دكتر صدیقه نوبان
کاربرد موم زنبور عسل در صنعت غذا
موم زنبور عسل در انواع فرآورده‌ها و فرایندها از بسته‌‌بندی تا عمل‌آوری و نگهداری مواد، مورد استفاده بوده است. همچنین بعنوان عامل تفكیك در صنعت شیرینی مورد استفاده قرار گرفته است. بسیاری از این كاربردها را می‌توان با سایر موم‌های ارزانتر به انجام رساند. كاربرد متداول، ساده و در مقیاس كوچك برای موم، حفاظت ظروف در برابر اثرات اسیدهای حاصله از آبمیوه‌ها یا عسل است.
استوانه‌های فلزی برای نگهداری و ارسال عسل باید جهت جلوگیری از خوردگی آهن روكش گالوانیزه گردند. روكش ممكن است شامل رنگ مخصوص مواد غذایی، كیسه پلاستیكی ساخته شده از پوشش نازك پلاستیكی مخصوص مواد غذایی با لایه نازكی از موم باشد. همچنین موم عسل در صنعت دارو، صنعت آرایشی و بهداشتی و ... نیز استفاده می‌شود.
سایر کاربرد‌های موم عسل
تولیدات دیگری كه در آن‌ها موم عسل یك مكمل بوده، شامل موم پیوندزنی، مداد رنگی، واكس كف اطاق و مبلمان، جلای همه منظوره، و موم واكس‌های مانع خوردگی، محافظ ماشین و نخ خیاطی (بویژه برای كشتی‌ها و كفاشی) برای شمع‌‌سازی، برای ریخته‌گری‌های فلزی و مدل‌‌سازی، پیوند درختان، ضد آب کردن مواد، جلا دادن کف منازل، مواد چسبدار، مرمر، پلاستر سازی، رنگ و روغن، صحافی و بسیاری از مصارف دیگر استفاده می‌شود. امروزه با پیشرفت علم و قیمت بالای موم مواد دیگر جایگزین موم شده است.
توصیه‌ها
موم عسل ماده‌ای غیرقابل هضم و جذب در دستگاه گوارش انسان است که بدون تغییر پس از مصرف از بدن دفع می‌شود. بعضی‌ها اعتقاد دارند که جویدن موم موجب تقویت دستگاه گوارش و لثه‌ها می‌شود، ولی باید بدانید داروهایی که زنبور از سوی زنبورداران برای درمان در طول سال مصرف می‌کند یا سمومی که علیه انگل‌های جلدی زنبور استفاده می‌شود، همگی در لایه‌های موم رسوب کرده و احتمال حضور سم در موم را بالا می‌برد. بر این اساس توصیه می‌شود از جویدن و خوردن موم عسل خودداری شود.
تقلبات در موم عسل
مخلوط کردن پارافین با موم یکی از مهم‌ترین تقلبات است که مشکلات زیادی را برای کلنی و زنبوردار و مصرف کننده به وجود می‌آورد. با توجه به اینکه موم طبیعی زنبورعسل از حدود 280 نوع ماده مختلف تشکیل شده است و حدود 110 نوع آن مواد معطر و خوشبو است، جذابیت زیادی برای زنبورهای عسل دارد. به طوری که در هنگام موم دوزی بعضاً هجوم زنبورها به موم آج شده (آج (عاج) موم زنبور عسل به فرآیندی گفته می‌شود كه در آن موم خالص و صاف شده زنبور عسل به وسیله دستگاه آج موم به شكل برگه‌ای دارای اشكال برجسته شش‌ضلعی در می‌آید) دیده می‌شود.
در مورد موم مخلوط شده با پارافین زنبورها نسبت به موم‌بافی روی آن رغبتی نشان نداده و حتی گاهی دیده می‌شود زنبورها به هرزه بافی روی آورده ولی «شان» موم را تکمیل نمی کنند. علاوه بر این مسأله با توجه به نقطه ذوب پایین‌تر پارافین نسبت به موم، حتی پس از کامل شدن «شان»، در صورت بالا رفتن دمای هوا استحکام لازم را نداشته و ریزش می‌نماید. این دو مسأله باعث ضربه به رشد و افزایش جمعیت و همچنین از بین رفتن مقداری از محصول عسل می‌گردد. پارافین در صورتی که به عنوان عسل موم‌دار به مصرف خوراکی برسد مشکلات بهداشتی بسیاری مانند ایجاد سرطان برای مصرف کننده ایجاد می‌نماید. با آزمایشی ساده می‌توان مخلوط بودن موم را با مواد دیگر تشخیص داد.
با آتش زدن قسمتی از موم آج شده می‌توان به اضافه کردن پارافین پی برد زیرا بوی پارافین قابل استشمام می‌شود. تقلب دیگر تصفیه نشدن کامل موم است. در هنگام آج شدن باید موم از هر گونه ناخالصی تصفیه گردد. در حقیقت در هنگام تصفیه شان‌های کهنه معمولاً ناخالصی‌هائی با موم از صافی عبور می‌کنند که شامل پیله‌های لاروی و شفیرگی، ذرات گرده، گردوخاک، بره موم وهمچنین بعضی اسپورها و هاگ‌های موجود در شان‌ها می‌باشد. در بعضی کارگاه‌ها جرم‌ها و مواد زاید ته قالب موم را همراه موم به سرعت آج می‌کنند و در حقیقت موم آج شده حدود 10درصد ناخالصی دارد که علاوه بر اینکه باعث کم شدن مرغوبیت آن می‌شود به دلیل وجود اسپورهای بیماری در برگه آج شده احتمال ایجاد بیماری در کلنی نیز می‌رود.
دو مورد اشاره شده تقلباتی هستند که زنبورداران کم و بیش با آن آشنائی دارند هرچند که تشخیص آن زیاد هم آسان نیست، اما مورد دیگری نیز وجود دارد که در عین اینکه مهم است ولی زنبورداران کمتر به آن توجه دارند. موم خاصیت جذب آب نسبتاً بالایی دارد به طوری که مشاهده شده که در هنگام تصفیه تا حدود 20درصد آب به خود می‌گیرد و پس از گذشت حدود یک ماه (پس از خشک شدن کامل) وزن واقعی خود را پیدا می‌کند.
همچنین موم در هنگام آج شدن مقداری رطوبت از غلطک‌های آج به خود جذب می‌نماید که به تدریج این رطوبت را از دست داده و تا حدود یک ماه کاملاً خشک می‌شود. در حقیقت پس از خشک شدن کامل موم آج شده وزن آن بدون کاغذ بسته بندی نباید کمتر از دو کیلوگرم باشد. متأسفانه بسیاری از زنبورداران به این مسأله توجه کافی نداشته و بسته موم را به صورت کلی دو کیلو در نظر می‌گیرند که باعث زیان آن‌ها می‌گردد. توجه به نکات ذکر شده در بالا سبب آگاهی بیشتر زنبورداران و سد راه سوءاستفاده‌کنندگان می‌گردد. در حقیقت قیمت موم خریداری شده با توجه به عوامل بالا تعیین می‌شود و گاهی خرید موم ارزانتر گران‌تر از موم آج شده با کیفیت تمام می‌شود.
