به قلم : دکتر مینا کاویانی ، انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور
تحریریه زندگی آنلاین : حفاظت از سلول‌های عصبی (نورون‌ها) از جمله کارهای ضروری است که باید به بهترین نحو ممکن انجام شود. تحقیقات علمی نشان داده‌اند نوعی ترکیبات گیاهی به نام فلاونوئیدها می‌توانند در حفاظت از نورون‌های مغز نقش داشته باشند.
فلاونوئیدها در برابر سموم آسیب‌رسان به سلول‌های عصبی (نوروتوکسین‌ها)، سرکوب التهاب نورون‌ها، بهبود حافظه و یادگیری و عملکرد شناختی دارای اثرات فوق‌العاده‌ای هستند و این کارها را با مهار مسیرهای عصبی آبشاری (آبشارهای سیگنالینگ) نورون‌ها که منجر به مرگ سلول‌های عصبی می‌شود و همچنین با افزایش جریان خون رگ‌های مغزی و محیطی انجام می‌دهند.
بیشتربخوانید:
آشنایی با علائم سردرد میگرنی
مه مغزی چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
فلاونوئیدها چه هستند و انواع آن کدامند؟
فلاونوئیدها موادی هستند که منشاء گیاهی دارند و ترکیبات اصلی میوه‌ها، سبزی‌ها و نوشیدنی‌های گیاهی نظیر چای، کاکائو و آبمیوه‌ها از فلاونوئیدها است. فلاونوئیدها را بر اساس ساختار شیمیایی به هفت زیرگروه طبقه‌بندی می‌کنند که عبارتند از فلاونول‌ها، فلاون‌ها، فلاونون‌ها، فلاونولول‌ها، فلاونول‌ها، آنتوسیانیدین و ایزوفلاون‌ها.
فلاونول‌ها غالباً در چای‌های سبز و سیاه و شکلات یافت می‌شوند. فلاونول‌ها به صورت الیگومر (دو مولکولی) و پلیمر (چند مولکولی) در موادی به نام تانن یا پروآنتوسیانیدین وجود دارند که به مقدار زیاد در کاکائو، سیب، انگور و توت‌فرنگی یافت می‌شوند.
آنتوسیانیدین‌ها در موادی مانند زغال‌اخته، تمشک، گیلاس و توت‌فرنگی هستند. بعضی انواع فلاون‌ها در جعفری، موسیر، کنگر فرنگی و کرفس یافت می‌شوند. از طرف دیگر فلاونول‌ها مانند کوئرستین در پیاز، پیازچه و کلم بروکلی وجود دارند. فلاونون‌ها در مرکبات و گوجه‌فرنگی هستند و در نهایت ایزوفلاون‌ها در سویا و محصولات آن یافت می‌شوند.
فلاونوئیدها در بدن هنگام هضم و جذب چه تغییراتی می‌کنند؟
اگرچه فلاونوئیدها به عنوان مواد آنتی‌اکسیدان قوی در محیط آزمایشگاهی شناخته شده‌اند، اما قدرت آنتی‌اکسیدانی آنها در محیط بدن موجود زنده بستگی به این دارد که تا چه اندازه در مدت عبور و جذب از مجاری دستگاه گوارش، کبد و در نهایت سلول، تغییر شکل می‌یابند و یا با مواد دیگر ترکیب می‌شوند.
این بدان معنی است که فلاونوئیدها پس از دریافت از مواد غذایی به طور گسترده متابولیزه می‌شوند که خاصیت اکسیداسیون - احیا آنها را تحت تأثیر قرار داده و از خاصیت آنتی‌اکسیدانی آنها می‌کاهد.
بیشتربخوانید:
با این مواد غذایی سالها جوان بمانید
آیا فلاونوئیدها دسترسی برای ورود به مغز دارند؟
فلاونوئیدها برای رسیدن به مغز باید از سدهای مغزی که ورود مواد خارجی به مغز را کنترل می‌کنند، عبور کنند. بررسی‌های علمی نشان داده‌اند برخی فلاونوئیدها در محیط بدن موجود زنده و برخی آنتوسیانیدها در محیط آزمایشگاهی تا حدی از سدهای مغزی عبور می‌کنند و وارد مغز می‌شوند.
شایان ذکر است میزان نفوذ به سدهای مغزی بستگی به چربی‌دوست بودن (لیپوفیل بودن) ترکیبات فلاونوئیدی دارد. نتیجه آزمایشات روی حیوانات هم نشان می‌دهد فلاونوئیدها می‌توانند از سدهای مغزی عبور کنند و کاندیدهای مناسبی برای محافظت از نورون‌ها در مغز باشند.
فلاونوئیدها چگونه از نورون‌ها محافظت می‌کنند؟
الف- محافظت در برابر نوروتوکسین‌ها
به نظر می‌رسد تحلیل نورون‌های مغزی (نورودژنراسیون) در بیماری‌هایی مثل پارکینسون و آلزایمر به واسطه چندین عامل از جمله التهاب نورون‌ها، افزایش آهن و یا تخلیه آنتی‌اکسیدان‌های درون مغز شروع می‌شوند. شواهد علمی بسیاری نشان می‌دهند فلاونوئیدها احتمالاً با آسیب‌های نورونی مقابله کنند. از جمله این موارد می‌توان به عصاره گیاه جینکوبیلوبا اشاره کرد که از نورون‌های بخش هیپوکامپ (بخشی از مغز که در یادگیری و حافظه نقش دارد) مغز محافظت می‌کند. چای سبز نیز مورد دیگری است که احتمالاً می‌تواند اثرات مفیدی در کاهش خطر بیماری پارکینسون داشته باشد. همچنین مطالعات نشان داده‌اند عصاره چای سبز می‌تواند از آسیب ناحیه هیپوکامپ مغز در برابر عدم اکسیژن‌رسانی (ایسکمی) فراگیر مغزی جلوگیری کند و مانع ایجاد بیماری پارکینسون شود.
ب- مهار التهاب نورون‌ها
فرآیندهای التهابی نورون‌ها در سیستم عصبی مرکزی نقش مهمی را در پیشرفت بیماری‌های نورودژنراتیو مغزی مانند پارکینسون، آلزایمر و آسیب سکته‌های مغزی ایفا می‌کنند. بدین معنی که امکان دارد ترشح واسطه‌های التهابی باعث مرگ نورون‌ها شود که در بسیاری از بیماری‌های نورودژنراتیو مغز دیده می‌شود. در حال حاضر تحقیقات زیادی برای یافتن روش‌های جایگزین به منظور جلوگیری از پیشرفت کاهش نورونی ناشی از التهاب نورون‌ها انجام شده که نشان داده است عصاره زغال اخته تولید چند فاکتور التهابی را مهار می‌کند، البته فلاونوئیدهایی مثل کوئرستین و همچنین کاتچین که در چای هست هم در این مورد نقش دارند.
بیشتربخوانید:
غذای تندی که از دست دادن حافظه را ۲ برابر می‌کند
پ- بهبود حافظه و عملکرد شناختی
پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند مواد شیمیایی گیاهی (فیتوکمیکال‌ها) در بهبود حافظه، یادگیری و قدرت عملکرد شناختی نقش بسزایی دارند. تحقیقات روی افراد 60 ساله و مسن‌تر نشان داده دریافت فلاونوئیدها به طور قابل توجهی با عملکرد شناختی بهتر در طول زمان مرتبط است. در این راستا اثرات مطلوب ایزوفلاون موجود در سویا بر عملکرد شناختی به ویژه حافظه کلامی زنان یائسه نشان داده شده است که آن را به دلیل تشابه با اثرات هورمون استروژن (هورمون جنسی زنانه) می‌دانند. همچنین مطالعات نشان داده‌اند زغال‌اخته و مکمل آن در بهبود حافظه نقش دارد و نیز دریافت چای و آب انار یا فلاونول‌هایی مثل کوئرستین در معکوس کردن روند پیری نورونی و رفتاری مفید هستند. عصاره گیاه جینکوبیلوبا نیز در بهبود اختلالات شناختی، حافظه، یادگیری و تمرکز اثرات مثبتی دارد و احتمالاً این اثرات را از طریق کاهش مقدار رادیکال‌های آزاد اکسیژن، افزایش جریان خون مغزی، تنظیم و تعدیل سیالیت غشای نورون‌ها در مغز اعمال می‌کند.
ت- اثر فلاونوئیدها بر رگ‌های مغزی
زوال عقل یا دمانس یک بیماری تحلیل برنده است که بیشتر در افراد مسن به دو شکل آلزایمر و دمانس عروقی اثر می‌گذارد. شواهد مطالعات علمی حاکی از آن است که فلاونوئیدها می‌توانند از بیماری‌های رگ‌های مغزی مانند دمانس و سکته مغزی جلوگیری کنند. فلاونوئیدها بر جریان عروق مغزی و جریان خون محیطی اثرات مفیدی دارند و با افزایش جریان خون عروق مغزی باعث تسهیل نورونزایی در بخش هیپوکامپ مغز بزرگسالان می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند مصرف نوشیدنی کاکائویی غنی از فلاونول، جریان خون مغزی را حداکثر تا 2 ساعت بعد افزایش می‌دهد.
سخن پایانی
حفظ سلامت سلول‌های عصبی مغز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و شواهد علمی حاکی از نقش مثبت فلاونوئیدها در این زمینه است. این مواد که منشاء گیاهی دارند و به لحاظ ساختمان شیمیایی متنوع هستند می‌توانند با عبور از سد مغزی، به حفاظت از سلول‌های عصبی مغز بپردازند. از این رو توصیه می‌شود منابع غذایی فلاونوئیدها شامل انواع میوه و سبزی تازه، سویا، نوشیدنی‌هایی نظیر چای سبز و سیاه و کاکائو را به مقدار مناسب در برنامه غذایی خود بگنجانید.
منابع در دفتر مجله موجود است.
