آزاده نجارزاده؛ دانشجوی دوره دكترای تخصصی تغذیه
كوآنزیم كیوتن كه به نام‌های یوبی كینون، یوبی دكارنون و كوكیوتن نیز نامیده می‌شود، یك شبه ویتامین محلول در چربی است كه در بیشتر سلول‌های بدن موجودات پرسلولی نظیر انسان یافت می‌شود، اما بیشترین غلظت آن را در میتوكندری سلول‌ها می‌توان یافت. این تركیب یكی از اجزاء زنجیره انتقال الكترون است و از این طریق در تنفس هوازی سلول‌ها ایفای نقش می‌كند و انرژی را به فرم ATP (كه فرم قابل استفاده برای سلول‌هاست) در می‌آورد.
در حقیقت می‌توان گفت در اندام‌هایی كه به انرژی بیشتری نیاز دارند (نظیر قلب و كبد)، غلظت كوكیوتن نیز بیشتر است. حدود 50 سال از كشف این تركیب می‌گذرد و امروزه تحقیقات زیادی درخصوص اثرات مفید آن بر روی سلامتی در حال انجام است. گفته می‌شود با اینكه این تركیب در بدن انسان ساخته می‌شود، غلظت آن در اندام‌های داخلی از سن 20 سالگی به بعد كاهش می‌یابد.
به بیان دیگر با افزایش سن، میزان تولید كوكیوتن در بدن كم می‌شود. از آنجا كه بخشی از مسیر سنتز كوكیوتن در بدن با مسیر ساخت كلسترول مشترك است، مصرف استاتین‌ها جهت كاهش كلسترول می‌تواند باعث كاهش ساخت كوكیوتن توسط سلول‌ها گردد.
برخی از مطالعات، كاهش 40 درصدی تولید كیوتن را با مصرف استاتین‌ها نشان داده‌اند و پیشنهاد می‌شود در هنگام مصرف چنین داروهایی، از مكمل كوكیوتن نیز استفاده گردد. از آنجا كه این تركیب، یك ماده محلول در چربی می‌باشد، جذب آن مانند ویتامین‌های محلول در چربی (نظیر A، D، K و E) وابسته به حضور چربی است و دفع آن نیز عمدتاً از طریق مدفوع صورت می‌گیرد. البته امروزه فرم‌های مختلفی از كوكیوتن جهت افزایش زیست فراهمی آن ساخته شده است.
ساخت نانوذرات این ماده، یكی از استراتژی‌هایی است كه با كوچك‌كردن ذرات تركیب جذب آن را تسهیل می‌نماید. یكی دیگر از روش‌های افزایش جذب، استفاده از ژل‌های نرم (Soft gel) است كه در آنها ذرات كوكیوتن و روغن به صورت امولسیون درآمده و جذب گوارشی آن را بهبود می‌بخشد. تحقیقات نشان داده‌اند كه جذب كوكیوتن از سافت ژل‌ها، حدود 2 برابر میزان جذب آن از قرص است.
البته امروزه فرمولاسیون‌های جدیدی از این تركیب به بازار آمده كه با افزایش قدرت حل‌شدن كوكیوتن در آب، میزان جذب آن را افزایش میدهند. از آنجا كه كوكیوتن توانایی انتقال الكترون را دارد، می‌تواند به عنوان یك آنتی‌اكسیدان ایفای نقش كند. برخی از بررسی‌ها نشان میدهند كه در افراد مبتلا به حمله قلبی، كاردیومیوپاتی، ژنژیویت (التهاب لثه‌ها)، چاقی‌های شدید، پرفشاری خون، دیستروفی عضلانی و دیابت، غلظت كوكیوتن در پلاسما كاهش می‌یابد.
نتایج یك مطالعه حاكی از این است كه در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، افزودن كوكیوتن به درمان روتین، موجب افزایش 45 درصدی میزان بقای بیماران نسبت به كسانی كه از این مكمل استفاده نكرده‌اند می‌گردد.
در برخی از بیماریهای تحلیل برنده عصبی (نظیر پاركینسون و هانتینگتون)، مشاهدات و مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی حاكی از اثرات مفید كوكیوتن است و در حال حاضر چندین كارآزمایی بالینی برای تشخیص و تعیین این اثرات در انسان در حال انجام است. مصرف موضعی كوكیوتن بر روی پوست می‌تواند با نفوذ به لایه سلول‌های زنده زیرین، عمق چروك‌های ایجاد شده را كاهش دهد. این تركیب می‌تواند از تخریب اكسیداتیو DNA در سلول‌های كراتینوسیت پیشگیری نماید.
به نظر می‌رسد كوكیوتن دارای اثر متوسطی در كاهش پرفشاری خون نیز باشد. چندین كارآزمایی نشان داده است كه مكمل یاری حداقل به مدت 10 هفته با كوآنزیم كیوتن در افراد مبتلا به پرفشاری خون، باعث كاهش معنی‌داری در فشارخون شده است. ضمنا گفته می‌شود كیوتن باعث تقویت سیستم ایمنی نیز می‌گردد.
بیماریهای لثه، یكی از شایع‌ترین مشكلات دهان و دندان است كه با درد، خونریزی، قرمزی و تورم لثه‌ها همراه است. تعداد كمی بررسی در خصوص ارتباط كیوتن با این بیماری‌ها انجام‌شده و نشان داده است كه مصرف مكمل كوكیوتن در افراد مبتلا، باعث بهبودی سریع‌تر لثه می‌گردد.
یافته‌های اولیه، حاكی از تأثیر مثبت كیوتن در افزایش حركت اسپرم و در نتیجه افزایش قدرت باروری مردان، كاهش وزوز گوش و بهبود فعالیت فیزیكی می‌باشد كه اظهار نظر در خصوص این موارد، نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد. منبع اصلی غذایی كوكیوتن، ماهی‌های چرب (نظیر ماهی سالمون، تن و خالمخالی)، گوشت امعاء و احشاء داخلی (نظیر جگر) و غلات كامل می‌باشد.
دوز پیشنهادی بزرگسالان، روزانه 30 تا 200 میلی‌گرم است و توصیه می‌شود جهت بهبود جذب حتما همراه با غذا مصرف گردد. در دوز پیشنهادی، معمولا عوارض جانبی ناخواسته‌‌ای مشاهده نمی‌شود، جز اینكه در برخی موارد درد در ناحیه معده گزارش شده است. ضمنا از آنجا كه مطالعاتی در خصوص ایمنی مصرف این مكمل در دوران بارداری و شیردهی انجام نشده است، مصرف آن در این دوران توصیه نمی‌شود.
