زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

امروزه براي اطفاي حريق، عمليات نجات و ساير خدمات امدادي و ايمني، دامنه وسيعي از انواع خودروها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در شماره قبل سابقه توليد و سير تحول پر مصرف‌ترين و مشهورترين اين خودروها، يعني «كاميون آتش‌نشاني» شرح داده شد، در اين مقاله ضمن بررسي انواع خودروهاي آتش‌نشاني، راجع به ساختار «كاميون آتش‌نشاني» توضيحاتي ارائه مي‌گردد.
انواع خودروهاي آتش‌نشاني: براي تقسيم‌بندي خودروهاي آتش‌نشاني روش‌هاي مختلفي وجود دارد. به عنوان مثال در يك تقسيم‌بندي، براساس ظرفيت خودرو، خودروهاي آتش‌نشاني را در دو بخش و 6 گروه تقسيم نموده‌اند.
بخش الف: خودروهاي سبك شامل دو گروه؛
1- سواري‌هاي ستادي
2- استيشن، ون و وانت
بخش ب: خودروهاي نيمه سنگين و سنگين شامل 4 گروه؛
1- كاميون‌هاي دومحور
2- كاميون‌هاي سه محور
3- كاميون و تريلرهاي سه محور به بالا
4- خودرو‌هاي پشتيباني و ويژه
در تقسيم‌بندي ديگري خودروهاي آتش‌نشاني براساس نوع كاربري دسته‌بندي شده‌اند. شامل:
1- خوردوهاي ستادي (سواري)
2- خودروي آمبولانس
3- خودروي آتش‌نشاني معمولي
4- خودروي حامل نردبان
5- خودروي آتش‌نشاني فرودگاهي
6- خودروي آتش‌نشاني صنعتي
7- خودروي آتش‌نشاني جنگل
8- خودروي نجات و حوادث ويژه
9- خودروي فرماندهي و هدايت عمليات
10- خودروي پشتيباني
1- خودروي ستادي (سواري):
اين خودرو ضمن استفاده و تردد روزمره فرماندهان آتش‌نشاني، اين امكان را فراهم مي‌كند تا فرمانده بر حسب مورد و به ويژه در حوادث به نسبت شديد و مهم، به سرعت در محل حادثه و صحنه عمليات حضور يابد. از اين نظر خودروي مزبور از انواع سواري‌هاي قوي، پرسرعت و ايمن در نظر گرفته مي‌شود. اين خودروها به بيسيم، آژير و چراغ‌گردان مجهز بوده، رنگ‌آميزي و علائم ويژه آتش‌نشاني را دارد.
از آنجايي كه فرماندهان آتش‌نشاني به طور معمول لباس رسمي خدمت به تن دارند، اما در صحنه عمليات بايستي از لباس و وسايل حفاظتي استفاده نمايند. اين گونه البسه و وسايل (مثل كلاه ايمني، اوركت حريق، شلوار، چكمه، دستكش و ...) در خودرو قرار داده شده است. همچنين بعضي وسايل اعم از بلندگوي دستي، نورافكن دستي و ... نيز در آن قرار دارد.
2- خودروي آمبولانس:
در بعضي از كشورها، مثل كشور ژاپن، خدمات فوريت‌هاي پزشكي نيز توسط آتش‌نشاني ارائه مي‌گردد، بنابراين، در سازمان آتش‌نشاني اين كشورها به منظور ارائه خدمات پزشكي به قربانيان حوادث و بيماران اتفاقي، انواع آمبولانس مجهز با پرسنل كاملا تعليم ديده و كار آزموده در نظر گرفته شده است.
همچنين، از آنجايي كه آتش‌نشانان هنگام عمليات اطفاء حريق، نجات و امداد و مقابله با حوادث مختلف در معرض انواع جراحت‌ها و آسيب‌ها قرار دارند، بايستي در صحنه حادثه، به ويژه حوادث شديد و مهم، امكانات درماني- مراقبتي مستقر شود.
3- خودروي آتش‌نشاني معمولي (1):
اين خودروها مهم‌ترين و پرمصرف‌ترين وسيله براي مبارزه اساسي با آتش‌سوزي محسوب مي‌شود. از آنجايي كه بيشتر اين خودروها با استفاده از شاسي كاميون ساخته مي‌شود، به آنها كاميون آتش‌نشاني نيز گفته مي‌شود. اين خودرو اصلي‌ترين وسيله اطفاي حريق سازمان‌هاي آتش‌نشاني، مستقر در سكونت‌گاه‌هاي انساني، اعم از شهرها، شهرك‌ها و روستاها، را تشكيل مي‌دهد، از اين نظر به «خودروي آتش‌نشاني شهري» نيز مشهور است.
قسمت‌هاي اصلي خودرو: اجزاي اصلي اين خودروها عبارتند از:
1-3- شاسي
2-3- مخزن آب و كف
3-3- پمپ
4-3- اتاق
1-3- شاسي: اين قسمت ساختار اصلي خودرو را تشكيل داده و ساير قسمت‌ها به روي آن نصب مي‌شود. همچنانكه قبلا اشاره شد، براي ساخت اين گونه خودروها به طور معمول از مناسب‌ترين شاسي‌هاي كاميون استفاده مي‌گردد. البته، براي توليد خودروهاي سبك، از وانت، ون و خودروي استيشن (مناسب) نيز استفاده مي‌گردد. از جمله شاسي‌هايي كه در سال‌هاي اخير در كشور ما براي توليد اين گونه خودروهاي آتش‌نشاني به كار گرفته مي‌شوند، عبارتند از: رنوميدلام، ايسوزو، آتگو، ولوو FM9 و FM12، دنيز و ...
2-3- مخزن آب و كف: با توجه به اينكه محدوده شهرها و روستاها، بيشتر آتش‌سوزي‌ از نوع A (خشك) است و براي مبارزه با آتش‌سوزي‌هاي ياد شده «آب» بهترين ماده اطفاعي است، براي ذخيره آب در اين گونه خودروها، مخزن مناسبي روي شاسي نصب مي‌گردد. اما بايد توجه داشت، آب به نسبت سنگين است. هر مترمكعب آب به تقريب يك تن وزن دارد. از اين نظر براي دوري جستن از سنگيني بيش از حد خودرو و در نتيجه بروز مشكلاتي مثل كاهش قدرت تحرك و مانور خودرو و ... بايد گنجايش مخزن آب متناسب با ظرفيت شاسي و قدرت موتور آن باشد. به طور معمول مخزن آب از ورق‌هاي استينلس استيل، ساخته مي‌شود تا در مقابل زنگ‌زدگي و خوردگي به نسبت مقاوم باشد. بعضي كارخانه‌هاي سازنده خودروي آتش‌نشاني، براي افزايش مقاومت فلز مخزن، در مقابل زنگ‌زدگي و پوسيدگي، آن را از داخل با مواد عايق مثل «اپوكسي گلاس» پوشش مي‌دهند. مخزن آب بعضي از خودروهاي سبك آتش‌نشاني از جنس PVC، مواد مركب و يا فيبر شيشه تهيه مي‌شود، تا علاوه بر مقاومت در برابر زنگ‌زدگي، از نظر وزن نيز سبك‌تر باشد.
حركت به نسبت سريع خودروي آتش‌نشاني، ترمز و توقف‌هاي ناگهاني، گردش به چپ و راست، حركت در پيچ‌ها، باعث تلاطم آب داخل مخزن شده و موج ايجاد مي‌كند. اين پديده مي‌تواند با ايجاد مشكل جديد در كنترل و هدايت خودرو، باعث تصادف و حتي واژگوني آن گردد. براي اجتناب از اين خطرات، با استفاده از پره‌هاي طولي و عرضي، در داخل مخزن «موج‌گير» ايجاد مي‌شود. براي بازديد، سرويس و شستشوي مخزن، دريچه‌اي به نام «دريچه آدم رو» در مخرن آب، تعبيه مي‌شود. براي مبارزه اساسي با آتش‌سوزي‌هاي كلاس B (مايعات قابل اشتعال) كف آتش‌نشاني مؤثرترين ماده اطفاعي است. از اين نظر در اين گونه خودروها مخزن ديگري به گنجايش يك دهم مخزن آب، براي ذخيره‌سازي مايع كف‌ساز (3) در نظر گرفته مي‌شود. اما، از آنجايي كه وقوع اين نوع آتش‌سوزي‌ها در محدوده شهرها و روستاها به نسبت آتش‌سوزي‌هاي كلاس A، بسيار كمتر است، مايع كف‌ساز داخل اين مخزن شايد تا چندين ماه بلااستفاده بماند. در نتيجه ممكن است هم به مايع مزبور و هم به مخزن آن آسيب برسد (به عنوان نمونه مايع كف‌ساز دچار كپك‌زدگي و مخزن آن دچار پوسيدگي شود). از اين نظر بعضي از كارخانه‌هاي سازنده خودروهاي آتش‌نشاني، اين مخزن را حذف نموده، گالن‌هاي محتوي مايع‌ كف‌ساز و ساير ادوات ويژه توليد كف خاموش كننده، اعم از تناسب ساز و ... را در داخل اتاق ابزار خودرو جاسازي كرده‌اند.
3-3- پمپ: پمپ خودروي آتش‌نشاني قلب آن محسوب مي‌شود. اين پمپ از نوع پمپ آتش‌نشاني سنتري فيوژي (4) است. به طور معمول پمپ در عقب شاسي نصب مي‌گردد. برحسب نوع پمپ و تجهيزات آتش‌نشاني در نظر گرفته شده براي نصب در خودرو، لوله‌كشي‌هاي لازم صورت مي‌گيرد. به عنوان مثال، لوله خروجي آب از مخزن به پمپ، لوله خروجي آب از پمپ به هوز ريل (5)، لوله خروجي آب از پمپ به مانيتور آب و كف (6) و ...
هوز ريل عبارت است از قرقره فلزي كه شلنگ لاستيكي فشار قوي به دور آن پيچيده شده است. طول شلنگ مزبور 50 تا 30 متر بوده و يك لوله مناسب (در بيشتر مواقع نازل مسلسلي) به آن نصب مي‌شود. اين مجموعه، به طور معمول در انتهاي خودرو و در محل مناسبي كه فوري در دسترس باشد، در بالاي پمپ‌ نصب مي‌گردد. از هوز ريل براي عمليات سريع آتش‌نشاني، مثل اطفاي حريق خودروي مشتعل، استفاده مي‌شود. مانيتور براي پرتاب آب يا كف آتش‌نشاني از فاصله‌هاي دور به كار برده مي‌شود، به طور معمول در بالاي اتاق خودرو نصب مي‌گردد. اين وسيله در مبارزه با حريق‌هاي شهري كاربرد چنداني ندارد. به همين دليل بيشتر كارخانه‌هاي خارجي سازنده خودروي آتش‌نشاني، آن را در خودروهاي آتش‌نشاني معمولي نصب نكرده، بلكه مانيتور سيار در داخل اتاق ابزار خودرو قرار مي‌دهند. تا در صورت لزوم، از آن استفاده شود. پمپ آتش‌نشاني سنتري فيوژي نصب شده در خودروهاي آتش‌نشاني، به طور معمول داراي دو سيستم عملكردي آبدهي با فشار معمولي و فشار قوي است. در سيستم عملكرد فشار قوي از حجم آبدهي كاسته و بر فشار آن افزوده مي‌شود. در سيستم عملكردي معمولي حجم آبدهي زياد ولي فشار آن كم است. به طور مثال در پمپ مدل
30-  NH (روز نباور)، ميزان آبدهي از قسمت فشار معمولي، 2400 الي 3000 ليتر در دقيقه با فشار 10 بار و ميزان آبدهي از قسمت فشار قوي، 250 الي 400 ليتر در دقيقه با 40 بار فشار است. نيروي محركه براي به كار انداختن پمپ نصب شده در خودروي آتش‌نشاني، همان نيروي موتور خودروي مزبور است، كه توسط دستگاهي به نام P.T.O، كه به روي‌ گيربكس خودرو نصب مي‌شود، به پمپ آتش‌نشاني انتقال مي‌يابد. روش كار به اين شرح است؛ ابتدا بايستي خودروي آتش‌نشاني به طور كامل متوقف شده و ترمز دستي كشيده شود. سپس كلاچ گرفته شده (پدال كلاچ به طور كامل فشار داده شده)، دنده خلاص گردد. چند ثانيه به همين حالت درنگ نمود. سپس PTO را درگير كرد و به تدريج كلاچ را آزاد كرد (به آرامي فشار از روي كلاچ برداشته شود). در اين حالت پمپ خودروي آتش‌نشاني شروع به كار مي‌كند. پمپ نصب شده در خودروي آتش‌نشاني، توانايي آبگيري از انواع منابع آبي روباز، اعم از استخر، نهر، رودخانه و ...، مخازن آبي در ارتفاع و همچنين تاسيسات آبرساني شهري، اعم از شيرهاي آتش‌نشاني ايستاده و زميني را دارد.
4-3- اتاق: اسكلت يا چارچوب اتاق از پروفيل فولادي ساخته شده و با ورق‌‌هاي فولادي پوشيده مي‌شود. كف، سقف و ساير قسمت‌هايي كه احتمال تردد افراد وجود دارد، با ورق عاج‌دار آلومينيومي پوشيده مي‌گردد. با توجه به طرح اتاق، چند يا چندين درب كركره‌اي براي اتاق در نظر گرفته مي‌شود. داخل اتاق ابزار، براساس طرح آن و نوع ابزار و تجهيزاتي كه در آن قرار خواهد گرفت (اعم از محل كپسول‌هاي آتش‌نشاني، آچارها، لوله‌ها، سرلوله‌ها و ...) فضاسازي مي‌شود.
4- خودروي حامل نردبان: اين گروه از خودروهاي امدادي براي انجام عمليات آتش‌نشاني امداد و نجات در ارتفاع ساخته شده‌اند. ساختمان كلي آنها عبارت است از يك شاسي كه نردبان كشويي يا بالابرهيدروليكي به روي آن نصب شده است. به گروه اخير، سطوح هيدروليكي (8) يا اسنوكل (9) نيز گفته مي‌شود. نمونه‌هاي جديد اين خودروها، تجهيزاتي از قبيل سبد حمل افراد، مانيتور ثابت آتش‌نشاني، برانكارد حمل بيمار و ... نيز دارند. نردبان‌هاي موتوري در انواع سبك (كم ارتفاع)، متوسط و بلند ساخته شده‌اند. ولي به طور معمول نوع 32 و 52 متري آنها كاربرد بيشتري دارد. خودروهاي حامل نردبان فاقد مخزن آب يا هر ماده خاموش كننده ديگر بوده، ولي بعضي از انواع آنها پمپ آتش‌نشاني دارد.
5- خودروي آتش‌نشاني فرودگاهي: براساس استانداردهاي سازمان جهاني هواپيمايي كشوري (ICAO) تمام فرودگاه‌هاي غيرنظامي بايستي خودروهاي آتش‌نشاني و امداد متناسب خود را داشته باشند. بدين ترتيب گروهي از خودروهاي آتش‌نشاني به طور اختصاصي براي خدمت در فرودگاه‌ها طراحي و ساخته مي‌شوند. از ويژگي‌هاي اين خودروها مي‌توان، شتاب زياد، امكان حركت مطلوب در زمين‌هاي ناهموار اطراف فرودگاه، مخزن آب و كف بزرگ، مانيتور پر قدرت و ... را نام برد. از آنجايي كه امدادرساني به هواپيماهاي سانحه ديده بايستي بسيار سريع صورت گيرد هم به لحاظ نجات جان سرنشينان هواپيما و هم از نظر موفقيت در فرو نشاندن آتش، عمليات اطفاي حريق به صورت خودكار و از طريق مانيتورهاي پر قدرت خودرو صورت مي‌گيرد. به طور معمول، و به‌ويژه در خودروهاي سنگين آتش‌نشاني فرودگاهي دو مانيتور نصب شده است، يكي براي پرتاب كف به روي شعله‌هاي آتش و ديگري براي پاشش همزمان پودر سازگار با كف. نكته ديگر ضرورت حركت خودروي مزبور حين پرتاب كف است. از اين نظر به طور معمول پمپ آتش‌نشاني خودروهاي سنگين فرودگاهي داراي موتور جداگانه از موتور خودروي آتش‌نشاني بوده و به صورت موتور پمپ واحد عمل مي‌كند.
6- خودروي آتش‌نشاني صنعتي: بسياري از صنايع به علت نوع مواد اوليه مصرفي، فرايند توليد و يا نوع توليدات، در معرض انواع مخاطرات منجر به آتش‌سوزي و انفجار هستند. از جمله اين صنايع، مي‌توان به صنايع شيميايي و پتروشيميايي اشاره نمود. براي مقابله با حوادث احتمالي در اين‌گونه صنايع نيز خودروهاي ويژه‌اي طراحي و ساخته شده است. از نكات بارز اين خودروها مي‌توان به وجود مخزن‌هاي متعدد انواع مواد خاموش كننده، مانيتور تلسكوپي و ... اشاره كرد. خودروي آتش‌نشاني چند حالته، يكي از خودروهاي سنگين مخصوص اطفاي حريق صنعتي است كه انواع مخزن آب، كف، پودر خاموش كننده و گازكربنيك در آن نصب شده است. در بعضي از صنايع، مثل صنايعي كه از فلزات قابل اشتعال سديم، منيزيم و ... استفاده مي‌نمايند،مي‌تواند از خودروهاي پودرپاش كه حاوي«پودر خشك» است، استفاده كرد.
7- خودروي آتش‌نشاني جنگل: براي مبارزه با آتش‌سوزي در عرصه‌هاي جنگلي خودروهايي مورد نياز است كه بتوانند به راحتي از جاده‌هاي كوهستاني و ناهموار عبور كنند. خودروهايي با مخزن آب به نسبت كوچك، موتور قوي و شاسي محكم. در اين مورد نيز انواع خودرو طراحي و ساخته شده است. به عنوان مثال خودروهايي كه با استفاده از شاسي وانت و كاميونت دو ديفرانسيل توليد شده‌اند. براي توليد خودروهاي قدرتمند‌تر، از خودروهاي شني‌دار نيز كمك گرفته شده است.
8- خودروي نجات و حوادث ويژه: اين گروه از خودروهاي امدادي به طور معمول از نظر شكل ظاهري شبيه به خودروهاي معمولي آتش‌نشاني بوده، اما برخلاف آن‌ها، فاقد مخزن آب كف بوده، پمپ آتش‌نشاني هم ندارند! بلكه در فضاي داخلي اتاق ابزار آنها، به طرز ماهرانه‌اي انواع و اقسام وسايل و تجهيزات نجات، جاي گرفته است. تا در حوادث و سوانح مختلف مثل تصادفات رانندگي و سوانح جاده‌اي، ريزش آوار، وقوع سيل و ... براي كمك به افراد درگير و آسيب ديده، مورد استفاده قرار گيرند. خودروهاي نجات چه از نظر نوع و ظرفيت خودرو و چه از نظر كاربري در انواع و اقسام مختلف توليد شده‌اند. گروهي از اين خودروها به طور اختصاصي براي مقابله با حوادث ويژه طراحي شده‌اند. در خودروي مزبور انواع لباس حفاظتي، وسايل تشخيص نوع مواد خطرناك، مواد خنثي كننده، وسايل جمع‌آوري و جلوگيري از ريزش مواد و ... جاي داده شده است.
9- خودروي فرماندهي و هدايت عمليات: وقوع حوادث شديد و مهم باعث شده است كه سازمان‌هاي آتش‌نشاني ضرورت و اهميت واحدهاي سيار فرماندهي را به خوبي احساس نمايند. اين گروه از خودروها، با توجه به همين ضرورت طراحي و ساخته شده‌اند. در داخل خودروهاي مزبور با استقرار انواع وسايل ارتباطي شامل كانال‌هاي مختلف بي‌سيم، فاكس و تلفن همراه و ماهواره‌اي، تلويزيون مدار بسته و ... همچنين ميز كنفرانس و محيط مناسبي براي فرماندهان آتش‌نشاني ايجاد گرديده، در نتيجه آنها قادرند در اسرع وقت انواع سيستم‌هاي مديريت بحران و يا فرماندهي حادثه را طراحي و اجرا نمايند.
10- خودروي پشتيباني: انواع تانكرهاي حمل آب، خودروهاي حمل گالن‌هاي كف، خودروي حمل سيلندرها و تجهيزات مربوط به دستگاه تنفسي با هواي فشرده، انواع خودروهاي حامل تجهيزات تأمين روشنايي، جرثقيل، لودر، بلدوزر و ... تجهيزات اين گروه از خودروهاي آتش‌نشاني را تشكيل مي‌دهند.
منابع در دفتر مجله موجود است.