زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

زهرا فرهناک؛ کارشناس ارشد تغذیه عضو تحریریه دنیای سلامت

با تغییر شیوه زندگی و اشتغال اکثر خانم‌‌ها و زمان کمتر، دفعات خرید نیز کمتر می‌‌شود ولی در هر بار خرید هفتگی یا ماهانه به طور معمول میزان بیشتری مواد غذایی خریداری می‌‌شود که به طبع نگهداری این مواد غذایی خریداری شده در مقدار زیاد نیاز ما را به یخچال و فریزر بیشتر می‌‌کند.  سرد كردن و انجماد یكی از متداول ترین روش‌‌های نگهداری مواد غذایی است كه موجب طولانی شدن زمان ماندگاری آنها می‌‌شود. استفاده از یخچال برای نگهداری برخی مواد غذایی فاسد شدنی مانند انواع پروتئین و لبنیات، ضروری است. همچنین یخچال به حفظ تازگی و شادابی برخی مواد غذایی مانند سبزی و میوه خام و ایجاد طعم خوشایند، خنك و مطبوع در نوشیدنی‌‌ها كمك می‌‌كند. حداكثر زمان ماندگاری مواد غذایی فاسد شدنی و نیز بسیاری از میوه‌‌ها و سبزی‌‌ها در صفر درجه سانتیگراد دو هفته، در5 درجه سانتیگراد یك هفته است.

نگهداری مواد غذایی در یخچال 

برای نگهداری مواد غذایی در یخچال چند نکته را (مثل بحث غذاهای باقی مانده، حجم و مقدار غذا، نوع ظروف) بهتر است مدنظر داشته باشیم: 
غذا پس از پخت، نباید بیش از 2 ساعت بیرون از یخچال بماند زیرا نگهداری طولانی مدت غذا در خارج از یخچال و در محیط اتاق (روی اجاق یا سر سفره) می‌تواند باعث آلودگی آن شود. پس‌مانده غذا را حداکثر تا 48 ساعت می‌توان در یخچال نگهداری کرد ولی همیشه توصیه بر این است که غذا به اندازه نیاز و تازه آماده و سرو شود تا بدن مواد مغذی بیشتری را دریافت کند. طبخ غذا به میزان زیاد و گذاشتن آن در یخچال یا فریزر از ارزش غذایی آن می‌‌کاهد و احتمال هدر رفتن بسیاری از مواد مغذی نیز است و  در عین حال بحث بهداشت مواد غذایی نیز مطرح می‌‌شود. برای گرم کردن مجدد این غذاها باید حرارت حداقل 60درجه‌ سانتی‌گراد به آنها داد که معمولا حرارتی که مجدداً برای گرم کردن‌شان به آن‌ها داده می‌شود به این حد نمی‌رسد و احتمال باقی ماندن میکروب‌های وارد شده در غذا هست که می‌‌تواند باعث مسمومیت غذایی و مشکلات سلامتی برای فرد شود.

بروز این مشکلات برای کودکان، خانم‌‌های باردار و شیرده، سالمندان، افرادی که پیوند دریافت کرده اند مانند پیوند کلیه یا تحت جراحی بوده اند، بیماران دیالیزی، افرادی که مشکل ایمنی دارند مثل بیماری ایدز، و ... می‌‌تواند بسیار جدی و یا حتی تهدید کننده زندگی باشد. با این حال در مواردی که مجبور به نگهداری غذای باقی مانده هستیم توصیه بر این است که غذا را در حجم زیاد در یخچال نگهداری نکنیم چون قسمت‌های مرکزی غذا نمی‌توانند به همان سرعتی که اطراف غذا سرد می‌شود، خنک شوند. گرم ماندن قسمت‌های مرکزی در طولانی مدت باعث می‌شود شرایط برای تکثیر میکروارگانیسم‌ها و تغییرات آنزیمی در مواد غذایی فراهم شود. بایستی غذا در مقدار کم و در ظروف مناسب در یخچال نگهداری شود و از چند باره گرم کردن مواد غذایی خودداری کنید. نوع ظرفی که غذا در آن در یخچال نگهداری می‌شود نیز از نظر واکنش‌های شیمیایی که بین غذا و ظرف رخ می‌دهد، اهمیت دارد.

به طور مثال، روکش آلومینیومی برای نگهداری مواد غذایی حاوی مواد اسیدی و ترش مثل آب لیمو، نارنج یا ماست یا رب گوجه مناسب نیست. نگهداری مواد غذایی اسیدی و ترش در داخل ظروف روحی یا رویی باعث خورانندگی آن می‌شود و ترکیبات ظروف وارد غذا می‌‌شود. در حال حاضر انواع ظروف (پیرکس، پلاستیک و... ) مناسب یخچال، فریزر، ماکروویو ... در بازار موجود است که در موقع خرید با کمی توجه می‌‌توانیم ظرف مناسب را انتخاب کنیم. در ضمن، ظرف مناسب برای نگهداری غذا چه در یخچال چه در فریزر حتما بایستی دردار و روکش‌دار باشد تا از ورود آلودگی به غذا جلوگیری کند و همچنین مانع انتقال بوی غذا به داخل یخچال یا غذاهای دیگر گردد و بالعکس.

یخ زدایی مواد غذایی

یخ زدایی مواد فریز شده اگر به درستی انجام گیرد باعث حفظ مواد مغذی می‌‌شود و چنانچه به روش ناصحیح انجام شود باعث کاهش ارزش غذایی ماده مورد نظر می‌‌شود. در زیر به تفکیک ماده غذایی به روش صحیح یخ زدایی اشاره شده است.
یخ‌زدایی گوشت باید خیلی آهسته و تدریجی انجام شود تا قطره‌های آب سوزنی از درون آن خارج شود و مواد مغذی‌اش به صورت خونابه هدر نرود. مناسب ترین روش یخ زدایی گوشت قرمز خارج کردن گوشت 24 ساعت پیش از مصرف از فریزر و گذاشتن آن در طبقه‌های پایینی یخچال است (این زمان برای گوشت مرغ 12 ساعت، برای ماهی، میگو و سایر محصولات دریایی 8 ساعت است). در عین حال یکی از راه‌های ساده و سریع برای یخ‌زدایی انواع گوشت‌ها، استفاده از مایکروفر است.
ساده‌ترین راه برای یخ زدایی انواع سبزی (سبزی قورمه، آش، پلو، کوکو، ...) خارج کردن آنها از فریزر 2 ساعت قبل از مصرف است.
بهترین و مناسب‌ترین راه برای باز کردن یخ خشکبار (آجیل و میوه‌‌های خشک)، قرار دادن آن‌ها به مدت 2 تا 3 ساعت در دمای محیط است.
بهترین راه یخ زدایی از نان این است که چند دقیقه پیش از مصرف از فریزر خارج کنید و اجازه بدهید یخ آن در دمای محیط باز شود. قرار دادن نان برای مدت کوتاهی در مایکروفر هم روش دیگری است. ولی به هیچ وجه برای باز شدن یخ نان، از حرارت مستقیم اجاق استفاده نکنید چون باعث سوخته شدن نان و ورود مواد سرطانزا به دستگاه گوارش می‌‌شود.

نگهداری غذای کودک

کودکان دستگاه گوارش بسیار حساسی دارند و کوچک‌ترین بی‌دقتی یا آلودگی در مراحل آماده‌سازی و نگهداری غذای کودک می‌‌تواند باعث مشکلات گوارشی مانند اسهال، مسمومیت‌‌های غذایی و غیره می‌‌شود در نتیجه، خطر سوء تغذیه و مشکلات بعدی را در کودک بالا می‌‌برد. بنابراین توصیه بر این است که در تمام مراحل تهیه، آماده سازی و نگهداری غذای کودک رعایت مسایل بهداشتی و ایمنی مد نظر باشد. در صورت امکان بهتر است که غذای کودک در هر وعده، تازه تهیه شود (و بلافاصله پس از پخت مصرف شود) تا مجبور نشوید آن را برای وعده‌های بعدی نگه دارید.  ولی شرایط زندگی عصر حاضر و اشتغال بسیاری از مادران یا در حین سفر امکان تهیه غذای تازه در هر وعده تقریبا غیر ممکن است.

در موارد این‌چنینی که مجبور به تهیه غذا برای دو وعده یا بیشتر هستید، باید غذای اضافی بلافاصله پس از پخت، خنک شود و در ظرف در بسته در یخچال نگهداری شود. برای نگهداری غذای کودک در یخچال حتما از ظروف مناسب و مخصوص غذای کودک استفاده شود. از ظروفی که قبلا برای نگهداری غذاهای دیگر (مثلا ظرفی که قبلا در آن خورش قیمه، میرزا قاسمی و... بوده و احیانا بوی غذا را نیز به خود گرفته ) استفاده شده ترجیحا استفاده نشود و از فریز کردن و نگهداری طولانی مدت غذای کودک نیز اجتناب کنید.