به قلم : د کتر سید مرتضی صفوی ، متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، رئیس هیات مدیره انجمن غذا، صنعت و سلامت
Safavimorteza@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : مدیریت پزشكی پرفشاری خون
هدف از مدیریت پرفشاری خون، كاهش بیماری و مرگ و میر ناشی از سكته، بیماری قلبی مرتبط با پرفشاری خون و بیماری كلیوی است. سه هدف از ارزیابی بیماران مبتلا به پرفشاری خون عبارت است از:
1) تعیین علل احتمالی
2) ارزیابی بیمار از نظر بیماری‌های اندام‌های هدف و CVD بالینی
3) تعیین دیگر ریسك فاكتورهای CVD كه به درمان كمك می‌كند.
اصلاحات سبك زندگی یك درمان قطعی برای تمام افراد دارای پرفشاری خون است. پیش از شروع دارو درمانی باید تغییرات سبك زندگی به مدت چندین ماه اجرا شود، حتی اگر این اصلاحات سبب كاهش فشار خون نشود، به افزایش اثر‌بخشی عوامل دارویی و بهبود سایر ریسك فاكتورهای CVD كمك می‌كند.
در صورتی كه پس از 12 - 6 ماه رعایت اصلاحات سبك زندگی، پرفشاری خون درمان نشود، باید درمان دارویی را آغاز كرد.
بیشتر بیماران مبتلا به پرفشاری خون شدیدتر از مرحله 1 نیازمند دارو درمانی هستند. درمان استاندارد برای پرفشاری خون شامل دیورتیك و بتا بلوكرها است. اگرچه مهار‌كنننده‌های ACE، آلفا بلوكرها و آنتاگونیست‌های كلسیم نیز تجویز می‌شوند، تمام این داروها می‌توانند بر وضعیت تغذیه‌ای اثر بگذارند.
بیشتربخوانید:
فشارخون همراه همیشگی مبتلایان
دیورتیك‌ها با كاهش حجم مایعات و سدیم، فشار خون را كاهش می‌دهند. دیورتیك‌های تیازیدی دفع پتاسیم ادراری را افزایش می‌دهند، به ویژه اگر دریافت سدیم بالا باشد، لذا می‌توانند به اتلاف پتاسیم و هیپوكالمی منجر شوند. در زمان مصرف دیورتیك‌ها، به جز در موارد مصرف دیورتیك‌های احتباس كننده پتاسیم مثل اسپیرونولاكتون یا تریامترن، باید پتاسیم اضافه‌تر دریافت شود. برخی داروها فشار خون را افزایش داده و یا با داروهای كاهنده فشار خون تداخل دارند، از جمله ضد بارداری‌های خوراكی، استروئیدها، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، ضد احتقان‌های بینی و دیگر درمان‌های سرماخوردگی و مهار كننده‌های منو آمین اكسیداز.
رژیم درمانی
رژیم درمانی مناسب باید بر مبنای ارزیابی دقیق تغذیه‌ای باشد. تاریخچه وزن، فعالیت فیزیكی در اوقات فراغت، سدیم رژیمی، الكل، چربی اشباع، میوه و سبزی و لبنیات كم‌چرب باید به دقت بررسی شود.
انرژی دریافتی
با هر كیلوگرم كاهش وزن، SBP و DBP حدود 1 میلی‌متر جیوه كاهش می‌یابند. برای بیماران مبتلا به پرفشاری خون كه وزن آنها بیش از 115 درصد وزن ایده‌آل است، باید یك برنامه كاهش وزن و توصیه‌های فعالیت بدنی داده شود. كاهش متوسط در كالری سبب كاهش SBP و DBP و LDL می‌شود. رژیم‌های كم كالری شامل رژیم كم سدیم DASH نسبت به رژیم‌هایی كه تنها بر كاهش چربی رژیم تاكید دارند، سبب كاهش بیشتری در فشار خون می‌شوند. دیگر اثر مفید كاهش وزن، اثر سینرژیست آن با دارو درمانی است.
بیشتربخوانید:
عوامل خطر ابتلا به فشار خون بالا
رژیم DASH
رژیم DASH برای پیشگیری و درمان پرفشاری خون توصیه می‌شود. دریافت روزانه دو برابر میانگین میوه، سبزیجات و لبنیات، محدود كردن دریافت گوشت گوساله و ژامبون تا یك سوم، دریافت چربی، روغن‌ها و سس‌ها در حد نصف میزان معمول و دریافت اسنك‌ها و شیرینی‌ها به میزان یك چهارم از توصیه‌های این رژیم است. افرادی كه عدم تحمل لاكتوز دارند، ممكن است به آنزیم لاكتاز نیاز داشته باشند و یا باید از سایر استراتژی‌ها برای جایگزینی شیر استفاده كنند.
برای رسیدن به 10 – 8 سروینگ باید در هر وعده
3 – 2 سروینگ میوه و سبزیجات مصرف نمود. چون رژیم DASH پر‌فیبر است، لذا باید افزایش دریافت میوه، سبزی و غلات كامل تدریجی باشد تا ناراحتی‌های گوارشی از جمله نفخ و اسهال به حداقل برسد.
محدودیت نمک
توصیه می‌شود بزرگسالان جوان روزانه كمتر از 2400 میلی‌گرم سدیم دریافت كنند. مبتلایان به پرفشاری خون، سیاه‌پوستان و میان‌سالان نباید بیش از 1500 میلی‌گرم در روز سدیم دریافت كنند، البته رعایت رژیم حاوی كمتر از 2 گرم در روز سدیم مشكل است. برای دریافت نمك كمتر باید به برچسب‌های غذایی دقت نمود، نمك پخت را كمتر كرد و از سایر طعم‌دهنده‌ها استفاده نمود. رژیم DASH حاوی میوه و سبزی فراوانی است كه محتوی سدیم پایینی دارد.
بیشتربخوانید:
راهکارهایی برای پیشگیری از حمله قلبی در جوانان
علائم مهم حمله قلبی را بشناسید
پتاسیم، كلسیم و منیزیم
میوه‌ها و سبزیجات به ویژه سبزیجات برگ‌سبز و سبزیجات ریشه‌ای غنی از پتاسیم هستند. پرتقال، چغندر، لوبیا سفید، اسفناج، موز و سیب‌زمینی شیرین از دیگر منابع پتاسیم هستند. اگرچه گوشت، شیر و غلات نیز پتاسیم دارند، اما پتاسیم آنها به خوبی میوه و سبزیجات جذب نمی‌شود. افزایش دریافت كلسیم و منیزیم اثرات مفیدی برای كاهش فشار خون دارد.
لیپیدها
توصیه‌های تركیب لیپیدها بر مبنای كاهش وزن و كاهش ریسك CVD است. بر مصرف اسیدهای چرب امگا - 3 خیلی تاكید نمی‌شود، چون به نظر می‌رسد سبب كاهش فشار خون نمی‌شوند.
ورزش
فعالیت متوسط مثل 45 - 30 دقیقه پیاده‌روی تند در بیشتر روزهای هفته به عنوان یك درمان مكمل در پرفشاری خون توصیه می‌شود. بیماران چاق مبتلا به پرفشاری خون باید 500 – 300 كیلوكالری در هر ورزش و یا 2000 – 1000 كیلوكالری در هفته مصرف كنند تا وزن آنها كاهش یابد. فعالیت متوسط روزانه به مدت 90 – 60 دقیقه برای حفظ وزن توصیه می‌شود.
درمان پرفشاری خون در كودكان و نوجوانان
همگام با افزایش شیوع چاقی در كودكان و دریافت غذاهای پركالری و پرنمك، شیوع پرفشاری خون در كودكان و نوجوانان در حال افزایش است. پرفشاری خون با ضخیم شدن اینتیما در كاروتید، هیپرتروفی بطن چپ و تشكیل پلاك‌های فیبروتیك در ارتباط است. پرفشاری خون ثانویه در كودكان بیش از دوره نوجوانی شیوع دارد كه عمدتا ناشی از بیماری‌های كلیوی است، اما در نوجوانان پرفشاری خون اولیه ناشی از چاقی یا سابقه فامیلی بیشتر دیده می‌شود. تأخیر رشد داخل رحمی (UGR: intrauterine growth retardation) به پرفشاری خون كودكی منجر می‌شود.
پرفشاری خون در نوجوانان بر اساس منحنی توزیع نرمال بیان و به صورت SBP و DBP بالاتر از صدك 95 برای سن، جنس و قد تعریف می‌شود. پره‌هیپرتانسیون نیز به معنای SBP و DBP بالاتر از صدك 90 است. در مرحله اول درمان باید سبك زندگی كودكان و نوجوانان اصلاح شود كه شامل فعالیت فیزیكی، پرهیز از افزایش وزن اضافی، محدود كردن سدیم و رعایت رژیم DASH است.
كاهش وزن و کنترل فشار خون در کودکان و نوجوانان نشان داده است كودكانی كه روزانه مقدار بیشتری میوه و سبزی (معادل 2 یا 4 سروینگ یا بیشتر) مصرف می‌كنند، فشار خون سیستولیک پایین‌تری دارند.
درمان پرفشاری خون در سالمندان
بیش از نیمی از سالمندان پرفشاری خون دارند. اولین گام درمانی در آنها اصلاح سبك زندگی است. كاهش وزن (حدودا 5/3 تا 5/4 کیلوگرم) و كاهش سدیم مصرفی (8/1 گرم در روز) می‌تواند نیاز به دارو را در سالمندان چاق و مبتلا به پرفشاری خون، حذف كرده و یا كاهش دهد. پرفشاری خون باید صرف‌نظر از سن، سطح اولیه فشار خون و یا مدت بیماری درمان شود. نباید در سالمندان محدودیت شدید سدیم ایجاد شود، چون می‌تواند منجر به كاهش حجم خون در مبتلایان به بیماری كلیوی گردد. مطالعات بسیاری، درمان دارویی در سالمندان را تایید می‌كنند.
