زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سید بهمن پناهنده، دانشجوی دوره دکتری تخصصی علوم تغذیه از دانشگاه علوم پزشکی تهران

تا قبل از سال 1994، مکمل های غذایی بطور کلی و نامشخص، تحت نظر سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) با نظارت سخت و دقیق تنظیم می شد.

قانون آموزش و سلامت مکمل های غذایی با نام اختصاری (DHEA) توسط این سازمان در سال 1994 مکملهای غذایی را بعنوان زیرشاخه ای از مواد غذایی تعریف کرده و به صراحت آنها را از لیست مواد دارویی یا افزودنی های غذایی جدا می کند.

این مورد به عنوان یک موفقیت در صنعت مکمل سازی و مصرف کنندگان دیده می شد؛ از آن زمان توانایی برای تولید و دسترسی برای خرید مکمل های غذایی امکان پذیر شد.

سازمان غذا-داروی آمریکا اولین بار با یک سری جلسات و قوائد جدید (DHEA) جایگاهی با عنوان مکمل های غذایی ایجاد کرده و از آن زمان تا کنون این صنعت پیشرفت های بسیاری داشته است بطوریکه فروش مکمل های غذایی بازار بزرگی را به خود اختصاص داده است بگونه ای که فروش آن در آمریکا فقط در سال 2012 بیش از 32 میلیارد دلار و به گفته مسئولین در سال گذشته در ایران حدود 800 میلیون دلار بوده است که با اضافه شدن مصرف مکمل‌های قاچاق این سهم به یک میلیارد دلار می‌رسد.

دلایل استفاده و تبلیغ گسترده این محصولات:

بخش های مختلف دخیل در واردات و فروش مکمل های غذایی ازجمله واردکنندگان، شرکت های داروسازی، خورده فروشان، سایت های مختلف عرضه کننده مکمل های غذایی و ... نقش بسزایی در این امر داشته و همگی سهم زیادی در تبلیغ آنها و حتی جایگزین کردن مکمل های غذایی تاحدی با داروها و غذاها دارند.

اما معمول‌ترین دلایل برای مصرف مکمل های غذایی در میان مردم و بیماران شامل: بهبود و یا حفظ سلامتی، کامل کردن رژیم غذایی، سلامتی استخوان (بخصوص در زنان)، کاهش کلسترول، تقویت سیستم ایمنی و عوامل دیگری مانند حجم گسترده تبلیغات می باشد.

مصرف گسترده مکمل در میان افراد تحصیل کرده به خصوص قشر تحصیل کرده در حیطه علوم پزشکی به دلایل مختلفی زیاد شده که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: وجود استرس های مختلف در زندگی، آلودگی های مختلف آب و هوا، افزایش نیاز به مواد مغذی، گرانی مواد غذایی، عدم فرصت کافی برای تأمین و درست کردن غذا فرد را مجبور به تأمین مواد مغذی از طریق مکمل می کند.

جامعه پزشکی (بخصوص مشاورین تغذیه): نیز به دلایلی مثل درخواست های مکرر بیماران و جامعه، و همچنین جذب بیمار و مشتری باعث استفاده از این مکمل ها می شود. لازم به ذکر است که یکی دیگر از دلایل استفاده و تمایل زیاد به مصرف مکمل ها علی رغم همه حرف های گفته شده این است که احتمالاً تجویز مکمل برای افراد و بیماران اثربخشی زیادی به همراه دارد. که این مورد نشان از وجود سوء تغذیه گسترده در اقشار مختلف جامعه داشته، از جمله دلایل آن می توان به عدم آگاهی و آموزش کافی از تغذیه صحیح، کمبود بودجه افراد برای تأمین غذا یا مواد مغذی لازم و حتی عدم کفایت غذاهای موجود برای تامین مواد مغذی لازم که خود نیاز به تحقیقات گسترده دارد اشاره کرد.

نتایج مطالعات علمی:

اکثریت مطالعات به طور قطعی و حتی انجمن سرطان آمریکا و انجمن تغذیه و رژیم های غذایی آمریکا توصیه می کنند که مکمل های غذایی در صورتی مصرف شود که کمبود آن ماده مغذی وجود داشته باشد یا یک ماده مغذی از طریق رژیم قابل تأمین نباشد لازم به ذکر است که این جمله به این معنا نیست که مثلاً درصورتی که رژیم معمول یک فرد قادر به تامین نیازهای مواد مغذی فردی نباشد آن شخص مجاز باشد که آن ماده را از مکمل تامین کند بلکه ابتدا باید به سمت تغذیه صحیح که تأمین کننده تمام مواد مغذی است ترغیب شود، در صورت حساسیت یا آلرژی به یک غذای خاص، قرار داشتن در یک دوره خاص یا شرایط خاص مثل نیاز بالای مادران باردار به آهن و عدم تأمین آن از رژیم غذایی مجاز به استفاده از مکمل یاری آن ماده غذایی می باشد، در حالی که برای سایر گروه ها مثل سالمندان این مکمل یاری بدون نیاز ممکن است حتی متضرر سلامتی آنها نیز باشد.

گذشته از تمام این حرف ها و مستندات بهترین مکمل های غذایی موجود در بازار ایران ما آنهایی هستند که مورد تأیید سازمان غذا داروی آمریکا بود و مهر سازمان فارماکوپه آمریکا یا اروپا را دارند و مستقیما و نه به صورت ماده اولیه بلکه به صورت بسته بندی کامل وارد بازار ما شده است.

اما از این مطلب نیز که بگذریم باز هم شاهد آن هستیم که در خود آمریکا چندین سازمان و مرجع معتبر از سال 1994 که مکمل های غذایی به صورت مستقل وارد بازار شده است بر روی آنها کارگروه داشته و هر سال و حتی ماهیانه گزارشاتی در باب خلافی، عدم کارکرد ادعاهای مکتوب شده بر روی برچسب آنها، ایمنی و محتوی آنها بیرون می دهند و به تخلفات اخطاریه رسمی داده و حتی برخی را از بازار جمع آوری می کند، به عنوان مثال یکی از گزارشات آزمایشگاه مرجع استاندارد FDA برای مصرف کنندگان که این آزمایشگاه خود ابراز می دارد که با این حجم زیاد مکمل ها (حدود85000 مکمل غذایی موجود در بازار) به صورت تصادفی برخی را هر چند مدت جمع آوری کرده و از لحاظ قدرت تأثیر گذاری، محتوی و خلوص آن بررسی می کند.

باز از همان تعداد اندک موارد تخلف بسیاری گزارش می کند، برای مثل گزارش امسال این آزمایشگاه از میان 24 نوع مکمل زردچوبه موجود در بازار به این صورت بود که برخی حتی 10% دوز مؤثر و گزارش شده را نداشته و برخی دیگر حتی حاوی فلزات سنگین سمی سرب و کادمیوم می باشند. و خود ادامه می دهد که این مقدار ماده مؤثر را با هزینه ای بسیار ناچیز میتوان از غذا تأمین کرد.

بر اساس یک محاسبه ساده، مثلاً وقتی بخواهیم یکی از مواد مغذی مثل ویتامین E را از یک مکمل با برند معتبر تامین کنیم درمقابل همان هزینه، اگر بخواهیم آن را از یک ماده غذایی مثل کشمش، بادام یا روغن ها تامین کنیم به پای بیمار یا فرد بسیار به صرفه تر تمام می شود.

با وجود این باز هم مقایسه یک ماده غذایی با یک مکمل غذایی یک کار اشتباه بوده این امر یک قیاس مع الفارق است.

نتیجه گیری

در پایان بر اساس موارد گفته شده اذعان می داریم که مصرف خودسرانه مکمل های غذایی نه تنها سودی نداشته حتی می تواند مضر نیز باشد و هیچ گاه نمی تواند جایگزین مواد غذایی شود، اما تجویز مکمل های غذایی قطعاً باید توسط مشاوران و متخصصان تغذیه، آن هم بر اساس نیاز و بررسی مداخلات احتمالی با سایر داروها انجام شود.

برای متخصصین و کارشناسانی که بنا بر محیط و جو جامعه یا به هر دلیل دیگر (از جمله عدم بروزرسانی علمی خود درباب وضعیت مکمل های غذایی یا فشارهای بیرونی بالاخص بیماران برای تجویز مکمل) اقدام به تجویز می کنند، توصیه می کنیم که فرهنگ صحیح غذایی و غذا خوردن صحیح را با این مکمل های به اصطلاح غذایی عوض نکرده، لذت غذا خوردن را از بیماران و مردم نگیرند.

باشد تا جامعه ای سالم براساس فرهنگ صحیح تغذیه داشته باشیم.