زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

هاشم یاوری، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران

زعفران و خواص آنتی اکسیدانی:

زعفران اثرات آنتی اکسیدانی خود را از طریق افزایش فعالیت آنزیم سوپراكسید دیسموتاز (SOD) که جزء اولین خط دفاعی سلول ها در برابر سمیت ناشی از رادیكال های آزاد می باشد، اعمال می کند.

چرا که این آنزیم یك آنزیم آنتی آكسیدانی قوی است و بدن را از آسیب سوپراكسید كه رادیكال آزاد سمی تولید شده در میتوكندری است، محافظت می كند.

سوپراكسید دیسموتاز یك آنزیم كلیدی است، زیرا در اولین مرحله حذف رادیكال های آزاد نقش دارد.

زعفران و بیماری های قلبی-عروقی:

در مطالعات متعدد اثر ضد آترواسكلروز زعفران و مواد مؤثره آن نشان داده شده است و مكانیسم های زیادی از جمله اثر ضد چربی، ضد انعقادی، مهار تجمع پلاكتی، مهار تشكیل اجسام كف آلود، مهار بازجذب لیپوپروتئین های اكسیده شده و مهار بیان فاكتورهای چسبندگی، مهار القای آپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده سلول ها) سلول اندوتلیال و غیره در بهبود و حفظ سلامت قلب و عروق زعفران برای این اثر بیان شده است.

از طرفی، ماده اصلیِ فعالِ زعفران یعنی کروسین نیز می تواند با جلوگیری از تكثیر سلول های عضله صاف آئورت در جلوگیری و درمان آترواسكلروز مفید واقع شود.

 زعفران و پروفایل لیپیدی:

کروسین زعفران از طریق مهار لیپاز پانكراس (به عنوان یك مهاركننده رقابتی) در روده باعث افزایش دفع چربی و كلسترول در مدفوع و در نتیجه كاهش غلظت سرمی تری گلیسرید، كلسترول تام، كلسترول لیپوپروتئین با چگالی كم (LDL) و كلسترول لیپوپروتئین با چگالی بسیار كم (VLDL) می شود، که از این حیث نیز می تواند در پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری های قلبی- عروقی کمک کننده باشد.

زعفران و سلامت مغز:

زعفران می تواند ادم مغزی را كه یكی از علت اصلی ایجاد و گسترش آسیب ثانویه پس از سكته مغزی است را به میزان قابل ملاحظه ای كاهش دهد.

مطالعات حیوانی مشخص کرده اند که كروسین از اجزای مؤثر زعفران دارای اثر محافظتی در مقابل تخریب سد خونی- مغزی بعد از ایسكمی  مغزی گلوبال است.

كاهش سطح فعالیت آنزی مهای سوپراكسید دیس موتاز، گلوتاتیون پراكسیداز در طول ایسكمی مغزی موضعی، احتمالاً حساسیت سلول های عصبی را به عوامل آسیب رسان از قبیل انواع اکسیدان ها، رادیكال های آزاد و شروع مرگ برنامه ریزی شده سلولی افزایش می یابد، لذا برگرداندن و یا حفظ فعالیت سطح داخل سلولی این آنزیم ها به وسیله تحریك افزایش سنتز آن ممكن است سلول ها را در مقابل آسیب و مرگ محافظت نماید.

زعفران و سرطان:

از دسته گیاهان دارویی كه به نظر می رسد در درمان و كنترل دیابت نقش مهمی داشته باشد، زعفران را می توان نام برد که اثرات مفید و کارآمد خود در این زمینه را از طرق زیر اعمال می کند:

1- توقف و مهار سه فرایند مهم متابولیكی یعنی ساخت DNA، RNA و پروتئین در سلول های زیان آور سرطانی.

2- اثر مهاركنندگی بر روی فعل و انفعالات زنجیره ر ادیكال آزاد. زیرا اغلب كاروتنوئیدهای زعفران (كروسین، كروستین و سافرانال) قابل حل در چربی بوده و به عنوان اعضاء مرتبط كننده برای رادیكال های آزاد عمل می كنند كه با خواص آنتی اكسیدانی آنها نیز ارتباط پیدا می كند.

3- اثر ضد سرطانی زعفران كه به صورت طبیعی كاروتنوئیدها را به رتنوئید تبدیل می كند.

4- اثر سایتوتوكسیك زعفران كه با میان كنش كاروتنوئیدها با توپوایزومراز II ارتباط دارد، به عنوان آنزیمی كه میان كنش بین پروتئین و DNA را انجام می دهد و موجب القای آپوپتوز سلول های سرطانی می شود.

زعفران و افسردگی:

به طور کلی زعفران و اجزاء فعال آن با تنظیم سنتز و ترشح انتقال دهنده های عصبی مؤثر در ایجاد حالات روحی مناسب یا افسردگی می توانند اثرات مفید خود در این زمینه را اعمال کنند:

• سافرانال موجود در زعفران به صورت وابسته به دوز باعث ایجاد اثرات شبه سروتونینی شده و با افزایش غلظت، باعث مهار بازجذب سروتونین می شود.
• مهار بازجذب دوپامین (نوعی انتقال‌دهنده عصبی که کاهش آن با افزایش اضطراب در فرد همراه است) و نوراپی نفرین توسط كروسین موجود در زعفران.
• مهار فعالیت آنزیم مونوآمین اکسیداز (MAO) آنزیمی که در مغز میانجی گرهای عصبی مختلف از جمله سروتونین، اپینفرین، دوپامین را تخریب می‌کند.

زعفران و درد و التهاب:

عصاره زعفران با مهار آنزیم های سیكلواكسیژناز نوع 2 (COX2) و در نتیجه مهار تولید پروستاگلاندین  Eمی شود و همچنین نیتریك اكساید سنتتاز از ایجاد نیتریك اكساید (NO) در محل التهاب جلوگیری كرده و از این طر یق می تواند منجر به اثرات ضدالتهابی و ضد دردی گردد.

علاوه بر این سایر اجزای زعفران مانند فلاونوئید و کاروتنوئیدها دارای اثر آنتی اکسیدان بوده و با به دام انداختن رادیکال های آزاد مانند رادیکال های اکسیژن و سوپراکسید، مانع تولید انواع پروستاگلاندین ها می شوند. بنابراین یکی از مکانیسم های کاهش درد زعفران، مربوط به خاصیت آنتی اکسیدان آن می باشد.

موارد منع مصرف:

زعفران اثرات جانبی خاصی ندارد اما مصرف زیاد آن در بعضی از افراد می تواند باعث استفراغ، كاهش ضربان قلب، خون ریزی از بینی، خون ریزی از پلك ها و لب، سر گیجه، بی حالی، زردی پوست و عوارض خطرناك دیگر شود.

علاوه بر این مصرف مقادیر بیش از حد مجاز آن در سه ماهه ی اول بارداری می تواند سبب ناهنجاری های جنینی، تأثیر منفی بر سیستم عصبی جنین و حتی سقط گردد.