خواص تركیبات اوپیوئیدی مواد خوراكی
نظر شیمیایی پپتیدهای اوپیوئیدی، توالی كوتاهی از اسیدهای آمینه‌اند كه اثرات اوپیات‌ها (مواد افیونی) را در بدن تقلید می‌كنند.
پپتیدهای اوپیوئیدی از هضم ناقص مواد غذایی حاصل شده و در نهایت جذب بدن می‌شوند. پپتیدها اوپیوئیدی مواد غذایی معمولا تعداد 8-4 اسیدآمینه دارند، در حالی كه مواد افیونی آندوژن (داخل بدن مانند آندورفین‌ها) اسیدآمینه بیشتری دارند.
لیست تركیبات اوپیوئیدی شناخته شده در مواد غذایی به شرح زیر است:
1) كازومورفین‌ها (از شیر)
2) گلوتن اگزورفین‌ها (از گلوتن)
3) گلیادومورفین/گلوتئومورفین(ازگلوتن)
4) روبیسكولین‌ها (از اسفناج)
در ادامه توضیح كوتاهی درباره به یكایك تركیبات ارائه خواهیم كرد:
1) روبیسكولین‌ها (Rubiscolins): روبیسكولین‌ها گروهی از پپتیدهای اوپیوئیدی‌اند كه در حین پروسه هضم پروتئین Rubisco از برگ‌های اسفناج حاصل می‌شوند و اثرات مواد افیونی را در بدن تقلید می‌كنند و بر روی مغز و ذهن تاثیر می‌گذارند.
اثر روبیسكولین‌ها بر روی سلامت روح و روان به خوبی شناخته نشده است. در حال حاضر دو نوع روبیسكولین به نام‌های روبیسكولین 5 و روبیسكولین 6 شناخته شده است.
2) گلیادومورفین (گلوتئومورفین): این ماده یك پپتید اپیوئیدی است كه در حین هضم جزء گلیادین از پروتئین گلوتن به دست می‌آید و معمولا توسط آنزیم‌های هضمی به اسیدهای آمینه شكسته میشود. كودكانی كه به اوتیسم مبتلا هستند معمولا دچار نشتی غیرطبیعی این تركیبات از روده می‌باشند و با ورود آنها به مغز، در عملكرد آن اختلال ایجاد میشود. به همین دلیل رژیم غذایی بیماران دچار اوتیسم باید فاقد گلوتن و كازئین باشد.
تا به حال اثر شناختهشده بالقوه‌ای برای گلیادومورفین و تاثیر آن بر روی بدن و سلامت روح و روان گزارش نشده است، ولی احتمالا اثرات مواد افیونی را در بدن تقلید می‌كنند.
3) گلوتن اگزورفین‌ها (Gluten Exorphins): گروهی از پپتیدهای اوپیوئیدی هستند كه در حین پروسه هضم از پروتئین گلوتن تولید می‌شوند. تا به حال پنج نوع گلوتن اگزورفین به نام A4، A5، B4، B5 و C شناخته شده است.
یك مولكول از پروتئین گلوتن گندم حاوی پانزده نمونه از یك نوع خاص از پپتیدهای اوپیوئیدی است. بعضی از این پپتیدهای اوپیوئیدی حتی تا 100 برابر از مورفین قوی‌ترند.
یكی از اثرات پپتیدهای مزبور آرام كردن حركات روده و ایجاد یبوست است همچنین می‌توان در مواقع دندان درد، با جویدن نان گندمی تا حدودی از درد مزبور رهایی یافت. در حال حاضر پژوهشگران بر این باورند كه این تركیبات شاید بعد از تولید وارد جریان خون و بالطبع وارد بافت‌های بدن شوند و اثراتی شبیه اثرات مواد افیونی در بدن ایجاد كنند. درستی این گمان‌ها به مطالعات بیشتری نیاز دارد.
اخیرا محققان پی برده‌اند كه گلوتن اگزورفین B5 می‌تواند ترشح هورمون پرولاكتین را از طریق گیرنده‌های اوپیوئیدی واقع در خارج سد خونی – مغزی (بطور محیطی) تحریك كند؛ بنابراین، شاید بتوان در دوران شیردهی با مصرف محصولات با منشاء گندم از آنها بهره كافی را به دست آورد.
4) پپتیدهای اوپیوئیدی مشتق شده از پروتئین‌های شیر: شیر حاوی پپتیدهای اوپیوئیدی مختلف و متعددی است كه در پروتئین‌های آن كازئین، لاكتالبومین، بتالاكتوگلوبولین و لاكتوفرین نهفته است
پپتیدهای اوپیوئیدی شیر عبارتند از:
بتاكازومورفین‌ها (BCM) حاصل از تجزیه بتاكازئین، آلفاكازئین اگزورفین‌ها حاصل از تجزیه آلفاكازئین، كازوگزین‌ها (Casoxins) (كازوگزین A، B، C) ناشی از تجزیه كاپاكازئین، آلفالاكتوفرین‌ها حاصل از تجزیه آلفالاكتالبومین، بتالاكتوفرین حاصل از تجزیه بتالاكتوگلوبولین و لاكتوفروكسین‌ها (Lactoferroxins) حاصل از تجزیه لاكتوفرین.
از میان اینها فقط كازوكسین‌ها و لاكتوفروكسین‌ها خاصیت آنتاگونیستی بر روی گیرنده‌های اوپیوئیدی دارند و بقیه خاصیت آگونیستی خصوصا بر روی گیرنده‌های نوع میو (M) دارند. این پپتیدها تا حدودی غیرقابل هضم هستند و نیز در برابر تخریب آنزیمی بسیار مقاومند.
از بین پپتیدهای اوپیوئیدی مشتق شده از پروتئین‌های شیر، كازومورفین‌ها بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند و ما به طور خلاصه به آنها اشاره خواهیم كرد:
كازومورفین‌ها در واقع قطعات پروتئینی با اثرات افیونی‌اند كه از هضم پروتئین‌های كازئین موجود در شیر و محصولات مشتق از شیر حاصل می‌شوند.
مهم‌ترین كازومورفین‌هایی را كه در فرآیند هضم بتاكازئین از شیر تولید و آزاد می‌شوند بتاكازومورفین می‌نامند و به اختصار به صورت BCM نشان می‌دهند و شماره‌ای كه به دنبال آن نوشته میشود بیانگر تعداد اسیدهای آمینه در مولكول آنها است. مهم‌ترین بتاكازومورفین‌ها عبارتند از: BCM4، BCM5، BCM7، BCM9.
در گله گاو (رمه)، میزان بتاكازئین و نیز رهایی بالقوه بتاكازومورفین‌ها بین انواع گونه‌ها و نژادها متفاوت است.
معمولا بتاكازئین در حدود 3/1 كازئین یا 12 گرم در هر لیتر شیر را تشكیل می‌دهد. در حالی كه حداقل سیزده نوع گوناگون و مخالف از پروتئین بتاكازئین در گله گاو وجود دارد و هر گاو، شیری را تولید می‌كند كه حاوی 1 یا 2 عدد از این سیزده نوع گوناگون است.
مغایرها به دو گروه اصلی A1 و A2 تقسیم می‌شوند. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است كه BCM7 فقط از بتاكازئین‌های نوع A1 توسط آنزیم‌های پروتئولیتیك مانند پپسین، الاستاز و لوسین آمینوپپتید از لوزالمعده تولید میشود. رهایی بالقوه BCM7 در حدود 4/0 گرم در هر لیتر از شیر است (با فرض اینكه 12 گرم بتاكازئین در هر لیتر وجود داشته باشد). بتاكازئین شیر انسان عمدتا از نوع A2 است. لذا تولید BCM7 در شیر انسان امكان‌پذیر نیست و اگر تولید شود در مقادیر بسیار ناچیز است، ولی امكان تولید سایر كازومورفین‌ها با طول زنجیره متغیر در شیر انسان وجود دارد. اثرات افیونی بتاكازومورفین 5 و 7 انسانی خیلی ضعیف‌تر از بتاكازومورفین 5 و 7 گاوی است.
كازومورفین 6، 5، 4 از نوع بریده‌شده (كوتاه) كازومورفین 7 می‌باشند و فعالیت شبه افیونی مشابه كازومورفین 7 دارند.
بتاكازومورفین 7 نیمه عمر طولانی‌تری نسبت به سایر كازومورفین‌ها دارد و كازومورفین‌های 5 و 7 قوی‌ترین تمایل نسبی را نسبت به گیرنده‌های اپیوئیدی از خود بروز می‌دهند.
در بدن انسان كازومورفین‌ها توسط آنزیم dipeptidyl peptidase IV (DppIV) به دی‌پپتیدهای غیرفعال شكسته می‌شوند. این آنزیم در مجرای دستگاه گوارش و در بعضی از سلول‌های آندوكرین یافت میشود.
بعضی از كازومورفین‌های شناختهشده عبارتند از: بتاكازومورفین 3-1، بتاكازومورفین گاوی 4-1، بتاكازومورفین گاوی 4-1 آمیدی، بتاكازومورفین گاوی 5، بتاكازومورفین گاوی 7 و بتاكازومورفین گاوی 8.
در حال حاضر اطلاعات اندكی راجع به بیوشیمی و فارماكولوژی كازومورفین‌ها وجود دارد ولی محققان از شواهد به این نتیجه رسیده‌اند كه این تركیبات هم در نوزادان و هم در بزرگسالان می‌تواند وارد جریان خون و مغز شود و اثراتی شبیه اثرات افیونی برجای گذارد.
در ادامه به طور خلاصه به جدیدترین اثرات كازومورفین‌ها اشاره میشود:
1) كازومورفین‌ها باعث رهایی هیستامین می‌گردند. (اثری مشابه اثر مورفین)
2) بتاكازومورفین‌ها در مطالعات حیوانی و احتمالا در انسان باعث تحریك دریافت غذا می‌شوند.
3) پپتیدهای شیر می‌توانند در نوزادان وابستگی فیزیكی ایجاد كنند و شرایطی را به وجود آورند تا نوزاد مرتب به نوشیدن شیر تمایل داشته باشد.
4) پپتیدهای شیر به دلیل داشتن اثرات شبه افیونی می‌توانند در نوزاد باعث خواب آلودگی و القای پدیده خواب شوند.
5) بتا كازومورفین 7 تضعیف‌كننده سیستم ایمنی است.
6) در مطالعات بر روی لكوسیت‌های پلی مورفونوكلئر انسانی بتاكازومورفین 4 از تولید رادیكال آزاد اكسیژن و 5HETE جلوگیری می‌كند.
7) كازومورفین‌ها باعث مهار تجمع پلاكتی ناشی از ADP و اتصال فیبرینوژن به پلاكت‌های متاثرشده با ADP می‌شوند.
8) بتاكازومورفین 7 در تنظیم تولید انسولین و نیز ترشح آن از جزائر لانگرهانس نقش دارد.
9) كازومورفین‌ها خاصیت ضد درد و ضد اسهال دارند.
10) پپتیدهای اوپیوئدی شیر انتقال روده‌ای اسیدهای آمینه را تعدیل و تنظیم می‌كنند و باعث طولانی شدن زمان توقف معده – روده‌ای می‌گردند.
لذا چنین نتیجه‌گیری میشود كه محصولات به دست آمده از گندم و مواد لبنی نه تنها غذا هستند بلكه خواص دارویی نیز دارند و دارو به شمار می‌آیند.
