زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : پروفسور منصور شهرکی ؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد تمام تغذیه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

دکتر سارا راحتی - دکتری تخصصی تغذیه و رژیم درمانی زاهدان

تحریریه زندگی آنلاین : دیابت چیست؟

دیابت بیماری است که بارها نامش را شنیده‌ایم. یک بیماری مزمن که روند سوخت و ساز قند در بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بدن ما برای تأمین انرژی نیاز به مواد غذایی گوناگونی دارد. این مواد در بدن تبدیل به قند یا گلوکز می‌شوند که انرژی مورد نیاز ما را تأمین می‌کنند. اگر به هر دلیلی گلوکز از طریق خون وارد سلول‌ها نشود و در جریان خون فرد باقی بماند، میزان قند خون بالا رفته و فرد مبتلا به دیابت می‌شود. آنچه که باعث این عدم جذب قند می‌شود، کمبود هورمون انسولین می‌باشد. انسولین هورمونی است که از لوزالمعده ترشح می‌شود و به گلوکز کمک می‌کند که برای تبدیل شدن به انرژی وارد سلول‌های بدن شود.

بیشتربخوانید:

انواع دیابت

بیماری دیابت 3 نوع می‌باشد که شامل دیابت نوع 1، دیابت نوع 2 و دیابت بارداری است. دیابت نوع 1 در اثر فقدان یا کمبود ترشح انسولین به وجود می‌آید، بنابراین افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیازمند تزریق انسولین می‌باشند. این نوع از دیابت بیشتر در کودکان و نوجوانان بروز می‌یابد و حدود 5 تا 10 درصد دیابتی‌ها مبتلا به دیابت نوع یک می‌باشند.

دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که فرد نسبت به انسولین مقاومت نشان می‌دهد، یعنی لوزالمعده انسولین لازم را تولید می‌کند، اما بدن نمی‌تواند از آن استفاده کند. عوامل زیادی مانند سبک زندگی، عدم تحرک، اضافه وزن و نوع تغذیه در بروز و شدت گرفتن این بیماری نقش دارند. معمولاً دیابت نوع ۲ در سنین بالاتر از ۴۰ سال خود را نشان می‌دهد. نکته مهم در مورد این نوع از دیابت این است که افرادی که در خانواده خود فردی با دیابت نوع ۲ دارند، نسبت به دیگر افراد، بیشتر در معرض این بیماری هستند. یعنی به‌گونه‌ای می‌توان گفت که ژن‌ها و وراثت در این بیماری نقش دارند. از طرفی افرادی که چربی زیادی در قسمت کمر دارند یا دارای تخمدان پلی‌کیستیک هستند، در معرض ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ قرار دارند. طبق آمارهای جهانی، 90 تا 95 درصد بیماران دیابتی در جهان، مبتلا به دیابت نوع 2 می‌باشند.

تشنگی، پرنوشی، پرادراری، کاهش وزن، گرسنگی و خستگی شدید از علائم دیابت نوع یک می‌باشند، اما دیابت نوع 2 معمولاً علامت مشخصی ندارد و به همین دلیل از آن به عنوان بیماری خاموش نام برده می‌شود و مهم‌ترین راه تشخیص اولیه آن غربالگری با آزمایش خون می‌باشد.

دیابت بارداری نوعی دیابت است که زنان را در دوران بارداری تحت تأثیر قرار می‌دهد. علت آن است که در دوران بارداری نیاز بدن به انسولین افزایش می‌یابد.

 اکثر زنان باردار برای جبران، انسولین بیشتری تولید می‌کنند، اما برخی از زنان باردار نمی‌توانند به اندازه کافی انسولین اضافی تولید کنند و سطح قند خون آنها افزایش می‌یابد و میزان شیوع آن در مناطق مختلف دنیا متفاوت است.

 بیشتربخوانید:

روغن کنجد برای چی خوبه ؟ + خواص روغن کنجد

دیابت بیماری است که برای درمان آن باید حتماً به پزشک مراجعه کرد تا نوع بیماری و روش‌های درمان تشخیص داده شود، اما در درمان دیابت، رژیم غذایی و سبک زندگی نقش مهمی دارند. به ‌همین دلیل رژیم غذایی نیز در کنار درمان‌های پزشکی برای این بیماری و در کل برای کنترل قند خون و عوارض دیابت توصیه می‌شود. متخصص تغذیه در رژیم غذایی فرد دیابتی علاوه بر تمرکز بر مواد نشاسته‌‌‌‌ای و قندی اهمیت بالایی به منبع و میزان روغن دریافتی فرد دیابتی می‌دهد. روغن مناسب برای مصرف روغنی است که میزان اسیدهای چرب چند غیر اشباع (PUFA) و اسیدهای چرب تک غیراشباع (MUFA) بالاتری نسبت به اسیدهای چرب اشباع (SFA) داشته باشد و این امر سبب کاهش کلسترول می‌گردد.

این نسبت معمولاً در روغن‌های مایع گیاهی وجود دارد. انواع مختلفی از روغن‌های پخت و پز در بازار موجود می‌باشد، اما سؤال این است که از نظر علمی و پژوهشی کدام یک از این روغن‌ها برای افراد مبتلا به دیابت مناسب هستند؟ در این مقاله به چند مورد از روغن‌های پخت و پز که به صورت کلی برای افراد دیابتی مفید هستند و اثرات 2 تا از آنها که به صورت ویژه نیز توسط نویسندگان مقاله در یک پژوهش علمی دانشگاهی در زاهدان به ثبوت رسیده و نتایج تحقیق نیز در یکی از معتبرترین ژورنال‌های علمی انگلیسی زبان منتشر شده است، اشاره می‌کنیم.

بهترین روغن برای رژیم غذایی دیابتی

روغن کانولا

روغن کانولا یا کلزا یک روغن گیاهی است که از گیاه کلزا تهیه می‌شود. روغن کلزا سومین روغن پرمصرف آشپزی در جهان است. به دلیل محتوای بالای اسیدهای چرب غیراشباع، به ویژه اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه، که ارزش غذایی زیادی برای آن ایجاد می‌کند، شناخته شده است. سرشار از اسید آلفا لینولنیک می‌باشد که نوعی اسید چرب امگا 3 است (در گردو نیز یافت می‌شود).

همچنین حاوی اسیدهای چرب تک اشباع نشده موجود در آووکادو و زیتون است. یک مطالعه نشان می‌دهد که روغن کانولا به کاهش قند خون و کلسترول بد در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کمک می‌کند. همچنین در مطالعه ما با عنوان «مقایسه اثرات روغن کانولا و روغن سویا بر فشار خون و پارامتر‌های بیوشیمیایی خون در افراد با افزایش وزن و چاق مبتلا به دیابت نوع II» که نتایج آن در ژورنال Journal of food science and nutrition research نیز به چاپ رسیده است، 66 فرد مبتلا به دیابت نوع 2، به 3 گروه دریافت کننده روغن کانولا، دریافت کننده روغن سویا و گروه دارونما تقسیم شدند و به مدت 8 هفته،  تحت مداخله روزانه با 30 گرم روغن سویا و کانولا یا دارونما قرار گرفتند.  نتایج تحقیق ما نشان داد که در پایان مداخله، مصرف روزانه 30 گرم روغن کانولا به عنوان روغن مصرفی سبب کاهش قند خون، کلسترول تام و کلسترول بد LDL و افزایش کلسترول خوب HDL در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 می‌شود. همچنین مصرف روغن کانولا سبب کاهش چاقی مرکزی (دور کمر) و وزن در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 چاق نیز گردید.

 بیشتر بخوانید:

روغن سیاه دانه ؛ اکسیری شفا بخش برای سلامتی

روغن سویا

دانه سویا گونه‌ای از حبوبات بومی آسیای شرقی است که به طور گسترده برای تولید روغن کشت می‌شود. محصول سویا به عنوان منبع اصلی روغن در سطح جهان محسوب می‌شود و به دلیل ارزش غذایی و اهمیت تجاری آن از اهمیت بالایی برخوردار است. دانه سویا حاوی 20 درصد روغن و 40 درصد پروتئین می‌باشد و از این رو به آن لوبیا طلایی می‌گویند و به دلیل دارا بودن مقادیر بالای آمینو‌اسیدهای ضروری از منابع مهم پروتئین گیاهی محسوب می‌شود. محتویات اسیدهای چرب اشباع نشده و چربی‌های با کیفیت در سویا نیز از منظر تغذیه‌ای ضروری است.

 روغن سویا عمدتاً از (58 – 55 درصد) PUFA، (22 – 15 درصد) SFA و (30 – 22 درصد) MUFA (اسید اولئیک) تشکیل شده است. روغن سویا همچنین به دلیل دارا بودن استیگماسترول دارای خاصیت ضد دیابتی می‌باشد. استیگماسترول یک فیتواسترول مشتق شده از روغن سویا خوراکی است که با ترمیم پروتئین انتقال دهنده گلوکز به داخل سلول‌ها (GLUT4) سبب بهبود دیابت نوع 2 می‌گردد. همچنین مطالعه ما بر روی افراد دیابتی چاق نشان داد مصرف روزانه روغن سویا به میزان 30 گرم به مدت 8 هفته سبب کاهش گلوکز خون، کلسترول تام و کلسترول بد LDL و افزایش کلسترول خوب HDL می‌گردد.

روغن زیتون

روغن زیتون یک روغن دوست قلب است که برای بیماران دیابتی نیز مفید می‌باشد. این ماده حاوی آنتی‌اکسیدانی به نام تیروزول است که می‌تواند به عنوان یک عامل درمانی برای بهبود مقاومت به انسولین و دیابت عمل کند. همچنین مطالعات نشان داده‌اند روغن زیتون سبب بهبود پروفایل لیپیدی در بیماران مبتلا به دیابت می‌شود. همچنین، مصرف روغن زیتون می‌تواند سبب کاهش وزن و نمایه توده بدنی، افزایش سطح هورمون پپتید - 1 شبه گلوکاگون (GLP-1) (هورمون سیری) و کاهش میزان چربی کبد در بیماران دیابتی شود. به علاوه، در مطالعات محدودی نشان داده شد استعمال پوستی روغن زیتون سبب بهبود زخم پای دیابتی در بیماران مبتلا به دیابت می‌شود.

 روغن کنجد

این روغن سرشار از اسیدهای چرب چند غیراشباع (PUFA)، اسیدهای چرب تک غیراشباع (MUFA)، ویتامین E و سایر آنتی‌اکسیدان‌ها از جمله لیگنان است که این ترکیبات فواید قابل توجهی برای بیماران دیابتی دارند. یک مطالعه سال 2016 منتشر شده در ژورنال پزشکی آمریکا نشان داد که ترکیبی از روغن سبوس برنج و روغن کنجد ممکن است برای قند خون و کلسترول خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مفید باشد. روغن کنجد، تأثیر داروهای ضد دیابتی را در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 افزایش می‌دهد و همچنین مصرف روغن کنجد در بیماران مبتلا به فشار خون، سبب کاهش فشار خون و پروفایل لیپیدی می‌گردد.

در پایان متذکر می‌شود که ما در تحقیق خودمان فقط روی روغن‌های کانولا و سویا تحقیق نمودیم.