دکتر صدیقه نوبان
ویتامین D یکی از ویتامینهای محلول در چربی است که به آن ویتامین آفتاب هم گفته میشود، زیرا بر اثر تابش نورمستقیم خورشید ویتامین D در پوست ساخته میشود. ویتامین D از جمله ویتامینهای ضروری برای سلامت بدن شناخته شده است.
بر خلاف سایر ویتامینها ، مقدار ناچیزی از ویتامین D توسط مصرف غذاها در بدن جذب میشود ولی بیشترین مقدارآن توسط نورمستقیم خورشید در بدن ساخته میشود. ویتامین D موجب استحکام استخوانها، دندانها، سلامت سیستم ایمنی بدن و افزایش قدرت عضلانی میباشد. اشعه ماوراء بنفش خورشید، کلسترول را در پوست به ویتامینD تبدیل میکند. در افرادی با پوست روشن، تابش نور آفتاب بر پوست صورت و بدن، 2 تا 3 بار در هفته به مدت 20 تا 30 دقیقه، ویتامین D مورد نیازشان را تامین میکند.
تابش نورخورشید باید مستقیم باشد و تابش آفتاب از پشت شیشه پنجره جوابگو نیست. البته باید به ویتامین D نگاهی فراتر از سایر ویتامینها داشته باشیم زیرا ویتامین D صرفا یک ویتامین نیست بلکه یک هورمون نیز هست. هورمونی که در بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیک بدن نقش اساسی برعهده دارد. تاکنون در ۴۰ بافت مختلف بدن ویتامین D یافت شده است از جمله در قلب، لوزالمعده، عضلات، سلولهای سیستم ایمنی و مغز، در واقع کشف گیرندههای ویتامین D در سلولهای روده به سالهای قبل بازمیگردد. چنانچه مقدار کافی از ویتامین D در بدن موجود باشد، میتواند معادل ورزش در کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی موثر باشد. در مورد فشارخون ویتامین D میتواند باعث کاهش آن بیماری شود.
از طرفی ویتامین D در مقابله با دیابت نیز موثر است و در کاهش خطر زوال عقل، مقابله با برخی انواع سرطان (مثل سرطان پروستات) و پیشگیری از سرماخوردگی موثر است. میزان نیاز روزانه بدن به ویتامین D 600 تا 800 واحد بینالمللی تعیین شده است،که بخشی از این مقدار ویتامین را میتوان با مصرف منابع غذایی غنی از ویتامین D، مانند 90 گرم ماهی سالمون با 360 واحد بینالمللی ویتامین D یا یک لیوان شیر غنی شده با 98 واحد بینالمللی ویتامین D یا 4/3 لیوان غلات صبحانه با 40 واحد بینالمللی ویتامین D و یا 1 عدد تخم مرغ کامل با 20 واحد بینالمللی ویتامین D و یا توسط مکملهای غذایی تامین نمود.
کمبود ویتامینD
کمبود ویتامینD یکی از شایعترین کمبودهایی است که در بدن انسان ناشناخته باقی میماند. این کمبود روی تمام سلولهای بدن تأثیر منفی دارد از جمله روی سلولهای چربی، بنابراین اگر بگوییم ویتامین D میتواند پادزهری برای بسیاری از سموم بدن باشد واز جمله برای چاقی اغراق نگفتهایم. کمبود ویتامین D در گروههای سنی مختلف نشان میدهد، افرادی که کمتر از دو بار در هفته به مدت کمتر از 10 تا 30 دقیقه در معرض تابش نورمستقیم آفتاب قرار دارند، بیشتر از سایر افراد در معرض کمبود این ویتامین خواهند بود.
همچنین افرادی که در روزهای معمولی از کرمهای ضد آفتاب استفاده میکنند و یا کسانی که پوست تیره دارند و یا افراد بالای 65 سال و یا افرادی که بیشتر ساعات روز را در محیطهای سر پوشیده و یا مناطق سردسیر ویا در شهرهای صنعتی و دارای آلودگی هوا زندگی میکنند، بیشتر در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند.
البته افراد چاق و یا دارای اضافه وزن در معرض ابتلا به کمبود این ویتامین قرار دارند. زیرا چاق بودن نیاز شما به ویتامین D را ۲ تا ۵ برابر افزایش میدهد. اگر BMI بدن بالای 30 باشد، به احتمال زیاد به مقدار بیشتری ویتامین D روزانه نیاز دارید، زیرا چربی بدن ویتامین D را به دام انداخته و مانع استفاده آن در بدن میشود. از طرفی هرچه سن بالاتر باشد. ساخت ویتامینD برای پوست سختتر است.
رنگدانه ملانین در پوست شما به منزله یک ضدآفتاب طبیعی عمل کرده و جلوی اثرات مخرب اشعه ماوراء بنفش را میگیرد. هرچه پوست شما تیره تر باشد مقدار این SPF طبیعی بیشتر بوده و پوست برای ساختن ویتامینD کار دشوارتری را پیش رو خواهد داشت. توصیه میشود در مورد افرادی که احتمال کمبود ویتامین D در بدنشان زیاد است، به طور منظم میزان ویتامین D خون شان اندازهگیری شود تا در صورت نیاز و با توصیه پزشک، از مکمل ویتامینD برای رفع کمبودها استفاده نمایند.
نشانههای کمبود ویتامین D
نشانههای کمبود این ویتامین، نامحسوس یا جزئی است و اغلب در بسیاری از افرادی که کمبود ویتامین D دارند، نشانهای دیده نمیشود یا نشانههای مبهمیاز خستگی یا درد عمومی وجود دارد. اما در مواقعی که کمبود شدید است به آسانی در تغییر شکل استخوانها قابل مشاهده است.
نشانههای کمبود ویتامین D در بزرگسالان
1- خستگی عمومیبدن و احساس دردهای مبهم در بدن
2- دردهای استخوانی بر اثرلمس کردن و فشارهای کم به خصوص در ناحیه ساق پا
- ضعف ماهیچهای
- نشانههای کمبود در اطفال و کودکان
1- اسپاسم عضلانی، مشکلات تنفسی ویا آسم. البته این نشانهها مربوط به کمبود کلسیم است که در نتیجه کمبود ویتامین D بیشتر مشاهده میشود.
2- نرمیاستخوان، پرانتزی شدن پاها، درد استخوان به خصوص در پاها، دردهای ماهیچهای و ضعف عضلانی که راشیتیسم خوانده میشود.
3- رشد بدنی کم (قد بیشتر از وزن تحت تاثیر کمبود ویتامینD است)
4- در موارد نادر سبب ضعف ماهیچههای قلب میشود.
5- تأخیر در دندان درآوردن اطفال میشود.
6- آمادگی ابتلا به عفونت زیاد میشود.
7- کودکان دچار کج خلقی و بیتابی میشوند.
چگونگی تشخیص کمبود ویتامین D
با یک آزمایش ساده خون، کمبود ویتامین D معلوم میشود. آزمایش خون مربوط به سطح کلسیم و فسفات خون است که کمبود ویتامین D را نشان میدهد و یا عکسبرداری بوسیله اشعه ایکس از استخوان دست است که بیشتر برای اطفال استفاده میشود. در این روش با توجه به شکل استخوان به میزان کمبود ویتامین D پی میبرند.