به قلم : زهرا رومی ، کارشناس ارشد علوم تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : لوزالمعده یا پانکراس غده‌ای کشیده و مسطح در پشت معده و در قسمت فوقانی شکم است که در بعضی شرایط به دلیل عوامل مختلفی لوزالمعده دچار التهاب می‌شود و به عارضه پانکراتیت منتهی می‌شود.
پانکراس در واقع یک غده است که دو وظیفه مهم را بر عهده دارد:
تولید آنزیم‌های گوارشی و ترشح آنها به روده کوچک برای کمک به هضم غذا
تولید هورمون‌های انسولین و گلوکاگون و آزاد کردن آنها به جریان خون برای تنظیم سطح قند خون
التهاب پانکراس ممکن است حاد یا مزمن باشد. پانکراتیت حاد یک التهاب کوتاه‌مدت است که طی چند روز به اوج خود می‌رسد و پس‌ازآن پانکراس به‌آرامی به حالت عادی خود بازمی‌گردد، البته در بعضی موارد التهاب پانکراس حاد ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند؛ اما در مقابل، پانکراتیت مزمن یک التهاب بلندمدت است که به‌تدریج علائم آن ظاهر می‌شود. این نوع التهاب اگر تحت درمان قرار نگیرد در طولانی‌مدت ممکن است باعث آسیب دائمی و اسکار بافت پانکراس شود. در موارد شدید پانکراتیت مزمن توقف تولید آنزیم‌ها و انسولین محتمل است.
بیشتربخوانید:
بهترین رژیم غذایی برای مبتلایان به اندومتریوز
چه عواملی باعث پانکراتیت می‌شوند؟
مصرف سنگین مشروبات الکلی
وجود سنگ‌های صفراوی که موجب مسدود شدن مجرای پانکراس می‌شوند.
ضربه به شکم و ناحیه پانکراس
سطوح بالای تری‌گلیسیرید در خون
سطح بسیار بالای کلسیم در خون
بعضی از داروها مانند استروژن‌ها
عفونت‌هایی مانند اوریون، هپاتیت A یا هپاتیت B و سالمونلا
سیستیک فیبروزیس
وجود تومور در پانکراس
نقایص ژنتیکی
ناهنجاری‌های مادرزادی در پانکراس
سیگار کشیدن
علائم پانکراتیت چیست؟
در افراد مبتلا به التهاب پروستات علائم یکسان نیست و هر فرد به فراخور شرایط جسمانی خود علائم متفاوتی بروز می‌دهد. علائم کلی پانکراتیت شامل موارد زیر است:
درد شدید شکم که ممکن است به پشت یا قفسه‌سینه سرایت کند. این درد بعد از صرف غذا بدتر می‌شود.
حالت تهوع و استفراغ
تپش قلب
تب
تورم و احساس درد در قسمت بالای شکم
تجمع مایع در شکم
کاهش فشارخون
زردی پوست و چشم (یرقان)
بیشتربخوانید:
با این مواد غذایی سالها جوان بمانید
رژیم غذایی پانکراتیت
رژیم غذایی پانکراتیت یک رژیم غذایی است که اولاً باعث کاهش التهاب پانکراس شود و بتواند از فشار اضافه بر روی پانکراس جهت ترشح آنزیم‌های گوارشی کاهش دهد و در عین حال نیازهای بدن را تأمین کند و از بروز سوء تغذیه پیشگیری کند.
استفاده از رژیم غذایی پانکراتیت در التهاب حاد باعث بهبود سریع‌تر بیماری و جلوگیری از عود مجدد آن می‌شود و در التهاب مزمن پانکراس از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و نمی‌گذارد علائم بیماری مثل درد، تهوع و ... بروز پیدا کنند.
از آنجایی که در فرم حاد و مزمن پانکراتیت میزان و نوع التهاب لوزالمعده متفاوت است در نتیجه رژیم غذایی پانکراتیت هم در هرکدام از آنها متفاوت خواهد بود. در بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد به تدریج رژیم غذایی می‌تواند به سمت یک رژیم استاندارد پیش رود، اما در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن به خاطر تغییرات دائمی که در پانکراس رخ داده برنامه غذایی باید همواره رعایت گردد.
رژیم غذایی پانکراتیت مزمن
برخلاف پانکراتیت حاد که طی چند روز رخ می‌دهد و برطرف می‌شود، پانکراتیت مزمن ممکن است برای سالها ادامه داشته باشد تا در نهایت منجر به تغییر لوزالمعده گردد. پانکراتیت مزمن با دردهای طولانی در ناحیه شکم که می‌تواند به سمت پشت بدن گسترش پیدا کند شناخته می‌شود. این درد می‌تواند با مصرف وعده‌های غذایی بیشتر شود و علائم دیگر مثل تهوع، استفراغ و اسهال هم به همراه داشته باشد. رژیم غذایی پانکراتیت مزمن کمک می‌کند که از آسیب بیشتر به پانکراس جلوگیری شده، عوارض جانبی مثل درد، تهوع و ... کمتر شوند، حملات پانکراتیت کاهش پیدا کنند و نهایتاً تضمین کننده دریافت مواد مغذی کافی برای بدن است.
برای درمان پانکراتیت مزمن باید نسبت به رژیم غذایی خود توجه بسیار ویژه‌ای داشته باشیم، زیرا رژیم غذایی شما می‌تواند به درمان این بیماری یا عود مجدد آن منجر شود. در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن هدف اول تأمین مواد مغذی برای بدن و سپس کاهش دردهای ناشی از التهاب پانکراس است.
بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن در معرض سوءتغذیه پروتئین - انرژی قرار دارند که ناشی از عدم کفایت پانکراس و ترس از خوردن غذا ایجاد می‌شود. به همین دلیل تأمین پروتئین و انرژی کافی در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن اهمیت بسیار زیادی دارد. میزان انرژی در برنامه غذایی پانکراتیت حاد تا ۲۰ درصد بیشتر می‌شود و پروتئین هم تا ۱.۵ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باید دریافت شود. به طور کلی رژیم غذایی پانکراتیت مزمن را می‌توان یک رژیم پر کالری، پر کربوهیدرات، پر پروتئین و کم چرب با فیبر غذایی متوسط دانست.
علاوه بر این تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی به خصوص ویتامین‌های محلول در چربی و ویتامین B12 در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن بسیار مهم است، زیرا ترس از غذا خوردن باعث دریافت ناکافی این مواد شده و بر روی عملکرد همه قسمت‌های بدن تأثیر می‌گذارد.
در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن باید از مصرف غذاهای پرچرب و یا با حجم زیاد خودداری کرد و یک رژیم غذایی کم‌چرب با تعداد وعده‌های زیاد در حجم کم استفاده شود. مقدار چربی در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن باید حدود ۴۰ تا ۶۰ گرم در روز باشد که در وعده‌های مختلف تقسیم شده باشد.
لقمه‌ها باید به خوبی جویده شوند تا با هضم فیزیکی غذا کار دستگاه گوارش راحت‌تر شده و فشار از روی پانکراس برداشته شود. غذاها را در آرامش، به آهستگی و به طور کامل بجوید.
مصرف چربی‌های MCT در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن بهتر است، زیرا در دستگاه گوارش بهتر جذب بدن می‌شوند.
از آنجا که در پانکراتیت ترشح آنزیم‌های گوارشی مختل می‌شود، در بیمارانی که اسهال چرب دارند ممکن است نیاز به تجویز آنزیم‌های گوارشی باشد.
مصرف غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان مثل میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند به جلوگیری از التهاب بیشتر پانکراس و بروز علائم آن جلوگیری کند. از این مواد غذایی به صورت متعادل در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن استفاده کنید.
از آنجا که پانکراتیت مزمن بر روی عملکرد دستگاه گوارش اثر می‌گذارد، در صورت بروز علائمی مثل رفلاکس معده، سوء هاضمه و ... باید درمان‌های تکمیلی مثل رعایت رژیم غذایی رفلاکس یا استفاده از داروهای آنتی‌اسید انجام شود.
همانند پانکراتیت حاد مصرف الکل، فلفل سیاه، نعنا فلفلی، غذاهای نفاخ، کافئین، الکل و مصرف دخانیات ممنوع است.
تفاوت مهمی که در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن با پانکراتیت حاد وجود دارد این است که در التهاب مزمن پانکراس احتمال آسیب به قسمت درون ریز پانکراس که مسئول ترشح انسولین است ، وجود دارد و ممکن است قند خون بالاتر از حالت عادی باشد. در این شرایط علاوه بر رعایت یک رژیم دیابتی باید انسولین هم مورد استفاده قرار گیرد.
غذاهای مضر برای پانکراس غذاهای مفید برای پانکراس
انواع گوشت‌های سرخ شده از گوشت قرمز تا ماهی و مرغ گوشت قرمز لخم و بدون چربی
غذاهای پرچرب سس و رب گوجه کم‌چرب
ماهی‌های خیلی چرب قهوه
گوشت قرمز با چربی آبمیوه
همبرگر عسل
سوسیس تخم شربتی
نوشیدنی‌های الکلی چای
ماست موسیر ژله
تن‌ماهی در روغن نان‌های معمولی
لبنیات پرچرب آرد غلات
کره و خامه کراکر
سبزیجات سرخ شده مثل قرمه‌سبزی رایس‌کیک
آووکادو ذرت بو داده
سس مایونز ماکارونی یا نودل بدون روغن
نیمرو برنج پخته بدون چربی
پنیر چدار پوره سیب‌زمینی
پنیر خامه‌ای سیب‌زمینی آب‌پز یا کبابی
پیتزا سالاد سبزیجات بدون مایونز
پنیر پیتزا سبزیجات تازه
چیپس میوه‌های تازه یا خشک
پای سیب لپه و ماش و باقالی
کره بادام‌زمینی یا سایر مغزیجات نخود پخته، عدس پخته
کیک خامه‌ای سویا
بیسکویت شکلاتی املت کم‌روغن
دونات لوبیای پخته
چیز کیک تخم مرغ آب‌پز
تارت پنیر فتا
بستنی لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی
شکلات ماهی سفید
مغزیجات و دانه‌های روغنی تن‌ماهی در آب نمک
نان روغنی ماهی کباب یا آب‌پز یا بخار‌پز
الویه با مایونز یا روغن گوشت بوقلمون و گوشت مرغ
وافل ادویه
نیتریک اکسید (NO)
در بین میوه‌ها برخی از آنها برای پانکراس مفید‌تر هستند. از جمله میوه‌های مفید برای پانکراس می‌توان به آنهایی که رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز دارند، اشاره کرد. پرتقال، زردآلو، طالبی، ملون، هندوانه، آلبالو، گیلاس، انار، خرمالو، انبه، شلیل، شاه‌توت، توت‌فرنگی، انگور قرمز یا سیاه، پاپایا و ... از جمله میوه‌های مفید برای پانکراس هستند. توجه داشته باشید که خوردن زیاد میوه‌ها می‌تواند باعث افزایش قند خون شود و نباید در مصرف آنها زیاده‌روی کنید. در بین سبزیجات هم گوجه‌فرنگی، هویج، سیر، پیاز، چغندر قرمز، بروکلی پخته، فلفل دلمه‌ای رنگی، کدو حلوایی و ... برای پانکراس مفید هستند.
