به قلم : دکتر سیما اورنگ ؛ رئیس گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان
تحریریه زندگی آنلاین : بروز برخی از انواع سرطان رابطه تنگاتنگی با افزایش وزن بدن دارد، برآورد شده که درصدی از کل مواد مرگ و میر سالیانه مرتبط با سرطان ناشی از اضافه وزن یا چاقی است.خطر بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان، در افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند افزایش می‌یابد. برآورد شده که درصدی از کل مواد مرگ و میر سالیانه مرتبط با سرطان، ناشی از اضافه وزن یا چاقی است. بروز برخی از انواع سرطان‌ها مانند سرطان‌های پستان (در زنان یائسه)، روده بزرگ، رحم، کلیه، مری، پروستات و ریه، رابطه تنگاتنگی با افزایش وزن بدن دارند.همچنین اضافه وزن و چاقی با ابتلا به بسیاری از بیماری‌های دیگر مانند بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی، فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت نوع دو، آرتروزف آسم، قطع تنفس (آپنه) در هنگام خواب، بیماری‌های کیسه صفرا، اختلالات قاعدگی و اختلالات روانی مثل افسردگی در ارتباط است.متاسفانه جامعه ما نیز به سمت کم‌تحرکی، پرخوری و در نتیجه افزایش وزن در حال حرکت است به طوری که حدود نیمی از جمعیت مردان و زنان ایرانی اضافه وزن دارند.
نقش کاهش وزن در پیشگیری از ابتلا و بهبودی سرطان
شواهد موجود حاکی از آن است که حفظ وزن مناسب در پیشگیری از سرطان، مهم و حتی در روند بهبود بیماران مبتلا به سرطان نیز تأثیرگذار است. علاوه بر افزایش وزن در دوران بزرگسالی که با افزایش خطر سرطان مرتبط است، بالا بودن وزن هنگام تولد نیز احتمالاً رابطه مختصری با افزایش خطر سرطان دارد.ممکن است تغییرات مکرر وزن (کاهش و افزایش وزن مکرر) نیز رابطه‌ای با افزایش خطر بروز سرطان نیز داشته باشد.افزایش وزن پس از درمان سرطان نیز مهم است. در بیماران مبتلا به سرطان بهبود یافته، امکان دارد افزایش وزن موجب بروز بیماری‌های دیگر شود و میزان بقای مرتبط با سرطان و میزان بقای کل را کاهش دهد. علاوه بر آن، در بیماران مبتلا به سرطان که درمان شده‌اند، خطر ایجاد سرطان‌های ثانویه و بیماری‌های دیگر، مانند بیماری قلبی عروقی و دیابت بیشتر است که این بیماری‌ها رابطه نزدیکی با اضافه وزن دارند.
تعریف چاقی
چاقی یا اضافه وزن به این معنی است که مقدار چربی بدن نسبت به بافت کم‌چرب بدن، مانند عضلات بسیار زیاد است. تعاریف متعددی در این زمینه وجود دارد اما یک تعریف علمی که مورد قبول بیشتر صاحبنظران است، استفاده از شاخص توده بدنی (BMI) است. BMI به صورت (قد*قد/وزن) محاسبه می‌شود که وزن به کیلوگرم و قد به متر در فرمول قرار داده می‌شود. معمولاً BMI بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ طبیعی در نظر گرفته می‌شود. میزان کمتر از ۱۸.۵ به عنوان کمبود وزن و میزان بیش از ۲۵ به عنوان اضافه وزن در نظر گرفته می‌شود. مقادیر بیش از ۳۰ به عنوان چاقی و موارد بیش از ۴۰ به عنوان چاقی بسیار شدید در نظر گرفته می‌شود.
چرا چاقی خطر سرطان را افزایش می‌دهد؟
یک شاخص دیگر برای تعریف چاقی، اندازه دور کمر است. یک اصل کلی وجود دارد که دور کمر بزرگ‌تر از ۸۰ سانتی‌متر برای زنان و ۹۴ سانتی‌متر برای مردان، ممکن است موجب افزایش خطر بیماری شود. افرادی که اندازه دور کمرشان بیشتر باشد، در معرض خطر زیادتر ابتلا به بیماری‌های مختلف، از جمله بیماری‌های قلبی عروقی و احتمالاً سرطان قرار دارند.نسبت دور کمر به دور ران (WHR) نیز برای برآورد چربی داخل شکمی به کار می‌رود و در زنان و مردان با عوامل خطر چندین بیماری ارتباط دارد.
چرا چاقی خطر سرطان را افزایش می‌دهد؟
دلایل متعددی در مورد افزایش خطر ابتلا به سرطان در افراد چاق مطرح شده است. برای مثال در افراد چاق مقدار بافت چربی بیشتر است که این بافت چربی می‌تواند هورمون‌هایی مانند انسولین یا استروژن تولید کند و امکان دارد موجب رشد سلول‌های سرطانی شود.
شیوه‌های کاهش وزن
یکی از این راه‌ها تغییر در شیوه زندگی است. در این راستا فرد باید اهداف دست‌یافتنی را برای خود تعریف کند که منجر به محدودیت دریافت کالری و افزایش فعالیت بدنی شود. بهتر است به جای برنامه‌ریزی‌های دست‌نیافتنی، تغییرات کوچک و ادامه‌داری در رژیم غذایی در نظر گرفته شود. مثلاً قدم اول، کاهش وزن به میزان ۵ تا ۱۰ درصد از وزن فعلی مناسب است و دیده شده که کاهش معناداری در عوامل خطر بیماری‌های مختلف به همراه داشته است. بعد از دستیابی به کاهش وزن اولیه، در صورت لزوم می‌توان به کاهش وزن بیشتری مبادرت کرد.اگر کالری دریافتی حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوکالری در روز کاهش داده شود می‌توان هفته‌ای نیم تا یک کیلوگرم وزن کم کرد. برای رسیدن این هدف باید تلاش شود روزانه دریافت ۳۵۰ کالری کم شود و با ۳۰ دقیقه ورزش نیز، ۱۵۰ کالری دیگر سوزانده شود. ورزش نه تنها به کاهش وزن کمک می‌کند بلکه کاهش وزن را برای مدت بیشتری نگه می‌دارد. لازم نیست ورزش‌های سنگین انجام شود و حتی ورزش سبک نیز کالری‌ها را می‌سوزاند و موجب کاهش خطر بیماری می‌شود.
اهمیت رفتار درمانی در کاهش وزن
تغییرات رفتاری شامل اقداماتی از جمله مدیریت استرس، شیوه‌های حل مساله و حمایت اجتماعی است. رفتار درمانی وقتی با دیگر تلاش‌های کاهش وزن ترکیب شود، می‌تواند به ویژه در سال اول در کاهش وزن مفید باشد.بعضی از افراد رفتارهای غذایی ناسالم و افراطی مانند بی‌اشتهایی عصبی و پراشتهایی روانی دارند. برخی نیز در مورد افزایش زیاد در اندازه اندام و وزن خود نگرانند که در این افراد، رفتار درمانی مؤثر است.
درمان دارویی چاقی
درمان‌های دارویی تنها در برخی از موارد و آن هم اگر همراه با اصلاح شیوه زندگی مانند رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و رفتار درمانی باشد، مؤثر است زیرا این داروها می‌توانند سبب عوارض جانبی خطرناکی شوند بنابراین بیماران باید تنها با تجویز پزشک یا متخصص تغذیه این داروها را مصرف کنند.
جراحی یک انتخاب برای بیمارانی است که چاقی شدیدی دارند و این راهکار به عنوان بخشی از یک برنامه جامع زمانی استفاده می‌شود تا همراه با رژیم غذایی، ورزش و حمایت اجتماعی به کاهش وزن برسند. جراحی همچنین می‌تواند در بیمارانی که درمان دارویی موفقیت‌آمیزی نداشته‌اند و به شدت چاق هستند، مورد توجه قرار بگیرد.
