زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر فریدون ممقانی؛ مشاور تغذیه و رژیم درماني، عضو انجمن چاقی آمریکا، دارای مدرک دکترای تخصصی بیوشیمی

در حال حاضر مواد شیمیایی سنتتیک زیادی وجود دارد  که مرتبط با چاقی در انسان مي‌‌باشند. این مواد در ترکیب قوطی‌‌های غذاهای حاضری، بطری شیر کودک،اسباب بازی‌‌ها، انواع مختلف پلاستیک‌‌ها، لوازم بهداشتی و آرایشی، و وسایل پخت‌وپز یافت مي‌‌شوند. اکثر آنها به عنوان عوامل تغییر دهنده هورمونی شناخته شده‌اند. این مواد شیمیایی از طریق فعال نمودن گیرنده‌‌های استروژنی که مي‌‌تواند عامل وضعیت‌‌های مخرب در هر دو جنس ( مرد و زن) بشوند تاثیر خود را اعمال مي‌‌نمایند. گیرنده استروژن بی‌نظم بوده و می‌تواند به هر چیزی متصل شده و به صورت ضعیف مشابه استروژن عمل كند. این مواد علاوه بر چاقی، بر وزن تولد نوزدان، بلوغ نارس در دختران، تغییر روند عضله سازی در مرد‌‌ها، سرطان سینه و سایر اختلالات نيزتاثیر مي‌‌گذارند. اکثر این آسیب‌‌ها در محیط رحم خانم‌‌هاي بارداري اتفاق مي‌‌افتد که مادر در دوران حاملگی در معرض این مواد بوده و این مواد بر روند برنامه‌ریزی شده اپی‌ژنیک جنین تاثیر مي‌‌گذارد و در سال‌های آتی روی سلامتی کودک اثرات منفی از جمله بروز چاقی را اعمال مي‌‌کند. درحال حاضر بیش از 20 نوع از این مواد شناخته شده است که مرتبط با ژن چاقی هستند. در این مقاله به 5 نوع با اهمیت از این مواد اشاره مي‌‌كنيم:

1- بیس فنل- آ ( BPA )

این ماده در بطری شیر کودکان، پلاستیک‌‌ها و قوطی‌‌های فلزی حاوی غذاهای کنسرو شده یافت مي‌‌شوند که مرتبط با چاقی و انواع سرطان‌ها هستند. این ماده شیمیایی یک ترکیب سنتتیک بوده و به عنوان محصولات تجاری چندین دهه در بازار وجود دارند ولی نتایج تحقیقات روی آنها تاثیرات سوء آنها رادر هر مدل (انسانی و حیوانی) منعکس نموده است. این مواد به عنوان مقلد هورمون جنسی زنانه طبیعی (استرادیول) بوده و در بدن کودک به گیرنده‌‌های استروژن متصل و باعث فعال شدن آنها مي‌‌گردد. این مواد در رحم زنان باردار در بیشترین سطح فعالیت خود بوده و آناليز ادراري وجود آنها را در 96 درصد زنان حامله در آمريكا نشان داده است. مطالعات متعدد در استفاده از این نوع محصولات و ارتباط با افزایش وزن و چاقی و با افزایش تعداد سلول‌‌های چربی در شرایط آزمایشگاهی بر روی انسان و حیوان انجام شده است. استفاده از این مواد ارتباط تنگاتنگ با افزایش مقاومت به انسولین، بیماری‌‌های قلبی و عروقی، دیابت، اختلالات عصبی و سرطان‌‌ها، نارسی اندام‌های تناسلی نوزادان پسر و نیز سایر تغییرات هورمونی دارد. بدین جهت در کشور‌‌هایي چون کانادا و دانمارک قوانیني در مورد محدودیت استفاده از این مواد تصویب شده است.

2-آترازین

به عنوان یک ماده شیمیایی علف‌کش بوده که خصوصا در آمریکا مورد استفاده قرار مي‌‌گیرد و ارتباط با نقص‌‌های تولد، آسیب‌‌های میتوکندریایی و همچنین بروز چاقی دارد. در اروپا به خاطر ایجاد این مشکلات و همچنین آلوده شدن آب‌‌های زیرزمینی ممنوع شده است. این ماده به عنوان یك عامل مخرب سیستم غدد داخلی نیز عمل مي‌‌نماید و مطالعات روی موش‌‌ها نشان داده است که با تاثير بر روی میتوکندری‌‌ها و کاهش سطح متابولیک منجر به  ایجاد چاقی شکمی مي‌شود.

3-ارگانوتین

به عنوان ماده شیمیایی قارچ‌کش بوده و در ارتباط با افزایش وزن و کبد چرب در انسان و موش مي‌باشد. یک گروه مهم از این مواد بنام تری‌بوتیلتین(TBT) است که نوعی قارچ کش محسوب شده و در قایق‌‌ها و کشتی‌‌ها جهت جلوگیری از رشد قارچ‌ها و میکروارگانیسم‌‌های دریایی استفاده مي‌‌شود. به دلیل سمی بودنش برخی دولت‌‌ها مصرف آنرا منع نموده‌اند. نتایج تعدادی تحقیق نشان داده است که ترکیبات ارگانوتین باعث اختلالات اندوکرینی، افزایش بی‌رویه وزن و چاقی از طريق افزايش تکثیر تعداد سلول‌‌های چربی شده، همچنین با تاثیر بر روی پرولیفراسیون سلول‌‌های چربی باعث کاهش تولید هورمون لپتین  مي‌‌گردد. در موش‌‌هایی که به مدت 45 روز در معرض این مواد قرار گرفته بودند خطر افزایش وزن و کبد چرب مشاهده شده است. در زنان حامله این مواد باعث ارسال سیگنال‌‌های متعدد سلول‌‌های بنیادی در جهت تولید سلول‌‌های چربی و افزایش بافت چربی سفید مي‌‌شود.

4-پرفلورواکتازوئیک اسید (PFOA)

 به عنوان ماده سنتتیک در ظروف نچسب (تفلون‌‌ها) و همچنین در  مایکروویو بکار مي‌‌رود. این ماده در خون 98 درصد مردم آمریکا وجود دارد. ارتباط اين مواد با اکثر بیماری‌‌ها در انسان از جمله اختلالات تیروئید، تولد نوزاد با وزن پایین و بیماری‌‌های مزمن کلیوی ثابت شده است. نتایج مطالعات روی موش نشان داده است که در معرض قرار گرفتن با اين مواد، منجر به ایجاد افزایش مقاومت به انسولین و لپتین و در نتیجه چاقی در میانه عمر مي‌‌شود.در کل روش‌‌های ساده‌ای وجود دارند که با رعایت آنها مي‌‌توان تا حدودی از خطرات این نوع مواد شیمیایی و سمی در امان بود که عبارتند از:
حتي‌المقدور سعی شود که از محصولات غذایی ارگانیک و طبیعی استفاده شود.
غذا‌‌ها و نوشیدنی‌ها را نباید در ظروف پلاستیک ذخیره نمود و یا استفاده كرد.
به جای ظروف پلاستیکی آب از ظروف شیشه‌های و یا استیل خالص استفاده کنید.
به والدین توصیه مي‌‌شود که به جای بطری پلاستيكي  شیر، از بطری‌‌های شیشه‌ای استفاده نمایند.
به جای استفاده از ظروف تفلونی و نچسب از ظروف چدنی، سرامیکی و یا استیل خالص استفاده نمایید.
به خانم‌‌ها توصیه مي‌‌شود که از لوازم آرایشی و زیبایی ارگانیک استفاده کنند.

5-فتالات

به فرم‌‌های مختلف شیمیایی در اکثر پلاستیک‌‌های انعطاف پذیر  و نرم وجود داشته و ارتباط  نزديكي با چاقی شکمی و تغییرات در اندام‌‌های تناسلی مردانه در پسر‌‌ها دارد. این ماده همچنین در اسباب بازی‌‌ها، مواد دارویی، محصولات زیبایی، ظروف غذا‌‌ها نيز  یافت مي‌‌شود. این مواد از پلاستیک‌‌ها ترشح شده و غذا‌‌ها و آب و حتی هوای تنفسی را آلوده مي‌‌نمایند. مطالعه‌ای در سوئد نشان داده است که بچه‌‌ها فتالات موجود در مواد پلاستیکی کف اتاق‌‌ها که در هوا بصورت ذرات بسیار ریز پخش مي‌‌گردد را استنشاق نموده و از طریق سیستم تنفس و پوستی این مواد وارد بدنشان  مي‌گردد. در آمریکا اکثر مردم جامعه نسبت به وجود متابولیت‌‌های فتالات در ادرار تست مثبت نشان داده‌اند. مشابه بیس‌فنل–آفتالات نيز روی سیستم اندوکرین بدن و بر روی‌ گیرنده‌های هورمونی (PPARS) که مرتبط با  روند متابولیسم مي‌‌باشند تاثیر مي‌‌گذارد. نتایج برخی مطالعات نشان داده است که سطح فتالات در خون و یا ادرار ارتباط نزديكي با چاقی ناحیه شکمی، افزایش دور کمر، مقاومت بالا به انسولین به خصوص در مرد‌‌ها دارد. همچنین این تاثیرات اکثرا با نارسایی در رشد اندام‌‌های تناسلی جنین جنس پسر از جمله بیضه‌‌ها به همراه سطح پایین تستوسترون خون دیده شده است. متابولیت‌‌های فتالات با بروز و شیوع بیماری دیابت نوع 2 مرتبط مي‌‌باشد. بدین جهت سازمان بهداشت در ایالت کالیفرنیا قوانینی وضع نموده که در کارخانجات تولید کننده اسباب‌بازی، استفاده از هر نوع از این مواد ممنوع است.