به قلم : د کتر سید مرتضی صفوی ؛ متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، رئیس هیات مدیره انجمن غذا، صنعت و سلامت
Safavimorteza@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : در مطلب قبل، در مورد وسایل مورد نیاز افراد دیابتی برای مسافرت، نگهداری و حمل انسولین در سفر، مسافرت به مناطق خیلی گرم یا خیلی سرد و نکاتی در مورد تغذیه و مراقبت از پاها اشاره شد. در این مقاله به ادامه بحث می‌پردازیم.
مسافرت به سایر كشورها
مسافرت به كشورهای شمال یا جنوب ایران (از جمله عربستان) مشكل خاصی ایجاد نمی‌نماید، اما در مسافرت به شرق یا غرب به دلیل تغییر ساعات روز باید مصرف انسولین و قرص در صورت لزوم تغییر یابد. در صورتی كه اختلاف ساعت كشور مقصد با كشور خودمان كمتر از 4 ساعت باشد (از جمله سفر به كشورهای همسایه، كشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان و …) نیاز به تغییر خاصی نمی‌باشد.
دقت كنید كه در مسافرت به شرق روزها كوتاه‌تر شده و مقدار انسولین و كربوهیدرات مورد نیاز كاهش می‌یابد، اما در مسافرت به غرب روز طولانی‌تر شده و ممكن است شما نیاز به وعده غذای اضافی و انسولین بیشتری داشته باشید. اغلب غذاهایی كه در هواپیما داده می‌شوند، كافی هستند، ولی بهتر است بیمار چند میان‌وعده همراه داشته باشد تا در صورت تأخیر زمان مصرف آنها را میل نماید.
اگر بیمار تنظیم ساعت خود را تغییر ندهد، بهتر می‌تواند بفهمد كه آیا زمان صرف غذایش دیر شده یا نه.
بیشتربخوانید:
وقتی علائمی در دهان شما می خواهد بگوید قند خونتان بالا است!
مسافرت به شرق (مانند كشورهای غرب آسیا، چین، ژاپن و ...)
الف ـ بیماری كه یك بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می‌نماید:
این بیمار در روز عزیمت دوز همیشگی را تزریق نماید، اما به علت كوتاهی روز نسبت به معمول در اولین بامدادی كه در مقصد به سر می‌برد، فقط دو سوم دوز قبلی را استفاده كند و باید 10 ساعت پس از آن نیز قند خون بررسی شده و در صورتی كه قند خون بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یك سوم باقیمانده انسولین را نیز تزریق نماید. از دومین بامداد همان دوز همیشگی مصرف شود.
ب ـ بیماری كه دو بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می‌كند:
این بیمار در اولین بامداد در مقصد دو‌سوم دوز انسولین صبحگاهی را مصرف كرده و هنگام غروب دوز شامگاهی را تزریق كند. در صورتی كه شامگاه قند خون بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یك‌سوم باقیمانده صبح را نیز بزند. در روز عزیمت و روز دوم سفر دو دوز معمول (صبحگاهی و شامگاهی) را مصرف كند.
هنگام بازگشت از مسافرت باید برنامه‌هایی را كه برای مسافرت به غرب توصیه می‌شود، اجرا نماید.
بیشتربخوانید:
مسافرت به غرب (كشورهای آمریكای شمالی و جنوبی، كانادا، آمریكا، آرژانتین و ...)
الف) بیمارانی كه یكبار در روز (صبحگاهی) انسولین تزریق می‌نمایند:
این بیماران در روز عزیمت باید دوز همیشگی را تزریق نمایند، اما با توجه به طولانی شدن روز نسبت به معمول 18 ساعت پس از دوز صبحگاهی قند خون خود را اندازه‌گیری نمایند. در صورتی كه بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یك‌سوم دوز صبحگاهی را مجدد تزریق نمایند. از نخستین بامداد در مقصد دوز معمول تزریق شود.
ب) بیماری كه دو بار در روز انسولین (صبحگاهی، شامگاهی) مصرف می‌كند:
این افراد نباید تنظیم ساعت خود را تغییر دهند و با توجه به آن 12 ـ 10 ساعت بعد از آخرین تزریق در كشور، دوز دوم انسولین را تزریق نمایند. سپس 6 ساعت بعد قندخون را اندازه‌گیری نموده و در صورتی كه بالاتر از 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، یك‌سوم دوز صبحگاهی را استفاده كنند. به طور كلی بیمارانی كه با انسولین كوتاه اثر (كریستال) تحت درمان و 3 بار یا بیشتر در روز دارند، باید وعده‌های اصلی غذا را سر وقت (هر 6 ـ 4 ساعت) مصرف و انسولین را قبل از غذا تزریق نمایند. بدیهی است در مسافرت به شرق با كوتاه شدن روز یك وعده غذایی كم می‌شود و در مسافرت به غرب یك وعده غذایی اضافه می‌گردد كه متناسب با آن انسولین دریافت می‌دارند. با توجه به اینكه استفاده از انسولین متوسط یا طولانی اثر به صورت دوز اضافی ممكن است باعث ایجاد افت قند خون گردد، بعضی از پزشكان تبدیل این نوع انسولین به انسولین كریستال را طی مسافرت توصیه می‌كنند.
بیشتر بخوانید:
چگونه چای بر دیابت تاثیر می‌گذارد؟
توصیه به بیماران دیابتی
به تمام بیماران دیابتی توصیه می‌شود قبل از مسافرت در مورد جزئیات درمان با تیم پزشكی خود مشورت نمایند. در صورتی كه بیمار دستگاه سنجش قند خون در اختیار نداشته باشد، می‌تواند از روش پیشنهادی زیر استفاده كند:
- در مسافرت به شرق انسولین تزریقی قبل از پرواز را كاهش دهد.
- در مسافرت به غرب یك وعده غذای اضافی + تزریق انسولین كریستال قبل از آن.
در اغلب بیماران تحت درمان با قرص‌های خوراكی ضد دیابت مشكل عمده‌ای وجود ندارد. گاهی در مواردی كه روز طولانی‌تر شود، ممكن است نیازمند قرص اضافی بوده ویا در موارد روزهای كوتاه كاهش دوز مصرفی لازم شود. به هر حال اگر در طی مسافرت دوز اضافی انسولین مصرف شود و یا از دسته دارویی سولفونیل اوره (مانند گلی‌بن‌كلامید) یا كلروپروپامید استفاده می‌كنید، مراقب افت قند خون باشید.
با توجه به نكات ذكر شده بدیهی است كه باید قبل از شروع سفر به طور دقیق زمان پرواز، طول مدت پرواز و زمان رسیدن به مقصد را مطلع شده و بر طبق آن برنامه‌ریزی نمایید. برای تأخیر احتمالی آمادگی داشته باشید. آرامش خود را حفظ كنید. طی مسافرت كنترل عالی مد نظر نیست، بلكه بیشتر مراقب افت قند خون باشید.
بعضی كشورها از جمله انگلستان، آمریكا و ... میزان قند خون را به جای میلی‌گرم در دسی‌لیتر بر حسب واحد میلی‌مول در لیتر اندازه‌گیری می‌نمایند، بنابراین در صورت اندازه‌گیری قند خون در آن مناطق جهت تبدیل به واحد میلی‌گرم بر دسی‌لیتر كافی است عدد آن را در 18 ضرب نمایید.
بیشتربخوانید:
وقتی علائمی در دهان شما می خواهد بگوید قند خونتان بالا است!
بیمار شدن حین مسافرت
در صورت بروز بیماری حاد ممكن است قند خون افزایش یابد، بنابراین در این موارد اندازه‌گیری قند خون ضروری است. اگر بیماری شما 2 - 1 روز طول كشیده یا همراه با استفراغ یا اسهال باشد، ممكن است نیازمند تغییر درمان قبلی یا داروهای اضافی باشید. در این موارد حتماً كتون ادرار را نیز (اگر وابسته به انسولین هستید) بررسی كنید. در صورت وجود كتون در ادرار، سریع به پزشك مراجعه نمایید.
طی دوره بیماری به هیچ وجه نباید مصرف انسولین یا قرص را قطع نمایید. در صورت عدم اشتها و یا وجود استفراغ مواد غذایی را به صورت مایعاتی مانند سوپ، آب‌میوه یا شیر جایگزین كنید تا دچار كاهش قند خون نشوید. برای جلوگیری از اتلاف آب بدن مقدار فراوانی مایعات بدون قند بنوشید.
بیشتر بخوانید:
چگونه چای بر دیابت تاثیر می‌گذارد؟
رانندگی و دیابت
در مورد رانندگی بیماران دیابتی ممنوعیتی وجود ندارد، اما به منظور حفظ سلامت خودتان و نیز افراد جامعه رعایت نكات زیر ضروری است:
1ـ در هنگام دریافت گواهینامه رانندگی حتماً بیماری خود را ذكر كنید. همچنین در صورت بیمه كردن اتومبیل‌تان طرف قرارداد بیمه را از این امر مطلع كنید.
2 ـ بیماران دیابتی وابسته به انسولین نمی‌توانند به عنوان راننده تاكسی و مسافرین و نیز به عنوان راننده ماشین‌های سنگین فعالیت نمایند.
3 ـ مراقبت‌های لازم به منظور پیشگیری از كاهش قند خون طی رانندگی را رعایت كنید.
4 ـ بیماران دیابتی در موارد زیر نمی‌توانند رانندگی كنند:
الف- حملات شدید یا مكرر افت قند
ب- نداشتن علائم هشدار دهنده افت خون
ج- عدم توانایی در درمان سریع افت قند خون یا عدم مراجعه منظم به پزشك جهت كنترل قند خون
د- آسیب‌های چشمی ناشی از دیابت مانند كاهش دید
ه- آسیب شدید عصبی ناشی از دیابت
به منظور پیشگیری از افت قند خون حین رانندگی، نكات زیر توصیه می‌شود
1 ـ اگر انسولین مصرف می‌كنید، قبل از شروع به رانندگی غذا یا میان‌وعده خود را مصرف نمایید و در صورت امكان (در دسترس داشتن گلوكومتر) قند خونتان را بررسی كنید.
2 ـ در مسافرت‌های طولانی هر دو ساعت توقف نموده و میان‌وعده خود را مصرف نمایید.
3 ـ هیچ‌گاه در زمانی كه كنترل قند خونتان تثبیت نیست، رانندگی نكنید. این زمان شامل: پس از انجام ورزش یا فعالیت جسمی بیش از معمول كه قند خون پایین می‌افتد یا هنگام غروب که از محل بر می‌گردید، می‌باشد.
4 ـ هیچ‌گاه عجله نكنید.
5 ـ همیشه در اتومبیل خود مواد غذایی مانند قند، نبات یا سایر مواد شیرین مانند بیسكویت یا آب‌میوه داشته باشید.
6 ـ در هر زمانی كه متوجه اولین علائم كاهش قند خون شدید، سریع توقف نموده و مواد غذایی كافی میل نمایید تا علائم از بین برود. طی این مدت از ماشین خود خارج نشوید.
7 ـ پس از اطمینان كامل از بهبود حالتان اقدام به ادامه رانندگی نمایید (حداقل 20 دقیقه بعد یا پس از رسیدن قند خون به بالای 110 میلی‌گرم در دسی‌لیتر).
8 ـ هیچ‌گاه قبل یا طی رانندگی الكل ننوشید. مصرف الكل علاوه بر كاهش تمركز در تمام افراد، در بیماری دیابتی می‌تواند افت شدید قند خون ایجاد نماید.
