زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

روش نگهداری سالم برنج در خانه

تاریخچه و مشخصات گیاه شناسی

كشت برنج تقریبا چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح در كشورهای هند و چین متداول بوده است. پس از گندم، برنج دومین غله مهم در دنیا محسوب می‌شود و براساس شواهد موجود، این محصول قرن‌ها پیش از میلاد مسیح و در زمان هخامنشیان رواج داشته و امروزه پرمصرف‌ترین غذای دو سوم جمعیت جهان را تشكیل می‌دهد. برنج گیاهی است که دارای ارقام زودرس (طول دوره رشد ۱۳۰ تا ۱۴۵ روز)، متوسط‌رس (۱۵۰ تا ۱۶۰ روز) و ارقام دیررس (۱۷۰ تا ۱۸۰ روز) می‌باشد. زمان برداشت برنج با توجه به دمای هوا معمولا از ماه‌های مرداد و شهریور شروع می‌شود و تا اوایل آذر ادامه می‌یابد. دو گونه اصلی و مهم برنج شامل: برنج «جاپونیکا» با نام علمی‌Oryza sativa japonica و برنج «ایندیکا» با نام علمی‌sativa indica می‌باشد.

 كشت برنج در ایران نیز در نواحی شمالی كشور و حتی استان خوزستان تاریخچه طولانی دارد. از انواع برنج ایرانی می‌توان به گرده، دابو، طارم، چرام، صدری (شامل انواع دم‌سیاه، دم‌زرد و دم‌سرخ)، بینام، چمپا و... اشاره کرد. از تیپ‌های اصلاح نژاد شده و پرمحصول نیز می‌توان از سفیدرود و خزر نام برد. از نظر میزان تولید برنج، استان مازندران رتبه اول را داشته و گیلان، گلستان، فارس و خوزستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

ارزش غذایی برنج سفید و قهوه‌ای

رنگ اصلی برنج وقتی در پوسته قرار دارد، قهوه‌ای است كه به آن برنج قهوه‌ای می‌گویند.

برای به‌دست آوردن برنج سفید، دانه‌های برنج را در دستگاه‌های مخصوص می‌ریزند و این دستگاه‌ها پوسته خارجی برنج را جدا می‌كنند و با ایجاد اصطكاك بین برنج‌های پوسته‌دار با یكدیگر، موجب از بین رفتن غشای خارجی آنها می‌شوند و در نهایت برنجی به رنگ سفید و شفاف به دست می‌آید.

در طی آسیاب کردن برنج قهوه‌ای و تبدیل آن به برنج سفید، 67 درصد ویتامین B3، 80 درصد ویتامین B1 ، 90 درصد ویتامین B6، 50 درصد منگنز، 50 درصد فسفر، 60 درصد آهن و تقریباً تمامی‌فیبرهای محلول و اسیدهای چرب ضروری موجود در آن از بین می‌روند. در حالیكه، برنج قهوه‌ای به دلیل اینكه حاوی فیبر، سلنیوم و منیزیم است، برای بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ مفید می‌باشد. در جدول صفحه بعد، مواد مغذی موجود در یک لیوان برنج پخته شده سفید و قهوه‌ای با هم مقایسه شده است.

انواع برنج خارجی

 برنج‌های خارجی انواع مختلفی دارند: برنج باسماتی كه نوعی برنج دانه‌باریك، بلند و كشیده است و بوی بسیار مطبوعی دارد و در دامنه‌های هیمالیا از بنگلادش تا هند كشت می‌شود. برنج دانه‌درشت كه اغلب در جنوب شرقی آسیا كشت می‌شود و بعد از طبخ، دانه‌ها به‌راحتی قابل تفكیك هستند و حالت نشاسته‌ای ندارند.

 برنج یاسمن كه مخصوص تایلند است و دانه‌های بلند و كشیده‌ای دارد و رایحه ملایم آن برای تهیه انواع غذاهای با ذائقه آسیایی بسیار مناسب است. برنج دانه كوتاه از انواع دیگر برنج‌های خارجی است كه فرم بیضی كوچكی دارد و پرنشاسته است و اغلب در كره و ژاپن كشت می‌شود. این نوع برنج چسبنده بوده و در صورت پخته شدن همه دانه‌ها به هم می‌چسبند و مخصوص تهیه غذاهای ژاپنی است.

برنج گلوتین كه به صورت سفید و سیاه در بازار موجود است، محصول شمال تایلند و كشور لائوس است و هنگام طبخ، كوچك و نیمه‌شفاف می‌شود، البته برخلاف نام این نوع برنج، گلوتین در تركیب آن وجود ندارد و بسیار پرنشاسته است و از آن به عنوان برنج چسبناك یا شیرین یاد می‌شود. تنها تفاوت برنج گلوتینی سیاه با نوع سفید این است كه در نوع سیاه، لایه آخر سبوس‌ روی دانه برنج باقی می‌ماند و باعث ایجاد طعم خاص در برنج می‌شود كه در تهیه انواع غذاها یا دسرهای اندونزی، تایلند، فیلیپین و برمه مورد استفاده قرار می‌گیرد. قابل ذكر است كه بیشترین برنج وارداتی ما از كشورهای هند، پاكستان، تایوان، بنگلادش، چین و تایلند تامین می‌شود.

روش‌های نگهداری برنج

 نگهداری برنج از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و كیسه برنج باید در محل خنك و خشك قرار گیرد، زیرا بهترین شرایط برای رشد و تكثیر تخم آفت‌های برنج گرما و رطوبت است. حشره کامل مربوط به آفت برنج (شپشك)، حشره سرخرطومی ‌کوچکی به رنگ قهوه‌ای است. رنگ عمومی ‌بال‌پوش‌ها قهوه‌ای تیره و روی هر بال‌پوش دو لکه بزرگ به رنگ قهوه‌ای روشن دیده می‌شود. خرطوم نرها نسبت به ماده‌ها ضخیم‌تر و کوتاه‌تر است. خسارت عمده حشره در درجه اول مربوط به لارو است. طول عمر حشره کامل به طور متوسط 4 تا 5 ماه است و تعداد تخم‌های گذاشته شده 400 تا 576 عدد می‌باشد.

بهترین راه برای پیشگیری از حشره زدن برنج و حبوبات و تكثیر تخم آفت‌ها درون آنها،‌ نگهداری آنها در دمای مناسب است. مكان‌های خشك و خنك، بهترین محل برای نگهداری و انبار كردن برنج هستند.

روش‌های مختلف دیگری نیز در این زمینه وجود دارد، از جمله اینكه می‌توان برای جلوگیری از ورود حشرات به داخل كیسه برنج از حبه‌های سیر و نمك استفاده كرد كه تا حد زیادی نیز در كاهش آفات برنج موثر است.

البته از قرصی به نام قرص برنج نیز در كیسه‌های حاوی این محصول استفاده می‌شود كه یك عدد آن قادر است هزاران شته را از بین ببرد، قرص برنج، قرصی با وزن حدود 3 گرم با بوی سیر یا ماهی گندیده است كه دارای جذب خوراكی و استنشاقی بالایی می‌باشد. این قرص تركیب خطرناكی از فسفیدها (فسفید روی، كلسیم و بطور شایع‌تر فسفید آلومینیوم) است و جهت جلوگیری از آفت زدگی برنج انبار شده، مصرف می‌شود. قرص برنج همچنین جهت دفع آفات سایر غلات انبار شده و جلوگیری از كپك‌زدگی خوراك دام، تنباكو و غیره نیز استفاده می‌شود.

در خانه می‌توان این قرص‌ها را كه به قرص‌های سیر نیز معروفند، برای جلوگیری از مخلوط شدن با برنج، داخل یك قوطی كبریت قرار داد و پس از ایجاد چند سوراخ ریز روی قوطی كبریت، آن را داخل گونی برنج‌ها انداخت. این قرص‌های سمی ‌به هیچ‌وجه نباید خرد یا لابه‌لای برنج شوند، زیرا با خوردن اتفاقی آنها، مشكلاتی ایجاد می‌شود.

یكی از ساده‌ترین و در عین حال موثرترین راه‌های رهایی از شر شپشك برنج، قرار دادن گونی‌های آن روی قفسه‌های مشبكی است كه حدود 20 تا 25 سانتیمتر از زمین فاصله دارد، بهتر است از چسباندن گونی‌های برنج به دیوار هم خودداری كنید تا جریان هوا به خوبی بین گونی یا كیسه‌های برنج برقرار شود. حداقل فاصله گونی‌های برنج با دیوار باید 5 سانتیمتر باشد تا گردش هوا به آسانی انجام شود.

یك راه ساده و سنتی دیگر جهت خارج كردن شپشك‌ها، هوادهی و گرمای شدید آفتاب بعدازظهر می‌باشد كه می‌تواند حشره‌های برنج را فراری دهد، البته برای پیشگیری از خرد شدن برنج، آن را مدت زمان زیادی زیر نور مستقیم آفتاب قرار ندهید.

روش دیگر، پاشیدن نمك لابه‌لای برنج است كه هرچند تأثیر زیادی در از بین بردن حشرات ندارد، اما می‌تواند تا حدی باعث پیشگیری از تكثیر آنها شود.

مواد مغذی موجود در یک لیوان برنج پخته شده سفید و قهوه‌ای

 ارزش غذایی    برنج سفید    برنج قهوه‌ای

کالری    266    218

کربوهیدرات (گرم)     6/58    8/45

فیبر (گرم)    5/0    5/3

پروتئین (گرم)    5    5/4

چربی (گرم)    4/0    6/1

اسیدهای چرب غیراشباع (گرم)    1/0    6/0

کلسترول (میلی‌گرم)    0    0