني و احتياطي، فقدان سيستم‌هاي اطفاي سريع و كپسول‌هاي آتش خاموش كن و مواردي از اين دست، علت بروز اين آتش سوزي‌ها اعلام شده و نشانگر آن است كه واحدهاي تجاري تبريز، به عنوان يكي از مهم‌ترين قطب‌هاي اقتصادي كشور به كانون حادثه وحريق مبدل گشته‌اند! به نظر مي‌رسد اتحاديه‌هاي صنفي، صاحبان صنوف و مشاغل تجاري و خدماتي و مغازه‌داران بايد با كنار گذاشتن هرگونه انبارداري سنتي و قديمي و ايمن سازي محيط كار و انبار كالاهاي خود، به سلامت شغل و صيانت از دارايي‌هاي خويش بيش از پيش اهتمام ورزند. تجهيز اين واحد‌هاي تجاري به دستگاه‌هاي ساده اطفاي حريق، اجراي كامل مفاد طرح‌هاي ايمني مربوط به اين واحد‌ها، نگرش و نظارت مستمر بر تجهيزات موجود و برقراري ارتباط تنگاتنك با واحد پيشگيري سازمان آتش‌نشاني تبريز و مشاوره با آنها درخصوص ايمن‌سازي واحد‌هاي تجاري – خدماتي، در اين ارتباط بسيارمفيد خواهد بود. هرچند سازمان آتش‌نشاني وخدمات ايمني و همه آتش‌نشانان ايثارگرخود را موظف و مكلف به اداي دين درقبال جان ومال هموطنان خود دانسته و همواره به محض به صدا درآمدن آژير خطر، اقدام به عمليات مي‌نمايند، اما اين امر معمولا بعد از وقوع حادثه صورت مي‌گيرد كه اغلب نيز چند دقيقه‌اي طول مي‌كشد؛ درحالي كه با رعايت مسائل ايمني و تجهيز اين كارگاه‌ها به تجهيزات اوليه اطفاي حريق در همان نخستين ثانيه‌هاي بروز حادثه، مي‌توان تا حد زيادي از گسترش و سرايت حريق جلوگيري كرد.