وسواس تغذیه‌ای
شاید شما هم بارها برایتان اتفاق افتاده باشد که در جشن‌ها و میهمانی‌ها به محض اینکه دستتان به سمت میوه و شیرینی رفته، یکی از حاضران کالری ماده مورد نظر را (به صورت درست یا نادرست) با صدای بلند گفته و شما را از مصرف آن ماده برحذر داشته است. گاهی این افراد پا را فراتر از آن نیز نهاده و شروع به پند و اندرز شما در مورد ضررهای احتمالی آن ماده می‌کنند.
متأسفانه به تازگی و در چند سال اخیر با افزایش آگاهی مردم، عده زیادی دچار وسواس تغذیه‌ای شده و در حال پرت شدن از آن طرف بام هستند و بدین ترتیب لذت خوردن را که از بزرگ‌ترین لذت‌های بشر است بر خود و دیگران حرام کرده، به گونه‌ای که حتی موقع خوردن موادغذایی مورد نیاز بدن نیز پیوسته عذاب وجدان دارند که مبادا گِرمی بیش از نیاز بدن، از آن ماده استفاده کنند و بدین گونه هم خود و هم اطرافیانشان را دچار استرس کرده و کلافه می‌کنند.
این وضعیت در بین زنان بیشتر است، به گونه‌ای که بعد از احوالپرسی شروع به اظهار نظر در مورد وزن و اندام یکدیگر کرده، به یکدیگر القا می‌کنند که او چاق یا لاغر شده و در صورت تشخیص چاقی برای طرف مقابل طومار بالا بلندی تجویز کرده، بخور و نخورهایی توصیه می‌کنند که دیدنی و شنیدنی است، اما اگر متوجه شوند که طرف مقابل وزنش کم شده و کاهش وزن پیدا کرده، شروع به مدح و ثنای او کرده و اعتراف می‌گیرند که بگو چه کار کردی که لاغر شدی؟
وسواس تغذیه‌ای چیست؟
این ناراحتی حالتی است از وسواس علمی که در اثر آموزش زیاده از اندازه مسائل تغذیه‌ای و مسائلی که دانش آن برای عموم مردم لازم نیست (مانند میزان نیاز روزانه توصیه شده ویتامین‌ها) رُخ می‌دهد ( اورتورکسیا)، حتی بعضی از افراد به خاطر مسئله ترس از چاقی از مصرف نان، برنج و ماکارونی اجتناب می‌کنند و بدون در نظر گرفتن وزن سلامت که حتی از وزن ایده‌آل مهم‌تر است،
شروع به کاهش وزن می‌نمایند، غافل از اینکه بسیاری از ویتامین‌ها و حتی مقداری آهن از طریق گروه نان و غلات به بدن می‌رسد و در حقیقت این افراد دچار نوعی وسواس می‌شوند، مانند قضیه مکمل‌های غذایی ویتامینه مورد نیاز بدن به آنها.
این مسأله به قدری در اذهان بعضی از افراد بد فهمانده شده است که فکر می‌کنند تنها راه تغذیه مناسب استفاده از منابع غنی ویتامین‌ها آن هم به مقدار زیاد است که در نتیجه این امر حتی گاهی مسمومیت‌های ویتامینی رُخ می‌دهد. این افراد با اطمینان زیادی، ارزش بیولوژیک غذا را فقط از روی میزان ویتامین‌های آن می‌سنجند و دست آخر هر روز چندین بار خودشان را بررسی می‌کنند و برای خودشان ویتامین تجویز و از انواع قرص‌ها و مکمل‌ها استفاده می‌کنند.
حال اینکه مکمل‌ها تنها در افرادی خاص که نیاز ویژه دارند (نظیرسالمندان، زنان باردار، برخی بیماران و ... ) و با تشخیص پزشک ضروری است. این حالت در میان ورزشکاران شدیدتر است.
واژه اورتورکسیا به معنی اشتهای صحیح می‌باشد که البته افراد عامی فکر می‌کنند صحیح می‌باشد و اختلالی است كه در افرادی که دچار وسواس اجتناب از غذاهایی که تصور می‌شود ناسالم است، می‌شوند. این موضوع ممکن است به جلوگیری از مصرف برخی از مواد غذایی خاص و به نظر ناسالم که حاوی چربی و یا مواد نگهدارنده است منجر شود.
اینگونه افراد ممکن است در مدت زمان طولانی دچار حتی سوءتغذیه ریزمغذی‌ها شوند. اختلال اورتورکسیا شامل کسانی است که فکر خود را مشغول خوراک سالم نموده‌اند.
اورتورکسیا یا همان وسواس تغذیه‌ای یک تلاش بیهوده برای خوردن هرچه بهتر غذای سالم است، اما این افراد در نهایت به کیفیت و کمیت غذا نیز حساس می‌شوند و عاقبت، اینگونه رفتارهای وسواسی را رها کرده و به پرخوری روی می‌آورند. این افراد با خوردن ذره‌ای تنقلات فرآوری شده خود را مستحق تنبیه می‌دانند و مرتبا اندام و وزن خود را وارسی می‌کنند.
در نهایت انتخاب‌های غذایی محدودتر می‌شود، تا جایی که هم از نظر تنوع و هم کالری غذایی با کمبود مواجه می‌شوند و به مصرف بیش از حد مکمل‌ها روی می‌آورند. در واقع واژه اورتورکسیا (وسواس تغذیه) به آنورکسیا یا بولیمیای عصبی نزدیک است، با این تفاوت که در اختلالات آنورکسیا و بولیمیا فرد بیشتر نگران کالری و وزن خود می‌باشد، در صورتی که در اورتورکسیا فرد در مورد سالم بودن مواد غذایی وسواس دارد.
آیا شما هم به وسواس تغذیه‌ای مبتلا هستید؟
تست‌های استاندارد برای تشخیص اورتورکسیا یا بعبارتی همان وسواس تغذیه‌ای وجود دارد. از جمله این پرسش‌ها:
1- آیا اغلب با توجه به کیفیت غذا به مصرف غذایی که میل دارید می‌پردازید؟
بلی خیر
2- آیا تا بحال آرزو داشتید بجای وقت گذاشتن برای غذا به زندگی و خوشگذرانی می‌پرداختید؟
بلی خیر
3- آیاترجیح می‌دهید دیگران برای شما غذا تهیه نمایند یا خودتان؟
خودم دیگران
4- آیا اغلب با بررسی وسواسی برچسب مواد غذایی بدنبال مواد ناسالم و نگهدارنده در آن هستید؟
بلی خیر
5- آیا اغلب بدون علاقه و میل شخصی و فقط با توجه به برچسب مواد غذایی به خرید می‌پردازید؟
بلی خیر
6- آیا اغلب احساس گناه میکنید و حتی از رژیم غذایی خود پیروی نمی‌کنید؟
بلی خیر
7- آیا اغلب کالری رژیم غذایی خود را کنترل میکنید؟
بلی خیر
8- آیا تاکنون خودتان را در موقعیت غذا خوردن دیگری قرار داده‌اید؟
بلی خیر
اگر اکثر پاسخ‌های شما به 8 سوال فوق گزینه بلی باشد، شما در خطر اورتورکسیا یا وسواس تغذیه‌ای قرار دارید.
اثرات مخرب سوء مصرف مکمل‌های پروتئینی در ورزشکاران
بعضی از افراد به خصوص ورزشکاران به علت وسواس در به دست آوردن نیروی بیشتر و عضله سازی، از پودرها یا مواد آماده پروتئینی استفاده و گاه در مصرف این مواد نیز افراط می‌کنند. مصرف پروتئین کافی به میزان توصیه شده توسط مجامع علمی‌تغذیه‌ای، برای انسان ضروری است، ولی چنانچه در این مورد افراط شود،
عوارض و اختلالات نامطلوبی از جمله موارد زیر را در پی دارد:
1- موجب افزایش اسیداوریک خون شده و ایجاد نقرس می‌کند.
2- مصرف پروتئین زیاد (پروتئین با دوز بالا) مانع جذب کلسیم می‌شود؛ بنابراین در دوران کودکی و نوجوانی به رشد لطمه می‌زند، در بزرگسالی استحکام استخوان‌ها را دچار اختلال می‌نماید و در دوران میانسالی و سالمندی به پیشرفت عارضه پوکی‌استخوان کمک می‌کند.
3- به طور کلی مصرف منابع دارویی مواد مغذی به علت آن که اکثرا حاوی مقادیر زیادی از آنها می‌باشند به اختلالات کلیوی منجر می‌شود.
پس برای به دست آوردن نیروی کافی بهتر است به جای مصرف منابع دارویی، از منابع غنی پروتئین به میزان کافی استفاده شود.
قابل ذکر است که علاوه بر پروتئین، سایر مواد مغذی مانند مواد انرژی‌زا (کربوهیدرات‌ها و منابع روغن‌های گیاهی)، ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز به افزایش نیروی جسمانی و حفظ سلامت انسان کمک می‌کنند و می‌توانند تأثیر بیشتر و مفیدتری در افزایش نیروی جسمانی و حفظ سلامت انسان داشته باشند. مصرف قرص و دارو فقط در موارد ضروری و با دستور پزشک مجاز است. نتیجه آنکه برای بهره‌گیری هر چه بیشتر از خواص تغذیه‌ای مواد مغذی، باید منابع غذایی این مواد را مورد مصرف قرار داد.
آیا نیازهای غذایی این افراد تامین می‌شود؟
رژیم اورتورکسیا می‌تواند واقعا ناسالم باشد و حتی نیازهای تغذیه‌ای فرد را تامین نکند. اغلب این افراد دارای مشکلات اجتماعی هستند و شاید منزوی و تنها باشند و کمتر دوست و رابطه خانوادگی داشته باشند. افراد مبتلا به این اختلال توانایی درک مستقیم تشخیص گرسنگی و سیری را از دست می‌دهند و به قول معروف از آن طرف بام می‌افتند. دکتر برتمن در مورد اورتورکسیا می‌گوید: افراد مبتلا به این اختلال سلامت خودشان را از طریق وسواس غذایی دنبال می‌کنند، اما بتدریج نسبت به این قضیه بی‌تفاوت می‌شوند و شاید حتی افسرده شوند. این افراد معمولا به غذاهای بدون گوشت قرمز، چربی و مواد نگهدارنده شیمیایی روی می‌آورند، البته مصرف رژیم غذایی سالم به معنای اختلال وسواس غذایی نیست، مگر اینکه تمام زندگی شما را درگیر کند.
درمان اختلال وسواس تغذیه‌ای
در جامعه امروز ما که ملاک و شعار همه استفاده از مواد غذایی سالم و تناسب اندام است، بدیهی است بسیاری از مردم ناخواسته دچار وسواس تغذیه‌ای می‌شوند و مشکل از جایی شروع می‌شود که فرد رژیم غذایی سالم را پشت فکر وسواس رها کند.
درمان این افراد کاملا پیچیده است و باید خود فرد انگیزه کافی داشته باشد. در وهله اول فرد باید نسبت به بیماری خود آگاهی یابد و به کشف این مطلب بپردازد که چه عاملی باعث بروز این اختلال گردیده است.
در مرحله دوم فرد باید تحت آموزش‌های آگاهانه افراد مثل روانشناسان تا حدودی انعطاف‌پذیر شود و مرحله به مرحله غذاهایی که بتدریج حذف گردیده‌اند، وارد رژیم غذایی فرد شود. در این مورد خاص پزشکان کمتر قادرند به فرد بیمار کمک نموده و در عوض افراد ماهر آموزش دیده قادر به باز گرداندن فرد به حالت اولیه خواهند بود.
افراد بهبود یافته وسواس تغذیه‌ای در همان ابتدا قادر به برگشت به رژیم نرمال نخواهند بود، اما با دانستن تفاوت‌های بین این افراد با افراد عادی، تحمل و گذران این مدت تغییر برای فرد و دیگران راحت‌تر خواهد بود. به اینگونه افراد آموزش می‌دهیم که غذا به تنهایی باعث بهتر شدن سلامت فرد نمی‌شود و تشخیص کیفیت غذا توسط خود فرد کار اشتباهی است و وجود یک کارشناس تغذیه در نهایت برای اطمینان این افراد از کمیت و کیفیت غذا به بهتر شدن وضعیت آنها کمک شایانی خواهد کرد.
