مهسا جلیلی؛ دکترای تخصصی تغذیه، دستیار پژوهشی دانشگاه علم و صنعت نروژ
چگونه سلیاک را تشخیص دهیم؟
تشخیص بیماری سلیاک دشوار می‌باشد چون در افراد مختلف با علایم بالینی متفاوت بروز می‌کند.
بیش از 200 علامت و نشانه بالینی وجود دارد که اغلب در سیستم گوارش و گاهی در سایر اندام‌های بدن بروز می‌کند.
بیش از 40 درصد مبتلایان به سلیاک هیچ نشانه بالینی ندارند ولی در برخی از مراحل زندگی نشانه بالینی‌شان عود می‌کند.
تنها یک سوم بیماران سلیاکی دچار اسهال مزمن می‌شوند و ممکن است از ابتلای مزمن به سایر بیماری‌ها مانند کمخونی با دلیل ناشناخته، خستگی مزمن، درد استخوان یا مفصل، اختلال کبدی و کیسه صفرا، افسردگی و اضطراب، میگرن، تشنج، التهاب مزمن پوستی و زخم معده شکایت داشته باشند.
راه تشخیص بیماری سلیاک شناسایی آنتی بادی ویژه سلیاک در خون می‌باشد و معمول‌ترین تست تشخیصی تیتر تری گلیسرید-ایمونوگلوبولین آ می‌باشد.
این تست آزمایشگاهی بعد از مصرف گلوتن و انجام آزمایش خونی صورت می‌گیرد.
تشخیص قطعی سلیاک با انجام بیوپسی حین آندوسکوپی می‌باشد که در صورت وجود آسیب بافتی مزمن در بافت روده کوچک قابل تشخیص می‌باشد.
علایم گوارشی در نوزادان و کودکان شایعتر از بزرگسالان می‌باشد که معمول‌ترین آنها شامل نفخ همراه با درد، اسهال مزمن، استفراغ، یبوست، کاهش وزن مزمن، خستگی مزمن، روحیه حساس و شکننده، قد کوتاه، تأخیر بلوغ جنسی، اختلال مینای دندان، اختلال توام با کم توجهی و بیش فعالی می‌باشند.
بیماری سلیاک یک نارسایی ارثی خودایمنی است که خوردن موادغذایی یا دارویی دارای گلوتن موجب آسیب بافت روده کوچک می‌شود.
گلوتن ترکیبی از پروتئین‌های موجود در گندم، جو، جوی دوسر، چاودار و تریتیکاله می‌باشد. شیوع بیماری سلیاک 1 در 100 نفر در جهان می‌باشد.
تخمین زده شده است که بسیاری افراد مبتلا، تشخیص قطعی داده نشده‌اند و از علایم بالینی آن در کل دوره زندگی خود رنج می‌برند.
از آنجایی که بیماری سلیاک زمینه ژنتیکی دارد، در افراد دارای فامیل درجه یک مبتلا به سلیاک، شانس ابتلا 1 به 10 می‌باشد.
آیا برای سلیاک، درمانی وجود دارد؟
در حال حاضر تنها درمان بیماری سلیاک پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن می‌باشد و افراد مبتلا به این بیماری باید از خوردن غذاهای حاوی گندم، جو، جوی دوسر، چاودارو یک غله هیبرید به نام تریتیکاله پرهیز کنند.
دریافت حتی مقدار ناچیز از غذاهای دارای گلوتن موجب آسیب بافت روده کوچک و آغاز علایم بالینی سلیاک می‌شود.
سن ابتلا به بیماری سلیاک در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است همراه با بیماری‌ها و نارسایی‌های دیگری مانند کم خونی کمبود آهن، پوکی استخوان و نرمی استخوان، نازایی و سقط جنین، نارسایی پانکراس و کیسه صفرا، لنفومای غیر هوجکین، سرطان مری و غده تیروئید و سایر بیماری‌های خودایمنی بروز نماید.
انجمن سلیاک ایران همانند انجمن ملی سلیاک در سایر کشورها اطلاعات جامعی در زمینه شیوع و بروز سلیاک در رده‌های سنی مختلف، تشخیص و درمان بیماری، لیست مواد غذایی و شرکت‌های غذایی تولید کننده مواد غذایی بدون گلوتن، رژیم‌های غذایی 3 روزه، 7 روزه، معرفی مراکز تغذیه درمانی معتبر برای مراجعه کودکان و بزرگسالان مبتلا را فراهم کرده است.
یکی از مهمترین راهکارهای پیشگیری ازعود بیماری، خواندن برچسب‌های غذایی و شناسایی مواد غذایی فاقد گلوتن می‌باشد.
در موادغذایی با غلات بدون گلوتن میزان گلوتن موجود 20 قسمت در هر میلیون یا کمتر می‌باشد.
در مورد موادغذایی ترکیبی مانند سس، سوپ، غذاهای آماده و نیمه آماده، غذای کودک و سالادها بایستی دقت بیشتری کرد چون ممکن است به طور مستقیم به وجود غلات یا گلوتن اشاره نشده باشد.
احتمال آلودگی مواد غذایی بدون گلوتن با مواد غذایی دارای گلوتن در زمان آماده سازی صنعتی مواد غذایی وجود دارد که می‌تواند موجب بروز علایم گوارشی ناخواسته شود.
اگر در زمان انتخاب مواد غذایی متوجه شدید که گندم در لیست مواد تشکیل دهنده وجود دارد با وجود اینکه دارای برچسب بدون گلوتن بر روی بسته ماده غذایی است بهتر است از مصرف آن ماده غذایی خودداری نمایید. همچنین بهتر است با اسامی لاتین زیر، که شامل مواد حاوی گلوتن است آشنا باشید.
Barley, Brewer’s yeast, Durum, Einkorn wheat, Emmer, Farina, Farro, Graham, Kamut, Khorasan wheat, Malt, Rye, Semolina, Spelt, Triticale, Wheat, Wheat berries, Wheat starch.
مواد غذایی فاقد گلوتن
مواد غذایی زیر به طور طبیعی بدون گلوتن هستند که در رژیم غذایی افراد مبتلا به سلیاک بایستی گنجانده شوند:
لبنیات، تخم مرغ، ماهی و غذاهای دریایی، میوه‌ها، حبوبات شامل لوبیاها، نخودها، عدس‌ها، گوشت قرمز و ماکیان، آجیل و سبزیجات.
غذاهای حاوی نشاسته زیر به طور طبیعی بدون گلوتن هستند
سیب زمینی، ذرت، برنج، کینوا، سورگوم، تاپیوکا، یوکا و سیب‌زمینی شیرین
مواد افزودنی نامبرده فاقد گلوتن بوده و خوردن آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند: رنگ کارامل، دکسترین، سرکه تقطیری، مالتودکسترین، مالتوز، رنگ‌ها و طعم‌های طبیعی، مخمر به تنهایی
مهمترین گروه‌های غذایی که حاوی گلوتن هستند
محصولات نانوایی، ماءالشعیر، روکش تزیینی محصولات نانوایی و شیرینی پزی، غلات صبحانه، کراکرها و اسنک‌ها، پن کیک‌ها، ویفرها، ماکارونی‌ها و رشته‌ها، سوپ‌ها و سس‌ها.
مواد غذایی زیر ممکن است حاوی گلوتن باشند پس بهتر است از مصرف آنها خودداری شود
آبنبات‌ها و تافی‌ها، شکلات‌های پرانرژی و پرپروتئین، غذاهای ورزشی، ادویه‌ها، چیپس‌ها.
در مواد غذایی زیر احتمال آلودگی ناخواسته هنگام تولید صنعتی وجود دارد پس بهتر است با احتیاط مصرف شوند
کره بادام‌زمینی و شکلات صبحانه، مرباها، مارمالادها، کمپوت‌ها و کنسروها، تخته برش و چاقوی برش نان
