برلیانت بزرگمهر؛ دبیر انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم درمانی
چاقی یکی از عوارض شایع در کشورمان محسوب می‌شود.
این اختلال زیان‌بار که درواقع ام الامراض نامیده می‌شود متأسفانه در جوامع مختلف ازجمله کشورمان و بین هم‌وطنانمان رو به گسترش است.
این روزها حتی چاقی را در بین کودکان به‌کرات مشاهده می‌کنیم. علت این امر چیست؟ چرا باوجود پیشرفت علم تغذیه و افزایش آگاهی جامعه در مورد این علم، شاهد شیوع چاقی در بین هم‌وطنانمان هستیم؟
شیوه زندگی در بروز چاقی تأثیر مهمی دارد اما مهم‌ترین عامل در ارتباط با شیوه زندگی وضعیت تغذیه افرا د است.
چنانچه علوم مختلف صرفاً در کتب و منابع علمی ذخیره شوند و افراد به خواندن آن و کسب اطلاعات بسنده کنند و علم را در عمل پیاده ننمایند، نتیجه آن عدم کارایی کلیه علوم در جامعه است. علم تغذیه باید در تمام مراحل زندگی گام‌به‌گام به‌طور صحیح پیاده شود تا بتواند به‌سلامت افراد و پیشگیری از امراض مختلف بخصوص بیماری‌های مزمن و غیر واگیر شایع در جامعه کمک نماید.
رعایت نکات مهم تغذیه‌ای در تمام مراحل خرید، آماده‌سازی و طبخ مواد خوراکی حائز اهمیت بسیار است، بخصوص رعایت بهداشت تغذیه در آشپزخانه و بر سر سفره غذا در حفظ سلامت افراد تأثیر بسزایی دارد.
در این مقاله به پاره‌ای از اشکالات بهداشتی در این زمینه می‌پردازیم.
نکاتی درباره عدم رعایت بهداشت تغذیه بر سر سفره غذا
بسیار گرسنه بر سر سفره غذا نشستن
این امر یکی از عوامل بسیار مؤثر در پرخوری و انباشتن معده از غذا است.
مصرف میان وعده‌های سبک در بین وعده‌های اصلی غذایی از پرخوری و پر کردن بشقاب از غذا جلوگیری می‌کند.
غذای بشقاب باید کامل خورده شود
راسخ شدن این باور در ذهن که غذا نباید در بشقاب باقی بماند می‌تواند موجب پرخوری شود.
البته این باور به‌طورکلی صحیح است مشروط بر آنکه بشقاب غذای خود را بسیار پر و انباشته از غذا نکنیم و غذا را به‌تدریج و به مقدار متعادل در بشقاب بکشیم.
حذف برخی وعده‌های اصلی غذایی
این عادت از دیگر مشکلاتی است که منجر به گرسنگی شدید و پرخوری در وعده‌های دیگر می‌شود و یا موجب روی آوردن به هله هوله های پرکالری می‌گردد که پیامد آن چاقی و عوارض ناگوار ناشی از آن است.
دستبرد زدن دائمی به یخچال و ریزه‌خواری
بعضی افراد عادت به دستبرد زدن دائمی به یخچال و مصرف مواد درون یخچال (عمدتاً مواد شیرین و چرب یا شور و چرب و پرکالری) دارند.
این عمل معمولاً به‌طور مکرر و هر بار به مقدار مختصرانجام می‌شود و نهایتاً منجر به ریزه‌خواری می‌گردد. باوجودآنکه مواد غذایی هر بار به مقدار کم استفاده می‌شود، اما چون این عمل به‌طور مکرر انجام می‌گردد نتیجه آن چاقی و تبعات ناشی از آن است.
حذف مواد نشاسته‌ای از برنامه غذایی
کربوهیدرات‌ها (مواد قندی- نشاسته‌ای) وظایف مهمی در بدن انسان به عهده‌دارند، ازجمله آنکه مهم‌ترین منبع تولید انرژی هستند و بیشترین انرژی موردنیاز بدن از کربوهیدرات‌ها تأمین می‌شود، ازآنجایی‌که مصرف مواد قندی به علت مضراتی که برای انسان در بردارد مورد تأیید متخصصین تغذیه نیست لذا لازم است انرژی موردنیاز روزانه عمدتاً از مواد نشاسته‌ای تأمین شود.
مواد نشاسته‌ای جزء ارزان‌ترین منابع تولید انرژی هستند
تنها منبع تولید انرژی جهت فعالیت و سلامت سیستم عصبی از کربوهیدرات‌ها است، لذا کمبود مواد نشاسته‌ای موجب بروز اختلالات عصبی از قبیل عصبانیت، بی‌حوصلگی، بی‌میلی به کار، کاهش حافظه، کاهش تمرکز و قدرت یادگیری و افسردگی و پاره‌ای عوارض دیگر می‌شود.
بسیاری از افراد برای کاهش وزن، مواد نشاسته‌ای را از برنامه غذایی روزانه خود حذف می‌کنند که این امر موجب بروز اختلالات زیادی در سلامتی می‌شود.
برای داشتن وزن نرمال و متناسب لازم است مواد نشاسته‌ای به میزان لازم و متعادل در الگوی روزانه گنجانیده شود.
افراط در مصرف غذا و تنقلات در مهمانی‌ها و یا در رستوران
بسیاری افراد تصور می‌کنند چنانچه به میهمانی دعوت می‌شوند یا در رستوران غذا صرف می‌کنند لزومی به رعایت اعتدال در تغذیه نیست و می‌توانند در مصرف غذا و تنقلات افراط کنند.
این امر پیامدهای زیانباری در بردارد و می‌تواند لطمات جدی به‌سلامت افراد وارد سازد.
استفاده از غذاهای بسیار متنوع بر سر سفره غذا
یکی از عاداتی که می‌تواند سلامت شخص را دچار مخاطره نماید، استفاده از غذاهای بسیار متنوع بر سر سفره غذاست.
در این حالت مرکز اشتها دچار اشکال شده و احساس سیری خیلی به تعویق می‌افتد که نتیجه آن پرخوری شدید و انباشتن معده از غذاست که منجر به چاقی و عوارض ناگوار آن و نیز اختلالات و ناراحتی‌های گوارشی می‌گردد.
نیمه‌شب خواری
یکی از عوارض بارز و مهم عصبی که در بین بسیاری افراد شایع است، مسئله نیمه‌شب خواری است.
این اختلال که به علت آشفتگی‌های روحی و مشکلات عصبی در افراد بروز می‌کند موجب می‌شود که شخص نیمه‌شب اقدام به خوردن مواد پرکالری و اکثراً شیرین و چرب بنماید که نتیجه آن افزایش وزن و چاقی و تبعات آن از قبیل افزایش چربی‌های نامطلوب خون، افزایش فشارخون، اختلالات قلبی – عروقی و ... می‌باشد و ضمناً باعث ایجاد اختلال در خواب و بروز بی‌خوابی و بدخوابی می‌شود که خود منشأ ضعف، سستی، بی‌حوصلگی، تحریک‌پذیری و بسیاری اختلالات دیگر است.
پرخوری و بدخوری در ایام تعطیلات و مسافرت
یکی از باورهای غلطی که در اذهان بسیاری از هم‌وطنانمان راسخ شده این است که برای شاد بودن و خوش گذشتن در اوقات فراغت و تعطیلات (بخصوص ایام نوروز) نبایستی هیچ‌گونه قیدوبندی در تغذیه وجود داشته باشد.
به همین دلیل در مصرف غذا بسیار افراط می‌نمایند، ضمناً اکثر افراد در میهمانی‌ها و مسافرت‌ها از تنقلات چرب و شیرین یا شور مکرراً استفاده می‌کنند و به صحت این مثال اعتقاددارند که "یک‌شب یا یک روز هزار روز یا هزار شب نمی‌شود" این افراد باید توجه داشته باشند که:
الف) افراط در مصرف غذا و یا تنقلات چرب و شور و شیرین غیربهداشتی بوده و حتی در همان یک یا چند وعده می‌تواند عواقب زیانباری بر سلامت شخص بجا گذارد.
ب) موجب برقراری عادت به مصرف مواد غذایی مضر و نامطلوب در شخص می شودکه پیامد آن پیروی از عادات غذایی مضر و نامناسب است.
افراط در مصرف رب گوجه فرنگی
استفاده از رب گوجه‌فرنگی به مقدار قابل‌توجه بجای گوجه‌فرنگی نیز از دیگر عاداتی است که بسیاری از خانم‌های خانه‌دار از آن تبعیت می‌کنند.
اشکال این امر این است که این دسته از افراد، خود و خانواده‌شان را از مصرف گوجه‌فرنگی تازه در غذا که منبع بسیار خوبی از ویتامین C (به‌شرط آنکه در طبخ آن رعایت نکات تغذیه‌ای را بنمایند) و نیز پیش ساز ویتامین A (لیکوپن) که علاوه بر داشتن خواص تغذیه‌ای بالا، یکی از عوامل بسیار مهم در پیشگیری از سرطان می‌باشد، محروم می‌نمایند.
به‌اضافه اینکه رب گوجه‌فرنگی به علت آنکه تغلیظ شده است حاوی کالری به میزان بالا می‌باشد و ازنقطه‌نظر ویتامین نیز ارزش بالایی ندارد.
تند غذا خوردن و خوب نجویدن غذا
بسیاری افراد عادت به‌صرف وقت کافی جهت غذا خوردن ندارند و همیشه و در هر حال غذا را با عجله میل می‌کنند و طبیعتاً در چنین حالتی، جهت خوب جویدن غذا و آماده کردن آن برای هضم و جذب، فرصت کافی به خود نمی‌دهند و درنتیجه مواد غذایی به‌طور کامل به مصرف سلول‌ها نمی‌رسند.
اشکال دیگر این امر آن است که چون غذا به مدت کافی دردهان باقی نمی‌ماند، لذا شخص نمی‌تواند طعم غذا را به‌خوبی حس کند و این امر منجر به پرخوری می‌شود.
عدم رعایت بهداشت تغذیه در تمام مراحل خرید، آماده‌سازی و طبخ مواد غذایی
* بهنگام گرسنگی خرید کردن یکی از عوامل مهمی است که موجب انتخاب مواد پرکالری و چاق‌کننده می‌شود.
بهنگام گرسنگی شخص تمایل زیادی به مصرف مواد شیرین، چرب و شور پیدا می‌کند. بنابراین مواد مصرفی خود را از بین خوراکی‌های پرکالری و نامناسب انتخاب می‌نماید.
* برخی از افراد بهنگام خرید مواد غذایی در انتخاب مواد گیاهی مانند انواع سبزیجات (خوردن، سبزی‌های سالادی و سبزی‌هایی که به‌صورت پخته در غذا استفاده می‌شوند) و میوه‌ها امساک می‌کنند.
این انتخاب غلط به علت عادت نکردن به مصرف انواع سبزی و میوه در خانواده است و موجب بروز اختلالات مختلف از قبیل یبوست، افزایش چربی‌های نامطلوب خون، نرسیدن میزان کافی ویتامین و مواد معدنی به بدن و درنتیجه بروز عوارض جدی و نامطلوب در شخص می‌شود.
* آماده‌سازی و طبخ غذا نیز از عوامل بسیار مهمی است که چنانچه به‌خوبی و با دقت انجام نشود می‌تواند اختلالات ناگواری برای انسان ایجاد نماید. ازجمله:
* سرخ کردن طولانی غذا و با استفاده از روغن زیاد. اصولاً عادت به طبخ و مصرف غذاهای سرخ‌کرده و چرب یکی از بدترین عاداتی است که منجر به لطمه زدن به‌سلامت شخص می‌شود و در بروز عوارض قلبی- عروقی نقش مهمی دارد.
* افزودن نمک زیاد به غذا بهنگام طبخ غذا که منجر به عادت نامطلوب خوردن غذاهای شور و پرنمک می‌شود.
چنین افرادی به‌هیچ‌وجه تمایل به مصرف غذاهای بانمک متعادل و یا کم‌نمک ندارند که از عواقب آن افزایش فشارخون، اختلالات قلبی –عروقی و نرمی و پوکی استخوان می‌باشد.
امیداست خوانندگان عزیز و علاقه‌مند مجله با رعایت بهداشت تغذیه بر سر سفره غذا و نیز بهنگام خرید، آماده‌سازی و طبخ مواد غذایی، سلامت خود را بیمه نموده و هر چه بیشتر از خواص تغذیه‌ای مواد خوراکی بهره‌مند شوند.
بیشتر بخوانید:
