دکتر احمدرضا درستی، متخصص تغذیه، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
کنترل حجم و ترکیبات مایعات بدن نیز از دیگر کارکردهای کلیه هاست. این اندام باارزش با دفع مواد ناخواسته از طريق ادرار، بدن را پاکسازی می کند و مواد مورد نیاز و ارزشمند را در خون نگه می دارد. از دیگر فعالیت های کلیه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-تنظیم تعادل آب و الکترولیت ها
-تنظیم فشار شریانی
-تنظیم تعادل اسید و باز
-تنظیم گلبول های قرمز خون
-ساخت گلوکز
اثر مواد خوراکی روی کلیه ها
کلیه در برابر بیمای ها بسیار حساس است و معمولا هیچ علایم یا نشانه ای در مراحل اولیه از خود بروز نمی دهد. بنابر گفته بهداشت جهانی از هر 10 نفر، یک نفر در معرض ابتلا به بیماری های کلیوی قرار دارد. هنگام مراقبت از کلیه، تغذیه و موادی که مصرف می کنیم بسیار مهم است. در حقیقت مصرف نامناسب و بی رویه برخی از خوراکی ها به کلیه ها صدمه می زنند. در مقابل برخی از خوراکی ها، دوست کلیه هستند.
خوراکی های مضر
خوراکی های زیر کلیه ها را در معرض ابتلا به بیماری قرار می دهد و بهتر است در مصرف آنها زیاده روی نکنیم. همچنین افراد مبتلا به بیماری های کلیوی باید از مصرف آنها پرهیز کنند.
لبنیات
کلیه ها برای اینکه سالم بمانند باید بین مقدار کلسیم و فسفر توازن ایجاد کرده و از ازدیاد این نوع مواد معدنی جلوگیری کنند. همچنین کلیه های بیمار به راحتی نمی توانند مقدار اضافی کلسیم یا فسفر را کاملا از بدن خارج کنند. از طرف دیگر، کلیه برای پاکسازی فسفر اضافی بدن، به جای دفع آنها از بدن، از کلسیم موجود در مغز استخوان استفاده کرده و بدین ترتیب سعی می کند بین این دو ماده معدنی توازن ایجاد نموده و فسفر زیاد موجود در محصولات لبنی را کنترل کند. بنابراین، مصرف زیاد لبنیات برای بیماران کلیوی زیاد ایمن نیست و لازم است مقدار مصرف لبنیات در این بیماران توسط متخصص تغذیه تعیین شود.
گوشت
با اینکه مصرف گوشت چندان مضر نیست، مصرف بیش از آن در رژیم غذایی برای کلیه ها بسیار مضر است. وجود پروتئین بیش از حد لازم در رژیم غذایی می تواند کلیه ها را بیمار کرده و یا بیماری های کلیوی را تشدید نماید. معمولا بار پروتئین اضافی روی دوش کلیه هاست. چنین باری؛ دفع اوره از بدن را بسیار سخت می کند. همچنین مصرف زیاد گوشت باعث ایجاد سنگ اگزالات کلسیم می شود؛ زیرا گوشت حیوانات مقداری مواد اسیدی در بدن به صورت ته نشین باقی می گذارد. بدن تمایل به قلیایی بودن دارد؛ بنابراین، سعی می کند تا کلسیم ایجاد شده را دفع نماید. این کار نه تنها وضعیت استخوان های بدن را به مخاطره می اندازد بلکه وضعیت سنگ های کلیه ایجاد شده را نیز بدتر می کند.
شیرین کننده های مصنوعی
شیرین کننده های مصنوعی در بیشتر محصولات شيرين شده امروزی دیده می شود. باید گفت این نوع خوراکی ها به هیچ وجه ارزش غذایی ندارند و در عین حال مضر هم هستند. به طور مثال مصرف دو وعده نوشابه گازدار حاوی شیرین کننده مصنوعی در روز، به مرور باعث بروز بیماری های کلیوی می شوند. بنابراین، به جای مصرف شیرین کننده های مصنوعی و مشتقات آنها از جایگزین های مناسب مثل انواع میوه ها، خرما و یا توت استفاده کنید.
کافئین
اکثر مردم دنیا هر روز از کافئین به عنوان یک خوراکی اصلی در رژیم غذایی خود استفاده می کنند. متاسفانه کافئین به راحتی موجب وابستگی می شود؛ به ویژه که بیشتر مردم از آن برای رفع خستگی و به دست آوردن هوشیاری در صبح استفاده می کنند. اما از آنجا که کافئین به شدت سیستم اعصاب مرکزی را تحریک می کند، تاثیر بسیار بدی روی کلیه ها و عملکرد آنها می گذارد. بیشتر کسانی که دچار بیماری های کلیوی هستند، معمولا برای مدتی کافئین فراوان مصرف کرده اند. مصرف زیاد و طولانی مدت کافئین باعث افزایش میزان استخراج کلسیم از مغز استخوان شده و در نتیجه منجر به تولید سنگ کلیه می شود.
نوشابه های گازدار
نوشابه های گازدار مجموعه ای از مواد مضر را یکجا دارند. این نوشیدنی های ناسالم (و حتی نوع ورزشی آنها)، حاوی مقادیر زیادی کافئین و شکر هستند که مصرف کننده را به خود وابسته می کند. در ضمن شکر هیچ ارزش غذایی و کالری مفیدی ندارد. نوشابه های گازدار پس از مصرف، توسط استخوان ها جذب شده و در بافت های آنها مقادیر زیادی اسید فسفریک باقی می گذارد. صرف نظر از شیرین کننده هایی که هر روز در نوشیدنی های خود استفاده می کنید، مصرف طولانی مدت نوشابه های گازدار باعث بروز بیماری های کلیوی مزمن خواهد شد. بهترین نوشیدنی برای بدن آب می باشد؛ در ضمن برای دلچسب تر شدن طعم آن، سعی کنید چند قطره لیموترش در آن بریزید.
نمک
مصرف زیاد نمک برای کلیه ها بسیار مضر است، زیرا زمان زیادی لازم است تا سطح نمک بدن به حد نرمال خود برسد. برای این منظور باید مقادیر زیادی آب مصرف شود چرا که نمک اضافی، احساس تشنگی بسیاری در شما ایجاد می کند. به محض مصرف آب زیاد، حجم خون بالا رفته و در نتیجه سیستم گردش خون را به زحمت می اندازد. از طرف دیگر، نمک دشمن کلسیم موجود در استخوان ها نیز می باشد. هر چقدر نمک موجود در خون افزایش یابد، میزان کلسیم موجود در اوره نیز افزایش خواهد یافت؛ در نتیجه، روند پیر شدن انسان سرعت می یابد.
پتاسیم بیش از حد در سبزی ها و میوه ها
هیچ شکی نیست که سبزی و انواع میوه ها برای بدن مفیدند؛ اما، یکسری از آنها مثل موز دارای مقادیر زیادی پتاسیم در مقایسه با بقیه هستند. کلیه های سالم مشکلی با کنترل سطح پتاسیم در بدن ندارند، اما اگر دچار بیماری های کلیوی هستید، این کار تا حدودی برایشان سخت می شود. بنابراین، اگر کلیه ها قادر نباشند به خوبی سطح پتاسیم خون را کنترل کنند، تجمع این ماده معدنی باعث نامنظمی در ریتم ضربان قلب و یا ایست قلبی می شود. بدین ترتیب اگر کلیه های سالمی ندارید، از مصرف زیاد موز، کشمش، آلو، گلابی، سبزی ها، سیب زمینی و گوجه فرنگی پرهیز کنید.
غذاهای با اصلاح ژنتیکی
شاید هنوز رای بیشتر مردم بر این باشد که غذاهایی که در آنها اصلاح ژنتیکی صورت گرفته است، برای بدن مفیدند؛ اما تحقیقات نشان می دهد که بعضی از این دسته از خوراکی ها ممکن است به کلیه ها آسیب بزنند. کانولا، ذرت و سویا احتمالا جزو گروه غذاهای اصلاح شده ای هستند که به دلیل سم زدایی و یا اصلاح ژنتیکی ردی از مواد سمی در خود دارند. البته برای تایید کامل این مورد، هنوز مدارک کافی در اختیار نیست؛ با این وجود اگر در مورد کلیه های خود نگران چیزی هستید، از مصرف این گروه از خوراکی ها اجتناب کنید.
ازدیاد مصرف مسکن
عوارض جانبی مسکن ها معمولا کلیه ها را نشانه می گیرد. در این زمینه، یکی از بدترین نوع مسکن ها گروه ضد التهاب های غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن هستند. حدود 3 درصد بیماری های کلیوی به دلیل استفاده بی رویه این نوع مسکن ها به وجود می آیند. بنابراین، هرگز بیش از حدی که پزشک تان درنظر گرفته و یا بدون تجویز پزشک از این مسکن ها استفاده نکنید. همچنین اگر به مسائلی در مورد کارکرد کلیه های خود شک دارید، حتما با پزشک خود مشورت نمایید.
خوراکی های مفید
خوراکی هایی که حاوی آنتی اکسیدان هستند می توانند اثر رادیکال های آزاد را خنثی و از بدن مراقبت نمایند. بسیاری از خوراکی ها جلوی اکسیداسیون را گرفته و انتخابی عالی برای افراد مبتلا به بیماری های کلیوی (و از جمله افراد ناچار به انجام دیالیز)، هستند. از این خوراکی ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
فلفل قرمز
فلفل قرمز حاوی پتاسیم اندکی است و منبعی غنی از ویتامین C ، A و B6 می باشد. علاوه بر این ویتامین ها، ضمنا اسید فولیک و فیبر فراوانی نیز دارد. فلفل قرمز به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان لیکوپن، از ابتلا به بیماری های کلیوی و برخی سرطان ها پیشگیری می کند.
قره قاط
قره قاط مقدار زیادی منگنز و ویتامین C دارد. از این خوراکی همیشه برای مقابله با عفونت مجرای ادراری استفاده می شده است. تحقیقات نشان داده که قره قاط رقیق شده در آب ( بدون شیرین کننده) از تشکیل اگزالات و فسفات و در نتیجه سنگ کلیه می کاهد.
دارچین
دارچین می تواند سطح قند خون را تنظیم کند و بدن را در مقابل اختلال های قند خون محافظت نماید. بالا بودن قند خون به کلیه صدمات جبران ناپذیری می رساند. همچنین در تحقیقات نشان داده شده است که دارچین می توان جلوی خطر رسوب اگزالات را بگیرد.
لوبیا قرمز
لوبیاها بهترین درمان کننده های خانگی سنگ کلیه هستند. در دوران قدیم از پوست لوبیا به منظور داروی تقویتی استفاده می کردند. برای درمان درد ناشی از کلیه، پوست لوبیای قرمز را جدا کرده و در ظرفی پر از آب تصفیه شده به مدت 6 ساعت بجوشانید. سپس مایع را صاف کرده و پس از سرد شدن مصرف کنید.
روغن زیتون
روغن زیتون مانند ماهی، سرشار از مواد مغذی و چربی های اشباع نشده است. همچنین این روغن اساس "رژیم غذایی مدیترانه ای" است. افراد مبتلا به بیماری های کلیوی که از این نوع رژیم غذایی تبعیت می کنند، زودتر سلامت خود را باز می یابند. مواد موجود در روغن زیتون موجب سلامت ماندن کلیه ها می شوند.
از دیگر خوراکی های مناسب برای کلیه ها می توان به چای جاوا، پیاز، سیر، سیب، زغال اخته، توت فرنگی و سفیده تخم مرغ اشاره کرد.
