زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر احمد ساعدی

از زمانی كه كمپانی بیمه عمر متروپولیتن در ایالات متحده دریافت افرادی كه لاغرترند طول عمر بیشتری دارند، تمایل به لاغر شدن در اثر رژیم لاغری و ... از یك رویكرد زیبایی شناختی، به یك رویكرد سلامتی تبدیل شد. محققان سال‌ها است بر این باورند كه افرادی كه لاغرتر هستند (نمایه توده بدنی پایین‌تری دارند)، در معرض خطر پایین‌تر بیماری‌هایی از قبیل دیابت، قلب و عروق، سرطان‌ها، كبد چرب و بیماری‌های التهابی مختلف هستند.

به همین علت افراد مختلف به این فكر افتادند كه بتوانند به هر روشی كه شده و هر نوع رژیم لاغری که نیاز است وزن‌شان را كاهش دهند. این تمایل همه‌گیر باعث شد كه در جوامع امروزی روش‌های مختلفی برای كاهش وزن وجود داشته باشد. اعتبار و سلامت انواع روش‌های كاهش وزن و رژیم لاغری ها بسیار بحث‌انگیز بوده است.

در این مقاله، هدف اینجانب بررسی سلامت انواع روش‌های كاهش وزن و انواع رژیم لاغری نمی‌باشد، كه این مهم در مجال دیگری بحث خواهد شد. در این فرصت كوشش خواهد شد كه مضرات كاهش وزن‌های شدید (بیش از 3-2 كیلوگرم كاهش وزن در ماه) بر سلامت افراد مورد بررسی قرار گیرد.

رژیم لاغری برای كاهش وزن

مشاهده می‌شود افراد مختلفی بدون مراجعه به متخصص تغذیه و با رژیم‌ لاغری های خودسر باعث كاهش وزن‌های بسیار شدید در خود می‌شوند كه البته از نظر خود شخص ممكن است بسیار رضایت‌بخش باشد، ولی از نظر سلامت، این نوع كاهش وزن‌ها می‌توانند حتی باعث ناتوانی‌های دائمی در شخص باشند.

رژیم‌ لاغری هایی كه خود فرد برای خویش طراحی می‌نماید یا حتی افراد غیرمتخصص تغذیه طراحی می‌نمایند گاهاً بسیار خطرناك هستند. از انواع این رژیم‌های لاغری می‌توان به رژیم‌های با محدودیت بسیار بالای انرژی روزانه (گرسنگی‌های طولانی مدت) یا استفاده از داروهای مسهل یا مختل‌كننده هضم ‌و جذب مواد غذایی اشاره كرد.

برای مثال ممكن است برای خانمی با سن 43 سال، وزن 73 كیلوگرم و قد 150 سانتیمتر كه نمایه توده بدنی 4/32 (چاقی درجه 1) دارد، با فعالیت متوسط به پایین مقدار انرژی 1700 كیلوكالری باعث ثابت ماندن وزن شود.

حالا اگر این خانم تمایل به كاهش وزن با رژیم لاغری داشته باشد، ما تنها مجاز به كاهش 500 كیلوكالری از انرژی دریافتی روزانه در رژیم لاغری وی می‌باشیم، یعنی اگر ایشان روزانه 1200 كیلوكالری انرژی دریافت نمایند (كه حداقل انرژی دریافتی توسط یك فرد می‌تواند باشد) در هفته نیم كیلوگرم (یا در ماه 2 كیلوگرم) كاهش وزن خواهد داشت. حال اگر این شخص بخواهد به جای 2 كیلوگرم در ماه كاهش وزن بیشتری داشته باشد (كه توصیه نمی‌شود)، ممكن است رژیم لاغری 900 كیلوكالری یا پایین‌تر را تجربه نماید. این رژیم لاغری غذایی با محدودیت بسیار زیاد انرژی در طول 2 تا 3 ماه باعث بروز موارد زیر خواهد شد.

ریزش مو در اثر رژیم لاغری

در بسیاری از موارد، بالا رفتن غلظت كتون بادی‌ها در خون باعث حساس شدن فولیكول‌های مو در بدن شده و باعث ریزش مو در افراد می‌شود. البته بسیاری از افرادی كه با استفاده از گرسنگی‌های شدید طولانی مدت وزن كم می‌كنند و رژیم لاغری می گیرند، با شكایت از ریزش مو به مشاور تغذیه مراجعه می‌نمایند.

در این افراد حتی تجویز مكمل روی (zn) نیز تأثیر زیادی در جلوگیری از ریزش مو نخواهد داشت.

چین و چروك‌های صورت در اثر رژیم لاغری

در افرادی كه رژیم‌ لاغری های بسیار محدود از نظر انرژی را به مدت طولانی تجربه می‌كنند، چین و چروك‌های صورت به خصوص در اطراف چشم و لب‌ها افزایش می‌یابد. البته نوشیدن مایعات فراوان تا حد كمی می‌تواند وضعیت فوق‌الذكر را بهبود بخشد، ولی از آن جلوگیری نخواهد كرد. به خصوص در افرادی كه در سنین میانسالی می‌باشند، اضافه شدن چین و چروك در صورت ممكن است تا آخر عمر باقی بماند و از آسیب های رژیم لاغری باشد.

ورود به مرحله اسیدوز (كتو اسیدوز) در اثر رژیم لاغری

كتواسیدوز وضعیتی است كه در گرسنگی‌‌های طولانی مدت اتفاق می‌افتد و همه ما با آن آشنا هستیم. بعد از گرسنگی‌های طولانی مدت مثلاً در روزهایی كه صبحانه نمی‌خوریم یا برای مدت طولانی گرسنه هستیم خصوصا در رژیم لاغری سنگین، با شكستن چربی‌ها در بدن، كتون‌ بادی‌ها تولید می‌شوند كه با تجمع كتون بادی‌ها در خون، بوی «ناشتایی» از دهان كاملاً قابل استنشاق می‌باشد.

كتون بادی‌های تجمع یافته در بدن می‌توانند باعث تولید كلسترول و چربی‌های نامطلوب شده و باعث بالا رفتن كلسترول تام، LDL و نسبت LDL به HDL و كاهش HDL (چربی مطلوب) شوند كه تمام این اتفاقات باعث بالا رفتن خطر بیماری‌های قلب و عروق و دیابت نوع 2  در اثر رژیم لاغری خواهد شد.

بالا رفتن خطر تولید سنگ‌های صفراوی در اثر رژیم لاغری

همان‌طور كه در مورد قبلی ذكر شد، تولید بالای كلسترول و در نتیجه بالا رفتن غلظت كتون بادی‌ها در بدن باعث افزایش تولید سنگ‌های صفراوی در كیسه صفرا در اثر رژیم لاغری خواهد شد. می‌دانیم كه نمك‌های صفراوی در كبد از كلسترول و مشتقات آن تولید می‌شوند، بنابراین طبیعی است كه با بالا رفتن تولید درونساز كلسترول، میزان تولید نمك‌های صفراوی در كبد در اثر رژیم لاغری افزایش یافته و در كیسه صفرا تجمع پیدا می‌كند.

نوشیدن كم مایعات نیز كه در این نوع رژیم‌های محدود غذایی شایع می‌باشد، به تشكیل سنگ‌های صفراوی كمك می‌كند. در بسیاری از موارد تشكیل سنگ‌های صفراوی حتی می‌تواند باعث از دست دادن كیسه صفرا در افراد از طریق جراحی شود.

 احساس ضعف در طول روز در اثر رژیم لاغری

محدودیت شدید انرژی روزانه در اثر رژیم لاغری بعد از 1 تا 2 هفته باعث بروز ضعف ظهرگاهی یا عصرگاهی خواهد شد كه بسیار اجتناب‌ ناپذیر به نظر می‌آید. این ضعف‌ها ممكن است قبل از وعده ناهار یا قبل از وعده شام و عمدتاً به دلیل كمبود انرژی و حتی ریزمغذی‌هایی مانند ویتامین‌های محلول در آب كه متابولیسم انرژی را واسطه‌گری می‌نمایند، باشند.

چاره كار

برای جلوگیری از مشكلات ایجاد شده در نتیجه محدودیت شدید انرژی طولانی مدت در اثر رژیم لاغری توصیه می‌شود موارد زیر رعایت شود:

 اجتناب از رژیم‌ لاغری های خودسر یا رژیم‌هایی كه توسط افراد غیرمتخصص تجویز می‌شوند. این رژیم‌ لاغری ها عمدتاً بسیار محدود بوده و انرژی بسیار پایینی را وارد بدن می‌نمایند.

 پیروی از یك رژیم لاغری مناسب برای شخص كه معمولاً 300 تا 500 كیلوكالری از انرژی توصیه شده برای وی كمتر دارد. این محدودیت متوسط انرژی باعث كاهش وزنی معادل 2-1 كیلوگرم در ماه خواهد شد كه در این صورت فرد هیچ‌گونه مشكلی از مشكلات پنج‌گانه ذكر شده را تجربه نخواهد كرد.

 حصول اطمینان از مصرف كافی مایعات، سبزیجات و میوه‌جات به منظور تأمین آب، الكترولیت‌ها و ویتامین‌های لازم كه برای متابولیسم بدن لازمند در طی رژیم لاغری لحاظ شوند..

 اطمینان از مصرف تمام گروه‌های غذایی در وعده‌های غذایی.

 اطمینان از افزایش فعالیت بدنی مخصوصاً پیاده‌روی نسبتاً تند كه باعث افزایش تجزیه چربی‌ها در بدن می‌شود، ورزش‌های دیگر نیز در صورتی كه هوازی باشند توصیه می‌شود.

 اجتناب از مصرف مواد غذایی پر كالری در ارژیم لاغری مانند شكلات، شیرینی‌های خامه‌ای و غذاهای با چربی بالا كه این مواد غذایی دانسیته انرژی بسیار بالایی داشته و باعث افزایش شدید انرژی دریافتی می‌شوند.