مهندس مسعود خبازی
ید از جمله مواد معدنی است که تأمین کافی آن برای بدن در مقدار بسیار کم حیاتی است. این ریزمغذی در تنظیم و متابولیسم انرژی در بدن، سنتز هورمون‌های تیروئیدی (تیروکسین) و عملکرد طبیعی آن نقش دارد. تیروکسین، متابولیسم انرژی و درجه حرارت بدن را تنظیم نموده و در تولیدمثل و رشد و نمو نقش اساسی دارد.
کمبود دریافت ید سبب تغییر شکل و بزرگ‌شدن غده تیروئید در جلوی گردن می‌شود که به آن گواتر می‌گویند. گواتر به ویژه در مناطق کوهستانی شایع است که البته برای مبارزه با آن و اطمینان از دریافت کافی ید، از مکمل‌های ید و نمک یددار استفاده می‌شود. در واقع شایع‌ترین علت قابل پیشگیری عقب‌افتادگی ذهنی در دنیا نیز مربوط به کمبود دریافت ید است.
عوامل کمبود ید
رژیم غذایی مناطق کوهستانی و دور از دریا که خاک آن از نظر ید فقیر است.
بارداری وشیردهی رژیم غذایی گواترزا و آلوده‌کننده‌های صنعتی (رزوسینول واسید فتالیک)
در جنین
افزایش سقط، مرده‌زایی ونقایص مادرزادی (عقب‌ماندگی ذهنی، کری و حالت انقباضی)
در شیرخوارگی
افزایش مرگ و میر دوران شیرخوارگی، اختلالات ذهنی وروانی – حرکتی، کم‌کاری تیروئید.
در دوران کودکی
گواتر، کم‌کاری تیروئید، اختلال عملکرد روانی و رشد فیزیکی
در دوران بلوغ
گواتر، کم‌کاری تیروئید و اختلال عملکرد روانی، افزایش وزن، خستگی، فقدان انرژی، ضربان قلب آهسته، فشار خون پایین، ریزش مو و پوست خشک است.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای دریافت ید
از آنجا که مقدار ید در مواد غذایی مختلف به میزان ید موجود در خاک و آب هر منطقه جغرافیایی بستگی دارد، اطمینان از دریافت کافی ید از منابع غذایی مختلف بدون اطلاع از مقدار ید خاک منطقه، مشکل است. با این همه، غذاهای دریایی مانند صدف، خرچنگ، ساردین و سایر آبزیان آب‌های شور از غنی‌ترین منابع ید محسوب می‌شوند.
در منابع غذایی حیوانی مثل فرآورده‌های لبنی، تخم‌مرغ، انواع گوشت، محتوای ید به میزان اضافه‌شده آن به خوراک دام و طیور بستگی دارد. برای دریافت کافی این ماده مغذی در کشور ما، ید به مقدار مشخص به نمک مصرفی اضافه شده است که با استفاده از این نوع نمک‌ها می‌توان ید مورد نیاز را دریافت کرد.
بنا به توصیه متخصصان تغذیه همه مردم باید از نمک‌های یددار در حد اعتدال استفاده کنند. باید توجه داشت که ید اضافه‌شده به این نمک‌ها در اثر تابش نور و گرما از بین می‌رود؛ بنابراین نمک یددار را در ظروف دربسته تیره‌رنگ و در جای خنک نگهداری کنید.
همچنین نمک یددار باید همیشه سر سفره (نه هنگام طبخ) به غذا افزوده شود. بعضی از مواد غذایی مثل انواع کلم و شلغم خام دارای ترکیباتی هستند که با ید موجود در مواد غذایی پیوند شده و سبب کاهش جذب روده‌ای آن می‌شوند. مصرف زیاد این نوع مواد غذایی به‌ویژه به صورت خام، می‌تواند باعث اختلال در جذب ید شود. فرآیند پخت تا حد زیادی سبب غیرفعال شدن این ترکیبات می‌شود.
موارد احتیاط
مصرف ید در مقادیر 100-500 میکروگرم روزانه اصولا غیرسمی است. اگرچه گاهی ید می‌تواند باعث ایجاد آکنه در افراد مستعد شود، مصرف مقادیر زیاد (تا 1 میلی‌گرم در روز) در بیشتر بالغین سالم خوب تحمل می‌شود.
به هر حال مصرف بیش از حد (بیش از 2 میکروگرم در روز) ممکن است تولید هورمون‌های تیروئید را مختل کند و در افرادی که گواتر و کمبود طولانی‌مدت ید دارند، افزایش ناگهانی مصرف ید ممکن است سبب پرکاری تیروئید شود.
میزان ید در برخی مواد غذایی
منبع غذایی حاوی ید (میکروگرم )
ماهی سالمون(100گرم) 200تا250
میگو، ماهی کاد(100گرم) 120تا130
ماهی ماکرل، ماهی تن، ماهی هرینگ، ماهی هالیبوت (100گرم) 50تا 75
نمک یددار (1گرم) 15تا 40
پیشگیری
در بسیاری از موارد کمبود مواد مغذی باعث بروز عوارض خاص در افراد شده است که پس از بررسی‌های لازم در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توان کمبود مواد غذایی را به وسیله افزودن آن به ماده خوراکی که در دسترس کل مردم است، جبران نمود و به همین علت در مورد کمبود ید وشیوع بیماری گواتر و عوارض جبران‌ناپذیر آن، تصمیم نهایی، افزودن ید مورد نیاز بدن به یک نوع ماده خوراکی بود که به یک نسبت در دسترس مردم قرار می‌گیرد و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است.
از آنجا که بیشتر مردم میزان دریافتی حدود 10گرم در روز دارند، به این دلیل نمک انتخاب شد و ید با حدود 30 تا 50 گاما به آن اضافه گردید و جهت ریشه‌کنی بیماری گواتر در دسترس مردم قرار گرفت. اکثر کشورها چنین کاری را انجام می‌دهند.
در کشورهایی که وضعیت اقتصادی خوبی ندارند، اولین اقدام برای پیشگیری از ابتلا به این اختلالات تجویز یک میلی مول روغن یددار (روغن تخم ترب یعنی کانولا یا روغن تخم خشخاش) برای تمام زنان در سنین باروری است.
سازمان جهانی بهداشت در بین بیماری‌های تغذیه‌ای مورد نظر برای پیشگیری، اختلالات ناشی از کمبود ید را در اولویت قرار داده است، زیرا تقریباً یک میلیارد نفر در مناطق با کمبود ید زندگی می کنند و امکان پیشگیری آنها از این بیماری وجود دارد که با همکاری سازمان جهانی بهداشت و دیگر سازمان‌های مرتبط پیشرفت قابل توجهی در کاهش این بیماری ایجاد شد.
