مریم سادات سید جعفر کاشی؛ کارشناس پرستاری، زیر نظر: دکتر مصطفی نوروزی دانشیار تغذیه دانشگاه علوم پزشکی قزوین
باز پای تغذیه در میان است
کم خونی چیست؟
بیماری است که در آن میزان گلبول قرمزخون سالم و کافی برای رساندن اکسیژن به سایر اندام‌های بدن وجود ندارد.
ابتلا به کم خونی ممکن باعث احساس خستگی شود. کم خونی انواع مختلفی دارد که هر یک دلایل متفاوتی دارند.
از دست دادن خون به هر دلیل (زخم، جراحت، پریود ماهانه سنگین و ...) یکی از شایع‌ترین دلایل ابتلا به کم خونی است.
کم خونی می‌تواند دائمی و یا موقتی باشد و شدت آن ممکن است متعادل و یا شدید باشد و همچنین می‌تواند یک بیماری جدی و سخت و یا مزمن (زخم معده و روده) باشد.
علائم کم خونی
خستگی و احساس رخوت و بی حالی، بی‌قراری و ناراحتی، تنگی نفس و مشکل در تنفس، تمرکز ضعیف، تپش قلب، حساسیت به هوای سرد، پوست رنگ پریده وگاهی درد در قفسه سینه از علائمی است که بسته به علت کم خونی، نوع کم خونی و بیماری‌های مرتبط با آن در فرد بروز کند و همچنین از علائم غیر معمول کم خونی می‌توان به وزوز گوش‌ها، سر درد، تأثیر بر حس چشایی، خشکی زبان، مشکل در بلعیدن غذا و ناخن‌های خشک و پوسته پوسته اشاره کرد.
میگرن چیست؟
میگرن سردردی ضرباندار است که به شکل غیر عادی در یک طرف سر و نزدیک شقیقه، پیشانی و چشم‌ها خود را نشان دهد.
میگرن در صورت عدم رسیدگی از 4 ساعت تا 3 روز ادامه می‌یابد و در خانم‌ها بیشتر شایع است و گاهی با سردردهای سینوسی و یا سردردهای تنشی اشتباه گرفته می‌شود.
غذا، استرس و هورمون‌ها می‌توانند محرک میگرن باشند.
میگرن می‌تواند فرد را به نور، صدا یا اعمال خفیف مثل بالا رفتن از پله حساس کند و در بسیاری از موارد همراه تهوع، استفراغ یا مشکلات بینایی می‌شود.
حدود بیست درصد از افرادی که مبتلا به میگرن هستند قبل از شروع درد به مدت بیست دقیقه تا یک ساعت تشعشعات نور مانند فلش‌های نورانی، خطوط مواج و نقطه نورانی می‌بینند و یا تاری دید را تجربه خواهند کرد که به نام میگرن کلاسیک شناخته شده‌اند.
برخی افراد قبل از ابتلا به میگرن دچار تغییر خلق شده یا دچار افسردگی، زود رنجی و یا حس یک طعم و یا بوی عجیب و یا خستگی مفرط و خمیازه‌های پیاپی می‌شوند.
دانشمندان با وجود شناخته نشدن دلیل اصلی میگرن، اختلال عصبی را برایش در نظر گرفته‌اند و معتقدند مواد شیمیایی مغز، رگ‌های خونی و سیستم عصبی مغز دچار تداخل شده‌اند.
دلایل بروز میگرن
میگرن ممکن است با دلایل مختلفی مثل چراغ چشمک زن که حاصل از بازتاب نور روی برف و باران یا نور تلویزیون و یا نور سینما باشد که با استفاده از عینک آفتابی پلاریزه و استفاده از لامپ‌های فلورسنت با طیف نور روز داخل خانه کنترل شود.
از جمله دلایل دیگر، استرس می‌باشد که با ورزش آرامش بخش، گوش دادن به موسیقی مورد علاقه و یا افکار مثبت بهبود می‌یابد.
حذف وعده‌های غذایی و یا خوردن بیش از حد با کاهش قند خون و یا بالا رفتن قند خون و سپس افت ناگهانی آن همراه بوده و باید در طول روز در کنترل مداوم آب بدن کوشید.
در بعضی خانم‌ها بین میگرن و چرخه قاعدگی‌شان ارتباط تنگاتنگی به دنبال افت سطح استروژنشان می‌باشد.
بعضی از غذاها از جمله غذاهایی که به مدت طولانی نگهداری و تخمیر شده به علت دارا بودن سطح بالای تیرامین که حاصل از تجزیه‌ی آمینو اسید تیروزین است منجر به تنگ و گشاد شدن عروق خونی شده و تأثیر به سزایی در افرایش میگرن خواهند داشت از جمله پنیر، سس سویا، خیارشور و پپرونی.
بیشتر بیماران میگرنی می‌توانند با استفاده از ترکیبات کافئین دار ازجمله مصرف یک تا دو فنجان قهوه در بهبود میگرن نقش داشته باشند ولی مصرف بی رویه‌ی آن باعث سردرد خواهد شد.
متخصصان معتقدند میگرن ممکن است یک جهش در ژن بوده و در افراد مبتلا به صرع، افسردگی، آسم، اضطراب، سکته مغزی و دیگر اختلالات عصبی و ارثی رواج بیشتری داشته باشد.
در کودکان نوعی میگرن با نام سرگیجه خوش خیم وجود دارد که همراه لرزش پاها هنگام گام برداشتن و رنگ پریدگی و حالت عصبی و حرکات غیر عادی چشم و استفراغ است و نوعی دیگر همراه درد معده و استفراغ شدید و مکرر بوده و با نام میگرن شکمی یاد می‌شود.
شایان ذکر است باید ازمصرف بی رویه داروهای التیام بخش به صورت خودکار ممانعت شود. چون ممکن است منجر به زخم و دیگر مشکلات دستگاه گوارشی شود.
اگر میگرن مرتب اتفاق بیافتد یا خیلی شدید باشد ممکن است برای پیشگیری از آن به مصرف روزانه دارو نیاز باشد که گاهی از داروهای ضد فشار خون به این منظور استفاده شود که عبارتند از بتا بلاکر ها و کانال‌های کلسیم بلاکر.
چندین نوع از داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج و همچنین بوتاکس که معمولاً جهت رفع چین و چروک استفاده می‌شوند می‌تواند در بعضی حملات میگرنی مفید واقع شوند.
ارتباط بین کم‌خونی و بیماری میگرن
با توجه به مطالعات انجام گرفته شده توسط گروهی از محققان نتایج حاصله بیانگر ارتباط بین کم خونی و بیماری میگرن می‌باشد.
مطالعات نشان می‌دهد سر دردهای تنشی، از اصلی‌ترین علل مراجعه به پزشکان در سراسر جهان بوده و آنمی فقر آهن نیز از شایع‌ترین علل اختلالات خونی و کمبود اصلی تغذیه‌ای در سراسر جهان به خصوص در زنان سنین باروری می‌باشد.
با استفاده از مطالعات انجام شده پیرامون سردردهای عروقی و آنمی فقر آهن و تأثیر تجویز قرص‌های آهن بر درمان این سردردها در سنین باروری محققان گزارش نموده‌اند که مصرف قرص آهن می‌تواند در درمان سردردهای عروقی مؤثر باشد.
تحقیقات نشان می‌دهد با آزمایشات انجام شده بر روی سه گروه از زنان با آهن خون طبیعی و تعادل منفی آهن و آنمی فقر آهن در طی سه دوره‌ی 45 روزه با مصرف داروهای والپروات سدیم به صورت 400 میلی‌گرم روزانه (داروی ضد صرع و بیماری‌های مربوط به اعصاب از جمله میگرن) در هر سه دوره و مصرف داروی والپروات سدیم به همراه مصرف روزانه سه عدد قرص سولفات آهن حاوی 50 میلی‌گرم آهن در دوره دوم، تجویز شد.
محرک‌های رایج میگرن
از میان محرک‌های رایج گزارش شده می‌توان به استرس، گرسنگی، و خستگی (همه این موارد به‌طور یکسان در بوجود آوردن سردرد تنشی مؤثر می‌باشند) اشاره کرد.
بررسی محرک‌های تغذیه‌ای ثابت کرده‌اند که شواهد این بیماری بیشتر مبتنی بر ارزیابی‌های فردی است و از این رو برای اثبات یا رد هر گونه محرک خاص محکم نمی‌باشند.
مونوسدیم گلوتامات (MSG) به عنوان یک محرک تغذیه‌ای در این بیماری مکرراً گزارش می‌شود. پیشنهاد بر این است که افرادی که دچار میگرن هستند اقداماتی پیشگیرانه‌ای را در خصوص کیفیت هوا و نور محیط‌های درونی انجام دهند. همچنین عواملی نظیر رژیم غذایی نامناسب، اضافه وزن، بوها و حتی تشعشع وسایل الکترونیکی ارتباطی نظیر تلفن‌های همراه، رایانه‌های همراه نیز تأثیر زیادی بر بروز سردردها دارد.
نتایج بررسی انجام شده
نتایج بدست آمده حاکی ازآن بود که تعداد حملات میگرن در گروه زنان با آهن خون طبیعی در دوره دوم کاهش یافته بود. در حالی که نسبت به دو گروه دیگر (آنمی فقر آهن و تعادل منفی آهن) بالاتر بود و شدت حملات در دوره اول در گروه آهن خون طبیعی نسبت به سایر گروه‌ها کمتر بود و در دوره سوم شدت حملات درگروه آهن خون طبیعی، به طور چشم گیری کمتر گزارش شده است.
در نتیجه می‌توان با توجه به مطالعات و نتایج آن گفت که آهن می‌تواند جایگزین بخشی از تدابیر درمانی رایج در بیماران مبتلا به میگرن که دچار کم خونی فقر آهن هستند، باشد.
کم خونی مگالوبلاستیک اختلالی است که معمولاً ناشی از کمبود ویتامین ب 12 با طیف وسیعی از علائم کم خونی، عصبی، گوارشی و روان پزشکی بروز می‌کند.
مطالعات نشان داده است که اختلالات روانی با کمبود ویتامین ب 12 ارتباط دارد.
مطالعات انجام شده پیرامون ارتباط بین کم خونی و میزان شنوایی حاکی از نوعی اختلال خونی (بتا تالاسمی ماژور) که در کشور ما به‌ویژه در مناطق شمالی شایع است به‌علت عدم کنترل افزایش فریتینین سرم و افزایش دسفرال یا دسفروکسامین (دارویی برای کاهش آهن اضافی در بدن بیماران تالاسمیک به کار می‌رود).
در بیماران تالاسمی تزریق‌های مکرر خون باعث تجمع آهن در بدن می‌شود.
هدف از درمان با دسفرال، رساندن میزان آهن بدن به حد تقریباً طبیعی است منجر به کاهش شنوایی در این بیماران شده و باید معاینه‌های دوره‌ای شنوایی را بگذرانند.
منابع غذایی حاوی آهن
لوبیای سفید، جگر گاو، عدس، تن ماهی، نخود، سیب زمینی (سیب زمینی پخته شده با پوست بیش از سه میلی‌گرم آهن دارد)، اسفناج، انواع گوشت قرمز و گوشت سفید و ...
نتیجه گیری
منابع آهن حیوانی جذب پنج برابری نسبت به منابع گیاهی دارند و به نظر می‌رسد که تجویز آهن باعث کاهش سردردهای میگرنی می‌شود.
