شیرین سیدحمزه، دكتر محمدرضا وفا
انواع برنج
برنج انواع مختلفی دارد و نمونه‌های مرغوب آن در شمال و جنوب ایران پرورش می‌‌یابد. رنگ اصلی برنج وقتی در پوسته یا همان سبوس قرار دارد، قهوه‌ای است که به آن برنج قهوه‌ای گویند. در اصل برنج را به صورت شلتوک به کارخانه می‌‌برند. اگر پوسته اولیه یا خارجی ترین لایه آن برداشته شود، برنج قهوه‌ای به دست می‌‌آید. معمولا بعد از تولید برنج قهوه‌ای، آن را در دستگاه های مجهز به کاردک و توپی می‌‌ریزند تا پوسته دوم تراشیده شود. هرچه میزان تراش بیشتر باشد دانه برنج تولیدی شفاف و شیشه ای تر خواهد شد. در این مرحله برنج سفید حاصل میشود.
خواص برنج
برنج دانه‌ای گیاهی و سرشار از خواص درمانی و دارویی است. برنج سفید در واقع دانه باقیمانده پس از جدا کردن سبوس و ریشه است. در حالی که در برنج قهوه‌ای این دو بخش نیز همراه برنج مورد استفاده قرار می‌گیرند و از این‌رو ارزش غذایی برنج قهوه‌ای بیش از برنج سفید است. از آنجا که اغلب ویتامین‌ها و املاح معدنی در سبوس آن قرار گرفته است، آندوسپرم یا مغز دانه برنج کمتر حاوی این ریزمغذی‌هاست، با سبوس‌گیری برنج قهوه‌ای و تبدیل آن به برنج سفید مقدار زیادی از مواد مغذی خصوصا ویتامین‌های گروه B آن از بین می‌‌رود. طی سبوس‌گیری، ویتامین‌های 1B و 6B به مقدار زیاد، ویتامین 3B و املاح معدنی آهن، منگنز، منیزیم و فسفر به مقدار کمتر و تمامی فیبرهای محلول و اسیدهای چرب ضروری برنج از بین می‌‌روند.
فواید برنج
تامین انرژی: کربوهیدرات‌ها سریع ترین منبع انرژی محسوب می‌‌شوند و برنج غنی از کربوهیدرات است.
افزایش رشد ماهیچه: برنج حاوی اسید آمینه‌های مهمی می‌‌باشد و زمانی که در کنار گوشت خورده شود اسید آمینه‌های مورد‌نیاز ماهیچه را به‌طور کامل تامین می‌‌کند. برنج در افراد گیاهخوار برای بهبود وضعیت جسمانی گزینه مناسبی محسوب میشود.
درمان و جلوگیری از دیسترس معدی روده‌ای: به دلیل محتوای پایین فیبر برنج سفید، برای بیماران مبتلا به اسهال و التهاب کولون مفید است.
برنج و آرد برنج نیز جایگزین‌های مناسبی برای گندم و غلات دیگر در افراد حساس به گلوتن و گلیادین، مانند افراد مبتلا به بیماری سلیاک، است.
سایر فواید برنج
پروتئین برنج در بهبود وضعیت ماهیچه‌ها و جلوگیری از کاهش توده عضلانی اهمیت دارد. تیامین(B1) سایر فواید: پروتئین برنج در بهبود وضعیت ماهیچه‌ها و جلوگیری از کاهش توده عضلانی اهمیت دارد. تیامین(B1) در فرآیند‌های شناختی اهمیت دارد. برنج به دلیل مقدار پایین سدیم برای افراد با فشار خون بالا و مشکلات کلیوی مناسب است. مقادیر بالای سلنیوم برنج قهوه‌ای باعث کاهش خطر بیماری‌هایی از قبیل سرطان، بیماری‌های قلبی و التهاب مفاصل میشود. برنج حاوی منگنز است که در بهبود عملکرد سیستم عصبی و تولید مثل نقش دارد اما مقدار آن در برنج قهوه‌ای بیشتر است به طوری که یک فنجان برنج قهوه‌ای 80 درصد نیاز روزانه به منگنز را تامین می‌‌کند.
مضرات برنج
برنج سفید شاخص گلایسمیک بالایی دارد. این بدان معنا است که به سرعت شکسته شده و به قند تبدیل میشود. بنابراین مصرف زیاد و بی‌رویه آن می‌‌تواند باعث مقاومت به انسولین گردد. منحنی گلوکز پس از خوردن برنج سفید به سرعت بالا می‌‌رود و با دریافت 5 بار درهفته خطر ابتلا به دیابت نوع 2 بیشتر میشود اما برنج قهوه‌ای شاخص گلایسمیک پایین‌تری دارد و خطر دیابت را در کسانی که 2 بار در هفته از این نوع برنج استفاده می‌‌کنند کاهش می‌‌دهد. بنابراین بهتر است این افراد مصرف برنج سفید را کاهش دهند.
روش نگهداری برنج
بهترین راه برای پیشگیری از حشره زدن برنج و تكثیر تخم آفات، نگهداری آنها در دمای مناسب است. مكان‌های خشك و خنك، بهترین محل برای نگهداری و انبار كردن برنج هستند زیرا بهترین شرایط برای رشد و تكثیر آفت‌های برنج گرما و رطوبت است. حشره کامل مربوط به آفت برنج (شپشك)، حشره سرخرطومی کوچکی به رنگ قهوه‌ای است. طول مدت نگهداری برنج قهوه‌ای تقریباً 6 ماه است که نسبت به برنج سفید کمتر می‌‌باشد. البته با توجه به میزان رطوبت و دمای نگهداری می‌‌توان این میزان را افزایش داد.
روش‌های مختلف دیگری نیز در این زمینه وجود دارد كه از موثرترین راههای رهایی از شر شپشك برنج، قراردادن گونی‌های آن روی قفسه‌های مشبكی است كه حدود 20 تا 25 سانتیمتراز زمین فاصله دارد، بهتر است از چسباندن گونی‌های برنج به دیوار هم خودداری كنید تا جریان هوا به خوبی بین گونی یا كیسه‌های برنج برقرار شود. از جمله راههای دیگر برای از بین بردن آفات برنج قرار دادن حبه‌های سیر یا نمک می‌‌باشد. همچنین قرص برنج قادر به از بین بردن تعداد زیادی از این آفات می‌‌باشد. اما برای جلوگیری از مخلوط شدن با برنج، باید داخل یك قوطی كبریت قرار داد و پس از ایجاد چند سوراخ ریز روی قوطی كبریت، آن را داخل گونی برنج‌ها انداخت. این قرص‌های سمی به هیچ وجه نباید خرد یا لابه‌لای برنج شوند، زیرا با خوردن آنها، مشكلات جدی ایجاد میشود.
