به گزارش جام جم چاقی از منظر طب‌سنتی انواع مختلف دارد و شیوه درمان هر نوع متفاوت است. شاید تا به حال در مقالات یا متون کتب طب‌سنتی در مورد چاقی‌های لَحمی و شَحمی و بلغمی مطالبی خوانده‌باشید، اما متوجه مفهوم آن نشده‌باشید. برای این‌که بدانیم این چاقی‌ها از چه نوع هستند و افراد مبتلا به آن چه نشانه‌هایی دارند و با راه‌های پیشگیری و درمان آن آشنا شویم، با دکتر زهرا سرباز حسینی، پزشک متخصص طب‌سنتی گفتگو کرده‌ایم.
از دیدگاه طب‌سنتی دو اصطلاح لحمی و شحمی در توصیف نوع چاقی به‌کار می‌رود. چاقی لحمی یعنی چاقی عضلانی و گوشتی و چاقی شحمی یعنی چاقی که بر اثر تجمع چربی ایجاد می‌شود. چاقی بلغمی نوعی چاقی شحمی است. در طب‌سنتی یا همان طب‌مزاجی، چون همه چیز از جهت مزاج بررسی می‌شود، وقتی صحبت از چاقی و درمان آن می‌شود در مورد نوع مزاج چاقی نیز باید تصمیم‌گیری شود. معمولا چاقی، ناشی از افزایش رطوبت در بدن است که این رطوبت می‌تواند همراه با گرمی یا سردی باشد. چاقی گرم، لحمی و چاقی سرد، شحمی نام می‌گیرد.
نشانه‌های چاقی لحمی و شحمی
در چاقی لحمی اعضای بدن درشت، دست و پا و عرض شانه‌ها بزرگ، مفاصل برآمده، قفسه سینه پهن، بافت بدن عضلانی و متراکم، رنگ پوست سرخ و سفید، مو‌ها تیره، بدن گرم و علاقه فرد بیشتر به هوا و غذا‌های خنک است، اما برعکس در چاقی شحمی، مزاج بدن سرد و‌تر و دمای بدن سرد و علاقه فرد به هوا و خوراکی‌های گرم بیشتر است. قفسه سینه، مفاصل و دست و پا‌ها کوچک، مو‌ها لخت و روشن و رنگ پوست بسیار سفید است.
البته ممکن است فرد گرم‌مزاجی به‌دلیل سبک زندگی نادرست، دچار غلبه سردی و تری به‌خصوص در نواحی دستگاه گوارش یعنی شکم و پهلو‌ها شود. اگر هرکدام از این افراد از جهت فعالیت‌های جسمی، روانی و جنسی سالم و بدون نقص باشند یعنی بدن آن‌ها در شرایط سلامت به سر می‌برد و نیاز به درمان نیست، اما اگر فرد در هر کدام از کار‌های خود احساس سنگینی و اختلال در عملکرد جسمی و روانی یا جنسی داشته‌باشد باید سراغ درمان برود و تدابیر اصلاح مزاج را رعایت کند.
اصول شش‌گانه ضروری چاقی
شاید برایتان جالب باشد بدانید در طب‌سنتی در بحث پیشگیری و درمان، اصول بسیار ساده، اما کاربردی به نام «سته ضروریه» یا امور شش‌گانه وجود دارد که با رعایت مداوم آن در طول زندگی می‌توان جلوی ابتلا به بسیاری از امراض به‌ویژه چاقی را گرفت. این اصول شش‌گانه شامل آب‌وهوا، خوراکی‌ها، خواب و بیداری، دفع مواد زائد و حفظ مواد مفید، حرکت و سکون و حالات روحی است که در ادامه، مختصر و مفید به توضیح این موارد در چاقی‌های لحمی و شحمی می‌پردازیم.
آب و هوا
برای کمک به درمان چاقی لحمی باید هوای محیط به سمت سرد و خشک باشد. اعتدال یا گرمی و تری هوا به بدتر شدن شرایط این افراد منجر می‌شود، اما در چاقی شحمی برای درمان، هوا باید گرم و خشک باشد تا از تجمع و افزایش سردی و تری در بدن این افراد جلوگیری شود.
خواب و بیداری
با توجه به این‌که خواب باعث افزایش رطوبت و سردی می‌شود، برای کاهش وزن باید از خواب زیاد پرهیزکرد. به نظر می‌رسد خواب بین شش تا هفت ساعت کافی باشد، اما مهم‌تر از مقدار خواب، اصلاح زمان خوابیدن است. بهترین زمان خوابیدن ۱۱ شب تا ۶صبح است. تنظیم ساعت خوابیدن علاوه بر تنظیم سوخت‌وساز بدن، به تنظیم اشتها هم کمک می‌کند.
حالات روحی
تغییرات روحی می‌تواند مزاج را گرم یا سرد کند و از این طریق بر چاقی و لاغری بدن موثر باشد. غم، ترس و بی‌خیالی حالت‌هایی هستند که بدن را به سمت سردی می‌برد، از طرفی می‌تواند باعث افزایش اخلاط نامناسب و افزایش اشتهای کاذب و ریزه‌خواری شود. شادی، لذت، هیجان و خشم در حد اعتدال باعث گرم‌شدن بدن می‌شود و این احساسات می‌تواند خون را در بدن به گردش درآورده و سوخت‌وساز بدن را تنظیم کند.
حرکت و سکون
در متون طب‌سنتی مطرح است که ورزش مناسب باعث پاکسازی بدن و دفع رطوبات و فضولات شده که در شرایط عادی هم توصیه به ورزش منظم می‌شود. به‌طور کلی حرکت و ورزش باعث گرم و خشک‌شدن بدن می‌شود و عموما افرادی که دچار چاقی شحمی هستند با ورزش، بیشتر لاغر خواهندشد. نکته قابل‌توجه این‌که در طب‌سنتی دو نوع ورزش داریم؛ ورزش عام که کل بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ورزش خاص که مربوط به اعضای خاصی در بدن می‌شود. آهسته راه‌رفتن، کشتی‌گرفتن و اسب‌دوانی ورزش عام بوده که باعث پاکسازی کل بدن می‌شود. دفع زائدات و حفظ مواد مفید تجمع رطوبت در بدن باعث چاقی می‌شود.
اگر این رطوبت زیر نظر پزشک از بدن خارج شود، به سلامت فرد کمک کرده و به لاغر شدن بدن منجر می‌شود. یبوست، تعریق نامناسب و عادت ماهانه نامنظم از جمله شرایطی است که باعث تجمع فضولات و رطوبت دربدن و ایجاد چاقی می‌شود. برای دفع این رطوبت از روش‌های مختلفی می‌توان کمک گرفت.
استفاده از مُسهل، مُدر و مُعرق از جمله روش‌هایی است که متخصص طب‌سنتی می‌تواند بدن را از این فضولات پاکسازی کند. استفاده از این روش‌ها با توجه به شرایط مزاجی و عضوی هر فرد متفاوت است. برای درمان یبوست باید علت آن مشخص و طبق شرایط بیمار و مزاج فرد تدابیری توصیه شود.
بخور نخور‌های لحمی‌ها و شحمی‌ها
فرد با هر نوع چاقی برای اصلاح شرایط خود باید آداب کلی تغذیه را رعایت کند. از مهم‌ترین این نکات، تنظیم ساعت غذاخوردن و زمان میان‌وعده، خوب جویدن غذا، مصرف‌نکردن مایعات در حین و بلافاصله پس از غذا، توقف خوردن قبل از سیری کامل و استفاده از پلو‌های مخلوط به جای پلوی سفید است. البته در هر یک از انواع چاقی توصیه‌های اختصاصی هم وجود دارد.
در چاقی لحمی این افراد باید از مصرف غذا‌های با مزاج گرم و‌تر پرهیز کرده و بیشتر غذا‌های سرد و خشک مصرف کنند. از مصرف گوشت به‌خصوص گوشت گوسفند، گندم، نخود، لوبیا، هویج، انگور، توت، انجیر، گلابی، گیلاس، خربزه، طالبی، موز، آناناس، بادام و کنجد پرهیز کنند و توصیه به استفاده از گوشت بز، عدس، باقلا، کشک، پنیر، گشنیز، میوه‌های ترش مثل انار، آلبالو، تمبرهندی، لیموترش، نارنج، غوره و سماق است.
اما در چاقی شحمی پرهیز‌ها و توصیه‌ها متفاوت است. در بسیاری از رژیم‌های غذایی توصیه به مصرف کاهو، کدو، خیار و گوجه می‌شود که باید توجه داشت در افراد سرد و‌تر و اصطلاحا شحمی این غذا‌ها باعث افزایش چاقی خواهدشد. افراد دچار این نوع چاقی باید از مصرف ماهی، خامه، پنیرخامه‌ای، ماست، دوغ، برنج سفید، جو، سیب‌زمینی، کدو، بامیه، کاهو، خیار، گوجه، پرتقال، نارنگی، هلو و هندوانه پرهیز کنند و در مقابل در غذا‌های خود از نخود، لپه، انواع سبزی‌های گرم مانند سیر، پیاز، کرفس، ترخون، تره، شوید، نعنا، زیتون، دارچین، زیره، زعفران، هل، گلپر، سیاه‌دانه، بابونه، آویشن و زنیان استفاده کنند.
فراموش نکنید زیاده‌روی در مصرف هر کدام از خوراکی‌ها در فرد ایجاد عارضه کرده و باید در حد تعادل از این مواد استفاده کرد.
