به قلم : علی علیرضایی ، دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه بالینی بیمارستان سینا دانشگاه علوم پزشکی تهران
لادن توکلی : دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه بالینی بیمارستان سینا دانشگاه علوم پزشکی تهران
زیر نظر: دکتر راضیه خالوئی فرد ، متخصص تغذیه بالینی ؛ استادیار دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی بیمارستان سینا ، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : این جمله متأثرکننده برای اکثر افرادی که با تشخیص این بیماری مهلک در زندگی خود مواجه شده‌اند، آشنا است. ناراحت‌کننده است، اما باید خاطر نشان کرد امروزه با پیشرفت علم پزشکی امکان درمان یا کاهش خطر برخی از انواع سرطان‌ها مهیا شده است.
امروزه درمان سرطان شامل طیف وسیعی از روش‌های نوین همچون پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، جراحی و ... می‌باشد که هر کدام بسته به شرایط بالینی بیماران برای ایشان انجام می‌شود.
بیشتربخوانید:
بخور نخورهای غذایی برای کاهش ابتلا به سرطان روده
اما ارتباط روش‌های درمان سرطان و تغذیه در چیست؟
شایع‌ترین مشكلاتی که بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ که تحت درمان قرار گرفته‌اند با آن دست و پنجه نرم می‌كنند، عوارض گوارشی و به دنبال آن بروز سوءتغذیه‌ها و کمبود‌های جدی مواد غذایی است.
آن گونه که ثابت شده بیمارانی که مبتلا به انواع سرطان‌ها هستند، در معرض شرایط پیچیده شامل از دست‌دهی شدید وزن بدن، کاهش عضلات، بروز بی‌اشتهایی و عوارض گوارشی جدی همچون تهوع، اسهال، یبوست و استفراغ شدید و در نهایت از دست‌دهی شدید مایعات هستند. تمامی این شرایط، ناشی از پاتوفیزیولوژی طبیعی بیماری یا عوارض روش‌های درمان مرسوم است. در نتیجه، باید تحت نظر تیم پزشكی شامل تخصص‌های مربوطه و همچنین متخصص تغذیه بالینی خود باشید و از توصیه‌ها و نظرات آنان در روند درمان و بازتوانی خود بهره ببرید. در ادامه به تفصیل به بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای در این دوره حساس می‌پردازیم.
واضح است که روده بزرگ شما عضوی مهم در سیستم گوارش شما است که نقش اساسی در سلامت عمومی شما ایفا می‌کند؛ در نتیجه خوب غذا خوردن و حفظ رژیم غذایی مغذی یکی از بهترین راه‌هایی است که می‌توانید برای درمان سرطان روده بزرگ آماده شوید و مراحل بهبودی را طی كنید.
افراد مبتلا به سرطان به طور کلی نیاز به مواد مغذی، از جمله افزایش نیاز به کالری و پروتئین دریافتی دارند. به علاوه، مصرف یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی می‌تواند به حمایت از سلامت شما کمک کند و بدن و سیستم ایمنی شما را تا حد امکان سالم نگه دارد. علاوه بر این، درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی می‌توانند سبب تحلیل بدن شما شوند، زیرا گاهی اوقات بافت سالم و نه فقط بافت سرطانی را از بین می‌برند. در نتیجه بیماران سرطانی كه کالری یا پروتئین کافی دریافت نمی‌کنند، مستعد آسیب‌های بافتی جبران نشده و ضعف سیستم ایمنی گسترده‌تری خواهند بود. امروزه منابع معتبر نشان داده‌اند که مصرف یک رژیم غذایی با فیبر بالا ممکن است به کاهش خطر مرگ در افراد مبتلا به سرطان روده کمک کند.
اغلب توصیه می‌شود که افراد مبتلا به سرطان روده بزرگ، وعده‌های غذایی غنی از پروتئین را به صورت وعده‌های کوچک‌تر و مکرر مصرف کنند تا مطمئن شوند انرژی مورد نیاز خود را دریافت خواهند نمود. اگر عوارض جانبی مرتبط با درمان مانند حالت تهوع را تجربه میکنید، خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر و مکرر نیز ممکن است کمک‌کننده باشد. همچنین می‌توانید غذاها و نوشیدنی‌هایی را انتخاب کنید که دمای اتاق یا سردتر باشند تا به رفع حالت تهوع کمک کنند. اجتناب از اتاق‌هایی با بوی آشپزی و اینکه شخص دیگری برای شما غذا آماده کند نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.
در صورت امکان، یک تا سه بار در هفته ماهی تازه را به برنامه غذایی خود اضافه کنید. ماهی سرشار از پروتئین و اسیدهای چرب امگا 3 است که هر دو برای افرادی که با سرطان روده بزرگ مبارزه می‌کنند، ضروری هستند.
بیشتربخوانید:
بهترین داروهای گیاهی برای جلوگیری از سرطان روده
در صورتی که کاندید جراحی هستیم، قبل ازجراحی چه بخوریم؟
باید بدانید که میوه‌ها و سبزیجات افزودنی‌های عالی به برنامه غذایی قبل از درمان شما هستند، زیرا حاوی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های حیاتی می‌باشند. با این حال، غذاهای زبر از جمله آجیل، میوه‌ها و سبزیجات خام یا پوست‌دار، ممکن است قبل از جراحی توصیه نشوند.
تغذیه قبل از جراحی
سایر غذاها و میان وعده‌هایی که می‌توانید قبل از جراحی بخورید، شامل غذاهای ملایم مانند موارد زیر است:
مرغ پخته شده / رشته ورمیشل یا برنج کته / کراکرها / پنیرهای نرم بسته بندی شده تك نفره
برای کمک به پاکسازی روده بزرگ، پزشک ممکن است یک رژیم غذایی مایع شفاف را برای 12 تا 24 ساعت قبل از جراحی توصیه کند. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آبگوشت / آب میوه شفاف / ژلاتین / قهوه ساده
البته باید به آنچه نباید قبل از جراحی بخورید نیز دقت کنید
در زیر برخی از غذاهای با فیبر بالا آورده شده است که منبع مورد اعتماد انجمن سرطان آمریکا به شما توصیه می‌کند از خوردن قبل از جراحی برای کمک به استراحت روده خود اجتناب کنید:
لوبیا / آجیل / گوشت‌های فرآوری شده و هات داگ / برنج قهوه‌ای / غلات کامل / سبزیجات خام یا بخارپز / میوه‌های خام یا خشک / ذرت بو داده
قبل از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی چه بخوریم و چه بنوشیم؟
بیشتر شیمی‌درمانی‌ها یا پرتودرمانی‌ها نیازی به ایجاد تغییر در رژیم غذایی سالم ندارند، مگر اینکه علائمی مانند حالت تهوع یا اسهال یا به صورت کلی علائم گوارشی داشته باشید.
درمان سرطان از جمله شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌تواند منجر به عوارض جانبی شود که خطر کم‌آبی بدن را افزایش می‌دهد، مانند تب و استفراغ. این مهم است که خود را هیدراته نگه دارید تا سالم و پرانرژی بمانید. برخی از افراد ممکن است به هیدراتاسیون داخل وریدی (IV) نیاز داشته باشند.
طبق توصیه‌های جامعه سرطان آمریکا هنگام درمان سرطان روده بزرگ، غذاهای زیر را مصرف کنید
هر هفته چند بار به جای گوشت از غذاهای گیاهی مانند لوبیا و نخود و عدس استفاده کنید.
میوه‌ها و سبزیجات افزودنی‌های عالی به برنامه غذایی شما هستند، زیرا حاوی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های حیاتی می‌باشند. مرکبات و سبزیجاتی که سبز تیره یا زرد تیره هستند، بیشترین فایده را دارند.
به جای سه وعده غذایی بزرگ، هر چند ساعت یکبار در طول روز میان‌وعده‌هایی با پروتئین بالا بخورید تا به کاهش عوارض جانبی مانند حالت تهوع کمک کند. پروتئین به ترمیم سلول‌های بدن شما کمک می‌کند و سیستم ایمنی شما را قادر می‌سازد تا بهبود یابد.
بیشتربخوانید:
اولین علائم سرطان روده بزرگ را بشناسید
میان‌وعده‌های سالم
ماست یونانی / تخم‌مرغ / سوپ / غلات گرم یا سرد / گوشت بدون چربی مانند ماهی یا مرغ
تغییرات طعم دهان در طول درمان رایج است که می‌تواند غذاهایی را که معمولاً از آنها لذت می‌برید ناخوشایند کند. برای کمک، سعی کنید ادویه‌های مختلف را به غذاها اضافه کنید. مطمئن شوید که از درست کردن چیزهای خیلی تند یا شور خودداری کنید.
اسموتی‌ها و آب‌میوه‌ها راهی عالی برای هیدراته ماندن و ترکیب فیبر و پروتئین در مواقعی که اشتها ندارید یا در جویدن مشکل دارید، هستند.
در ادامه دستور آماده‌سازی نوعی از اسموتی‌های مناسب آورده شده است
نصف فنجان شیر یا شیر غیر لبنی انتخابی
یک عدد موز بزرگ
نصف فنجان بلغور جو دوسر
نصف قاشق غذاخوری کره بادام‌زمینی بدون نمك
کمی دارچین اضافه کنید.
تمامی مواد را با هم مخلوط کنید تا یکدست شوند. برای پروتئین اضافی، 1 پیمانه پودر پروتئین می‌توانید اضافه کنید.
در طول درمان سرطان روده بزرگ باید از مصرف برخی غذاها و نوشیدنی‌ها خودداری شود، زیرا حاوی موادی هستند که می‌توانند رشد و گسترش سریع سلول‌های سرطانی را تسهیل کنند.
از این غذاها و نوشیدنی‌ها خودداری کنید
غذاها و نوشیدنی‌های سرشار از قندهای ساده مانند دسرهای شیرین و آب‌نبات
غذاهای سرشار از چربی‌های اشباع شده و چربی‌های ترانس مانند گوشت بره، کره و تنقلات فرآوری شده
غذاهای دودی، ترشی یا پخته شده با نمک
غذاهای چرب و سرخ شده
نوشیدنی‌های گازدار، از جمله نوشابه
کافئین
تنقلاتی مانند ذرت بو داده یا غذاهای اسیدی که می‌توانند عوارض جانبی مانند اسهال یا گلودرد را بدتر کنند.
بهتر است الکل و تنباکو را نیز در طول درمان قطع کنید.
درمان سرطان روده بزرگ ممکن است توانایی بدن شما را برای مبارزه با عفونت‌ها ضعیف کند. برای جلوگیری از مسمومیت غذایی، از خوردن غذای نیم‌پز یا هر غذای خام مانند میوه‌ها و سبزیجات شسته نشده خودداری کنید.
برای کمک به بهبودی چه بخوریم و بنوشیم؟
رژیم غذایی بعد از درمان سرطان شما باید بر تغذیه خوب تمرکز کند تا از سرطان و سایر بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی، فشار خون بالا و دیابت جلوگیری کند.
منابع معتبر تحقیقات نشان می‌دهند که بازماندگان سرطان روده بزرگ که رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، آجیل، سبزیجات، غلات کامل، مرغ و ماهی مصرف می‌کنند، ممکن است نسبت به بازماندگانی که قندهای تصفیه‌شده، چربی‌ها و گوشت‌های فرآوری‌شده یا قرمز بیشتری مصرف می‌کنند، بیشتر عمر کنند.
با این حال، مشخص نیست که آیا این به دلیل مزایای یک رژیم غذایی سالم است یا تأثیر رژیم غذایی سالم بر سرطان روده بزرگ.
نوشیدن قهوه نیز ممکن است به بهبودی کمک کند. مطالعه‌ای در سال 2020 بر روی 1171 فرد مبتلا به سرطان کولورکتال پیشرفته یا متاستاتیک نشان داد کسانی که مصرف قهوه خود را به حداقل چهار فنجان در روز افزایش دادند، کمتر در معرض خطر پیشرفت بیماری و مرگ بودند.
اگر عوارض جانبی شما کاهش یافته است، می‌توانید با تحمل آنها، برخی از غذاهای معمولی خود را دوباره اضافه کنید. به مصرف رژیم غذایی سرشار از چربی‌های سالم، پروتئین و فیبر ادامه دهید.
مصرف الکل و تنباکو را تا حد امکان محدود کنید.
