تغذیه در آ‌موزه های دینی قسمت چهارم: غذای حلال
مقدمه
رهنمودهای اسلام در رابطه با تغذیه ، تنها سلامت جسم را تضمین نمی كند ، بلكه تضمین‌كننده سلامت روح انسان‌ها نیز می‌باشد. از آ‌نجایی كه عقل وعلم به همه راز‌های آ‌فرینش احاطه ندارد، ممكن است حكمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز مجهول باشد، ولی این به معنای بی‌دلیل بودن آن رهنمودها نیست; چنانچه فلسفه تعدادی از احكام اسلام در گذشته ناشناخته بود و امروز علم به راز آ‌نها پی برده است. این مقاله به اختصار به برخی از رهنمودهای اسلام در رابطه با «غذا‌های حلال و حرام» و اهمیت غذای حلال در جهان امروز می‌پردازد.
غذای حلال
امام رضا علیه السلام در روایتی می‌فرمایند:
«خداوند تبارک و تعالی هیچ خوردنی و نوشیدنی را حلال نكرده مگر آ‌نكه در آن منفعت و مصلحت بوده است و هیچ خوردنی و نوشیدنی را حرام نكرده مگر آ‌نكه در آن زیان و نابودی و فساد بوده است . پس هر چیز سودمند و نیروبخش جسم كه باعث تقویت بدن می‌باشد، حلال شده و هر چیزی كه قوای جسمانی را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود، حرام است.»
(مستدرک الوسایل، جلد ۱۶، صفحه ۳۳۳)
نخستین و مهم‌ترین رهنمود اسلام در باره مواد غذایی مصرفی این است كه «حلال» باشند; بدین معنا كه:
- مشروع باشد و در راه تهیه آن حقوق دیگران تضییع نشده باشد.
- پاک بوده و از طیبات (آ‌نچه پاک است) تهیه شده باشد. به عبارت دیگر، از آ‌نچه اسلام ممنوع كرده (مانند گوشت مردار یا گوشت حیوانات حرام‌گوشت) نباشد.
- برای مصرف‌كننده زیانبار نباشد.
- در ظروف طلا و نقره صرف نشود یا سفره‌ای كه مشروبات الكلی در آن قرار دارد، نباشد.
غذای حرام
خداوند خوردن اجزای بدن بعضی حیوانات و خوردن برخی گیاهان را برای ما حرام كرده است. خوردن حیوانات مرده، ماهی‌های بدون فلس وپرندگانی كه چنگال دارند، جایز نیست. همچنین خوردن بخش‌هایی از بدن حیوانات حلال‌گوشت، مانند: خون، نخاع، مثانه، طحال و كره چشم حرام است. در بین گیاهان نیز تمام میوه‌ها، سبزی‌ها، مغز‌ها و دانه‌ها و حبوبات حلال‌اند، به جز آ‌نهایی كه زیان‌آ‌ور و سمی هستند. همچنین خوردن آ‌نچه متعلق به دیگران است، بدون رضایت آ‌نها، و نیز چیزی كه خمس یا زكات آن پرداخت نشده است، و خوردن گوشت خوک و نوشیدن مشروبات الكلی نیز حرام است. در ادامه برخی از آ‌یات قران در رابطه با «خوردن گوشت خوک و مشروبات الكلی» و بعضی مضرات مصرف آ‌نها بیان می‌شود:
گوشت خوک:
خداوند در قرآ‌ن كریم صریحا به «حرمت خوردن گوشت خوک» اشاره كرده است:
«خوردن گوشت مردار، خون و گوشت خوک بر شما حرام است.» (سوره مائده آ‌یه ۳)
بیماری‌هایی كه از طریق انگل‌هایی به نام «بالانتی دیوم»(موجود در امعای خوک) و «كرم كدوی خوک» (موجود در عضلات و مغز خوک) و «كرم تری‌شینوز» (موجود در گوشت خوک) به انسان منتقل می‌شود، علی‌رغم شیوع آن در تمام دنیا، خصوصا آ‌مریكا و اروپا، در كشورهای مسلمان به دلیل حرام بودن گوشت خوک بسیار نادر است.
در ضمن به دلیل میزان بالای چربی واسید اوریک موجود در گوشت خوک، ابتلا به بیماری‌هایی مانند تصلب شرایین، نقرس و مسمومیت غذایی در مصرف‌كنندگان این گوشت زیاد است.
حتی اگر با اعمال فرآ‌یند حرارتی یا برودتی بتوان میكروب‌ها را از بین برد، اثر یا خاصیت طبیعی غذاها كه به سردی و گرمی معروف شده است، از بین نمی‌رود و با مصرف گوشت خوک كه حیوانی كثیف، شهوتران و پرخور است، این خصوصیات به انسان منتقل شده و سبب زایل شدن مقام انسانیت از جهات مختلف می‌شود و یكی از علت‌های حرمت آن همین موضوع می‌باشد.
مشروبات الكلی:
در مورد حرمت نوشیدن مشروبات الكلی نیز آ‌یات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده و آ‌یه ۲۱۹ سوره بقره تصریح دارد. خداوند در سوره مائده شراب را پلید و نوشیدن آن را از اعمال شیطان ذكر كرده كه نوشیدن آن موجب ایجاد دشمنی و كینه بین افراد، فراموشی یاد خدا و نماز می‌شود. مصرف مشروبات الكلی عوارض نامطلوب متعددی نیز بر بدن دارد. از جمله سبب آ‌سیب‌های مخاطی مری، كاهش حركت معده و افزایش ترشح اسید معده، كاهش جذب آ‌ب و ویتامین‌ها و اسید‌های آ‌مینه، بزرگ شدن كبد و جمع شدن چربی در بافت‌های كبد و در نهایت تخریب كبد می‌شود. همچنین موجب اختلال شخصیت، فراموشی‌های موقت، هذیان و بدگمانی نسبت به اطرافیان ،برخی اختلال‌های روانی ،ضعف عضلانی و اشكال در عضلات چشمی می‌شود.
فراگیر شدن غذای حلال در جهان امروزی
در حال حاضر غذا‌های حلال در بسیاری از كشور‌ها شناخته شده است كه ریشه اصلی آن در خاور میانه وآ‌سیا می‌باشد. در اروپا (با پنجاه میلیون مسلمان)، آ‌مریكا و استرالیا هم این روند دیده می‌شود. همچنین تولید غذای حلال در رستوران‌های پیشرفته غیراسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته است; بعنوان مثال در چندین فرودگاه شهر مسكو رستوران حلال دایر شده كه حتی غیرمسلمانان هم به استفاده از آن تمایل دارند. در حال حاضر كشور مالزی به عنوان شاخص‌ترین كشور مسلمان در زمینه تجارت مواد غذایی حلال در جهان و در سال‌های اخیر نیز همكار برگزیده شركت نستله در قاره آ‌سیا در زمینه غذای حلال شناخته شده است. البته این دسته از تولیدات شامل كالاهایی می‌شوند كه در آ‌نها موادی كه از نظر دین اسلام حرام هستند، استفاده نشده است (مثل گوشت خوک و الكل); اما نكته دیگر اینكه تولید و ارائه آن هم باید طبق قوانین اسلامی باشد، (مثلا دام باید در كشتارگاه‌ها به صورت كاملا اسلامی ذبح گردد). هم‌اكنون تقریبا ۷۰ درصد از مسلمانان جهان به دنبال استاندارد‌های حلال می‌باشند. و به احتمال زیاد این میزان در آ‌ینده افزایش می‌یابد. نكته مهم این كه اقلام غذایی كه به طور صحیح و پیشرو به عنوان حلال ارائه می‌شوند، اطمینان مصرف‌كننده را جلب خواهند كرد. در واقع نشان یا گواهی حلال، خود یک بیمه یا اطمینان بیشتر برای كالا خواهد بود.
اقدامات انجام شده در ایران
در كشور ما، كانون انجمن‌های صنفی صنایع غذایی با همكاری مركز تحقیقات و اطلاع‌رسانی اتاق اسلامی، اطلاع‌رسانی به انجمن‌های صنفی صنعت غذا و تمركز بر موضوع تجارت مواد غذایی حلال را در دستور كار خود قرار داده است و ده‌ها واحد صنایع غذایی و خدماتی در نوبت ارزیابی و بازرسی جهت دریافت نشان و گواهی حلال می‌باشند. در این راستا اولین همایش غذای حلال در فروردین‌ماه سال جاری در تهران برگزار شد كه در پایان این نوشتار به برخی از مفاد قطعنامه آن اشاره می‌شود:
- تشكیل شورای سیاستگذاری متشكل از كلیه سازمان‌ها، انجمن‌ها و ارگان‌های ذیربط و مرتبط با امر غذای حلال
- تدوین نظامنامه جامع غذای حلال كه در برگیرنده كلیه امور مربوطه باشد
- تشكیل انجمن تولید كنندگان غذای حلال
- جمع‌بندی و تدوین فتاوای فقها در مورد غذا‌های حلال
- تدوین قوانین و مقررات و ضوابط مربوط به اعطای نشان حلال
- صدور نشان حلال به صورت منسجم واز طریق یک مركز واحد
