زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سید محمد موسوی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران

نوجوانی یکی از پرچالش‌ترین دوران ‌های تکامل انسان است که در فاصله سنی 12 - 21 سالگی اتفاق می‌افتد.

نوجوانی دوران گذر عظیم فیزیولوژیک، روانی و شناختی است که در طول آن یک کودک به یک جوان بالغ تکامل می‌یابد.

الگوی رشد تدریجی که مشخصه دوران کودکی است به رشد و تکامل سریع تغییر می یابد که بر جنبه های جسمی و روانی سلامت اثر می گذارد.

تغییرات در عملکرد شناختی و عاطفی سبب استقلال بیشتر نوجوانان، همزمان با بالغ شدن آنان می شود.

پذیرش و تأثیر همسالان مهم‌تر از ارزش‌های خانوادگی می گردد که منجر به تضادهایی بین نوجوانان و والدین می شود.

بلوغ زودرس چیست؟

ظاهر شدن علائم بلوغ‌ ‌ازنظر فیزیکی و هورمونی، در دختران قبل از ۸ سالگی و در پسران قبل از ۹ سالگی،‌ بلوغ زودرس نامیده می‌شود که البته این تعریف در جوامع مختلف تغییر می‌کند.

ابتدا این کودکان بلندتر از همسن‌های خود هستند ‌ولی به دلیل بلوغ زودرس استخوان‌ها‌،‌ ‌درنهایت قد کوتاه‌تری در‌ ‌بلوغ خواهند داشت.

بلوغ زودرس از دو جنبه حائز اهمیت است؛ جنبه اول، علل ایجادکننده آن و جنبه دوم، اثر بلوغ زودرس بر وضعیت رشد و سلامت کودکان در آینده.

عوامل مؤثر در بلوغ زودرس

مطالعات نشان داده است کودکانی که دچار سوءتغذیه و کاهش رشد هستند، احتمال بروز بلوغ زودرس در آنها بیشتر است.

بروز بلوغ زودرس در کودکان دچار سوء تغذیه که به دنبال افت رشد، افزایش و بهبود وضعیت قد و وزن دارند، دیده شده است.

دلیل آن تغییرات هورمونی است که در جبران افت رشد رخ داده و باعث تکامل زودرس هیپوتالاموس و بلوغ زودرس می‌شود.

یکی از مهمترین عوامل مؤثر در بروز بلوغ زودرس، چاقی و اضافه وزن در کودکان است.

مطالعات اخیر نشان می‌دهند احتمال بلوغ زودرس در دخترانی که دارای رژیم غذایی پر چرب، فعالیت بدنی کم و نیز کمی چاق هستند، بیشتر است.

در دیگر مطالعه انجام شده در دانشگاه اوکلند نشان داده‌اند در کودکانی که مادرانشان طی دوران بارداری و شیردهی رژیم پرچرب داشته‌اند، احتمال بروز بلوغ زودرس بیشتر است.

همچنین در نوزادانی که منحصراً با فرمولای سویا تغذیه می‌شوند، به دلیل بالا بودن سطح فیتواستروژن‌های موجود در سویا احتمال بروز بلوغ زودرس بیشتر است.

مطالعات اخیر نشان داده‌اند دخترانی که کمبود ویتامین D داشتند ریسک منارک زود هنگام، تقریباً 3 برابر بیشتر از دخترانی است که ویتامین D کافی داشتند.

علاوه بر عوامل تغذیه‌ای و ژنتیکی برخی عوامل محیطی نیز بر بروز بلوغ زودرس به خصوص در دختر بچه‌ها تأثیرگذارند.

از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به آفت‌کش‌ها که در میوه‌ها، سبزی‌ها و صیفی‌جات استفاده می‌شود، ظرف‌های پلاستیکی مخصوصاً اگر به صورت مداوم از این‌ها برای نگهداری یا مصرف غذاهای داغ، گرم و چرب استفاده شود و زندگی کنار دریا شاید به دلیل استفاده مستمر از غذاهای دریاهای آزاد، اشاره کرد.

خطرات بلوغ زودرس در کودکان

بلوغ زودرس و افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های وابسته به هورمون

تحقیقات نشان می‌دهد که میان بلوغ زودرس و افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه ارتباط وجود دارد.

این ارتباط می‌تواند ناشی از آن باشد که در نتیجه بلوغ زودرس، سطح استروژنی که بدن یک زن در طول زندگی تولید می‌کند، افزایش می‌یابد و هر چه بدن یک خانم بیشتر با هورمون جنسی زنانه (استروژن) مواجه باشد شانس ابتلای وی به سرطان سینه بیشتر می‌شود.

بلوغ زودرس و کوتاه قدی

زمانی که فرآیند بلوغ اتفاق می افتد، کودک یا نوجوان با رشد سریع قدی مواجه می‌شود.

در بسیاری از موارد، ممکن است قد کودک یا نوجوان در زمان بلوغ، کاملاً طبیعی یا حتی مقداری بلندتر از افراد همسن و سال خود هم باشد اما وارد شدن زودرس به مرحله بلوغ، باعث افزایش ترشح هورمون استروژن و بسته شدن زودتر از موعد صفحات رشد خواهد شد.

در واقع بلوغ زودرس، با کوتاهی قد در دوران بزرگسالی، رابطه مستقیمی دارد.

همچنین مشکلات رفتاری و هیجانی همچون تغییر در تعاملات اجتماعی و عدم تمرکز در مدرسه در افرادی که بلوغ زودرس را تجربه می‌کنند مشاهده می‌شود.

اختلالات خلقی و شخصیتی در افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند بیشتر مشاهده می‌شود.

بلوغ زودرس فرد را زودتر از موعد با استرس‌های مربوط به دوره جوانی روبه رو می‌کند، ارتباطات اجتماعی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد و حتی در برخی موارد موجب انزوای نوجوان می‌شود.

توصیه‌های تغذیه‌ای در مقابله با بلوغ زودرس

با توجه به اهمیت تغذیه کودکان در بروز بلوغ زودرس بنابراین توصیه‌‌های تغذیه‌ای باید در مرحله نخست به والدین کودکان صورت گیرد تا دقت بیشتری در انتخاب‌های غذایی برای کودکان در سنین کودکی داشته باشند.

* رعایت تنوع و مصرف گروه‌های متعدد غذایی

* برقراری تعادل میان انرژی دریافتی و فعالیت بدنی

* مصرف انواع میوه‌ها وسبزی ها (به ویژه سبزی‌های با برگ سبز تیره و زرد رنگ) حدود 3-5 واحد در روز

* رژیم غذایی کم چربی و استفاده اندک از چربی‌های مضر (اسیدهای چرب ترانس و چربی اشباع)

* استفاده از روغن‌های گیاهی غیر اشباع شده و پرهیز از مصرف روغن‌های جامد هیدروژنه

* تهیه غذاهای کم چرب و حتی الامکان عدم استفاده از غذاهای سرخ شده

* محدود کردن مصرف قند و نمک در رژیم غذایی

* پرهیز از اضافه کردن سس‌های چرب به سالاد

* استفاده از غذاهای خانگی به جای غذاهای آماده و تنقلات

* استفاده از آب میوه‌های طبیعی، دوغ و شیر به جای نوشابه‌های شیرین و گازدار تجاری

* تشویق کودکان به انجام فعالیت بدنی به خصوص در کودکان دارای اضافه وزن حداقل 30 دقیقه در روز

* مصرف مقادیر کافی ویتامین D و در صورت کمبود، انجام مکمل یاری

بیشتر بخوانید:

تغذیه مناسب در دوران بلوغ