زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

صبا نرم چشم؛ كارشناس تغذیه دانشكده علوم تغذیه و صنایع غذایی، زیر نظر دكتر فریده طاهباز

گیاه‌شناسی

زیره‌ی سبز گیاهی است بوته‌ای و علفی به ارتفاع حداكثر نیم متر. ساقه‌ی این گیاه راست و دارای انشعابات دوتایی است. ریشه‌ی آن باریك و بلند و به رنگ سفید است.

برگ‌ها به خاطر تقسیمات و بریدگیهای زیاد باریك و نخی‌شكل هستند و به صورت متناوب بر روی ساقه قرار گرفته‌اند.

گلها كوچك به رنگ سفید و گاهی صورتی می‌باشند كه مجموع آنها به صورت چتر مركب در انتهای ساقه قرار گرفته‌اند. میوه‌ها دوكیشكل و به طول حداكثر 6 میلیمتر و عرض 5/1 میلی‌متر میباشند كه سبز كمرنگ مایل به خاكستری هستند و بوی معطری دارند.

غیر از میوه، قسمت‌های دیگر گیاه نیز معطر است. قسمت مورد استفادهی این گیاه، میوههای آن است كه سرشار از اسانس میباشد. 

تركیبات شیمیایی

در تركیب زیره سیاه مقدار قابل ملاحظه‌ای مواد پروتئینی موجود است و در حدود 5-4 درصد اسانس روغنی فرار دارد كه در انواع مختلف، با توجه به منطقه كشت، مقدار آن متفاوت است . اسانس زیره سیاه از تقطیر زیره له شده با بخار آب گرفته می‌شود و تفاله زیره كه مواد پروتئینی دارد، برای خوراك دام های شیری خیلی ارزشمند است.

در اسانس روغن آن حدود 65-45 درصد كارون(Carvene)   و مقداری كارول (carvol) دیده می‌شود. ضمنا بوی زیره به دلیل وجود ماده‌ای به نام كومینول می‌باشد. 

زیره و مصرف سنتی آن

زیره سیاه از گیاهان قدیمی است كه از سالیان دور در ملل مختلف مصرف دارویی داشته است. دیوسكوردیس‌، حكیم و گیاه‌شناس یونانی در قرن اول میلادی‌، زیره سیاه را به عنوان داروی تقویت كننده برای دختران جوان ضعیف و رنگ پریده تجویز می‌كرده است.

در نشریات طب سنتی درباره خواص و كاربرد زیره سیاه در كشورهای خاور دور چنین آمده است: تخم زیره سیاه ضد نفخ است.

در شبه جزیره مالایا زیره سیاه یكی از 9 گیاهی است كه آن را با گیاهان دیگر مخلوط می‌كنند و در یك جوشانده، در فواصل زمانی و به تدریج به زنان تازه زایمان كرده می‌دهند.

در اندونزی در شهر مالی‌، برگ های گیاه را با سیر مخلوط و كاملا له نموده و بر روی پوست ملتهب و مبتلا به اگزما استفاده می‌كنند.

در هندوستان‌، تخم زیره سیاه را به عنوان ضد نفخ‌ و تقویت كننده معده مصرف می‌كنند و برای افزایش ترشح شیر، استفاده از آن را به مادران توصیه می‌كنند.

خواص زیره

اكثر منابع معتبر علمی، زیره سیاه را برای درمان سوء هاضمه مفید می‌دانند. تحقیقات جدید نشان داده است كه دو ماده شیمیایی موجود در اسانس زیره ( كارون و كارول )، كار عضلات صاف دستگاه گوارش را تسهیل می‌كنند‌. همچنین بر عضلات صاف رحم اثرات مفیدی دارند. همچنین جویدن دانه های زیره بعد از غذا، هضم را بهبود می‌بخشد و بوی بد دهان را برطرف می‌كند.

افزون بر این، زیره دارای خواص ضد انگلی، ضد قارچی، ضد عفونی كننده وضد اسپاسم بوده،  مقوی معده است و خاصیت دیورتیك (مدر) دارد.

هم اكنون از اسانس زیره سیاه در عطرسازی‌، ساخت كرم ها و پمادهای ضد انگل استفاده می‌شود . همچنین به عنوان عطر و طعم دهنده به خمیر دندان‌، پنیر و داروهای كودكان اضافه می‌شود.

در حال حاضر تحقیقاتی در بعضی از كشورها در مورد تاثیر زیره سیاه و اسانس آن در كاهش چربی های خون، كنترل قند خون در افراد دیابتی‌، درمان سندرم روده تحریك پذیر (IBS)‌، بهبود برونشیت و پیشگیری از سرطان كولون در دست اجراست. 

زیره سیاه و كاهش وزن

اكثر افرادی كه دچار اضافه وزن و یا چاقی می‌باشند‌، چنانچه به عطاری مراجعه كرده باشند، حتما یكی از موادی كه به آنها پیشنهاد می‌شود، عرق زیره است، اما آیا عرق زیره تاثیری در كاهش وزن دارد؟ آیا بدون داشتن رژیم غذایی و اصلاح شیوه زندگی و تنها با خوردن عرق زیره می‌توان به كاهش وزن پایدار دست یافت؟ آیا مصرف مداوم آن عوارض جانبی ندارد؟

در منابع علمی از دانه های زیره به عنوان ماده تحریك كننده اشتها یاد می‌شود، اما تاثیر عرق زیره بر كاهش وزن به طورعلمی ثابت نشده است. در تحقیقاتی كه تاثیر عرق زیره را بر افزایش چربی های خون در موش ها بررسی كردند، یكی از یافته های جانبی، كاهش وزن موش ها بوده است.  اخیرا  محققین تاثیر مخلوط 4 ماده گیاهی شامل زیره را در كاهش وزن در انسان مورد بررسی قرار دادند. در پایان این مطالعه، مصرف 4 نوع گیاه در افراد شركت كننده موجب كاهش وزن شد.

با توجه به مطالب بالا باید متذكر شد كه برای اثبات اثر مفید زیره در كاهش وزن نیاز به مطالعات بالینی و كنترل شده بر روی انسان می‌باشد تا با اطمینان، مصرف آن به افراد، با توجه به وضعیت سلامتی آنها توصیه شود.

از نظر متخصصین تغذیه همواره بهترین راه برای كاهش وزن پایدار‌، استفاده از رژیم غذایی علمی، متناسب و متعادل تحت نظرمتخصص به همراه افزایش فعالیت بدنی و اصلاح رفتارهای غذایی است. 

استفاده از عرق زیره به تنهایی ضامن كاهش وزن پایدار نیست، اما  با توجه به خواص دانه های زیره كه در بالا به آنها اشاره شد، توصیه می‌شود در طبخ غذاها، از این دانه‌های مفید بیشتر استفاده شود. 

توجه

مصرف عرق زیره در بعضی افراد موجب اسهال و در برخی دیگر باعث یبوست می‌شود.

بیماران كلیوی، كبدی و تنفسی و همچنین مادران باردار قبل از استفاده از عرق زیره، لازم است با پزشك خود مشورت كنند.

خود سرانه عرق زیره را به كودكان ندهید.