زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر احمدرضا درستی؛ متخصص تغذیه

در این مقاله به بررسی برخی از موارد موثر در پیشگیری از سرطان کولون می‌‌پردازیم.

فیبرهای غذایی

در تحقیقات روی رژیم غذایی آسیایی و آفریقایی‌‌هایی که در محیط‌‌های روستایی زندگی می‌‌کنند، مشخص شده است، رژیم غذایی آنها بیش از دیگران، حاوی سطح بسیار بالایی از پلی ساکاریدهای (چند قندی‌‌های) غیرقابل هضم گرفته شده از دیواره‌‌های سلولی تصفیه نشده گیاهی است.

فیبرهای غذایی موجب تسهیل در حرکات دودی روده کوچک می‌‌شوند و بهترین منابع الیاف غذایی، میوه‌ها و سبزیجات می‌باشند.

مصرف فیبر باعث افزایش حجم مدفوع و رقیق شدن و در نتیجه کاهش غلظت مواد سرطان‌زا در بدن می‌‌شود.

از سوی دیگر افزایش حجم مدفوع باعث می‌‌گردد زمان ماندگاری این ترکیبات در روده کاهش یابند؛ بنابراین مواد سرطان‌زا فرصت کمتری برای جذب خواهند داشت.

در روده بزرگ به طور طبیعی میکروب‌‌هایی زندگی می‌‌کنند که فلور طبیعی روده هستند.

دریافت فیبرهای غذایی باعث می‌‌گردد آنزیم‌‌های فعال کننده سرطان‌زایی این میکروب‌‌ها غیرفعال شوند و نوع باکتری‌‌های موجود در روده را نیز تغییر دهند.

به این ترتیب فلور میکروبی روده از باکتری‌‌های مفیدتری تشکیل می‌‌گردد. البته مکانیسم‌‌های دیگری نیز برای نقش پیشگیری کننده فیبر غذایی در سرطان روده پیشنهاد شده است.

فیبرهایی غذایی پس از وارد شدن به روده بزرگ تحت تاثیر فلور میکروبی روده تخمیر می‌‌شوند و اسیدهای چرب کوتاه زنجیره تولید می‌‌گردند.

این اسیدهای چرب، رشد و تکثیر سلولی را مهار نموده و باعث تمایز سلول‌‌ها می‌‌شوند. چون اتفاقی که در سرطان می‌‌افتد این است که سلول‌‌ها علاوه بر اینکه رشد و تکثیرشان افزایش یافته، تمایز سلولی در آنها کاهش می‌‌یابد.

میوه‌‌ها و سبزیجات

سبزیجات و میوه‌‌ها نیز از جمله موادغذایی هستند که نقش پیشگیری کننده آنها از سرطان روده بزرگ تقریباً به اثبات رسیده است.

سال 1997، دلایل قانع کننده‌ای مبنی بر اثرات محافظتی میوه‌‌ها و سبزیجات در برابر سرطان‌‌های مجرای بلعی، معده، شش، روده بزرگ و راست روده ارایه شد.

البته اگرچه برخی از محققان در سال 2003 به این نتیجه رسیدند که در خصوص اثرات پیشگیرانه میوه و سبزیجات روی سرطان‌‌های دهان، حلق، مری، معده، روده، راست روده، حنجره، شش، تخمدان، مثانه و کلیه، شواهد چندان محکمی در دست ندارند، دیگر محققان نشان دادند که انواع کلم‌‌ها و سبزیجات برگدار در جلوگیری از سرطان روده به ویژه در زن‌‌ها موثر هستند، چراکه این سبزی‌‌ها عمدتا حاوی گروه خاصی از مواد متابولیت (اجزاء فعال در سوخت و ساز) گلوکوسینولیت هستند و در برابر سرطان روده بزرگ و همچنین معده و شش، اثرات محافظتی دارند.

اسیدهای چرب چند غیراشباع W-3

تحقیقات نشان داده است که مصرف ماهی در انسان اثرات مثبتی در جلوگیری از ابتلا به سرطان روده دارد.

این نتایج نشان می‌‌دهد که وجود اسیدهای چرب چند غیراشباع w-3 در ماهی‌‌های چرب می‌‌توانند اثرات ضدسرطانی روی غشاء مخاطی روده بزرگ داشته و احتمالا با کاهش ایکوزانوئیدهای پیش التهابی و بازدارندگی دربرابر فعالیت آنزیم کوکس2، جلوی سرطان روده بزرگ را بگیرند.

ریز مغذی‌‌ها و فیتوکمیکال‌‌ها

بدن بدون وجود ریزمغذی‌‌ها قادر به انجام سوخت و ساز طبیعی خود نیست. 

تفاوت این مواد با سایر مواد غذایی در میزان مورد نیاز آنهاست، به طوری که بدن به میزان کمی از آنها احتیاج دارد. اما کمبود هر یک از آنها هم می‌‌تواند موجب بیماری‌‌های مختلفی در انسان شود.

هنگام بررسی ارتباط بین سرطان روده بزرگ و مواد مغذی اصلی یک رژیم غذایی، تحقیقات بسیاری روی ریزمغذی‌‌ها و فیتوکمیکال‌‌ها متمرکز شد.

از این ریز مغذی‌‌ها می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

فولات (اسید فولیک یا ویتامین B9)

فولات از گروه ویتامین‌‌های B بشمار می‌‌رود که محلول در آب بوده و نقش مهمی را در پیشگیری از برخی بیماری‌‌ها نظیر کم خونی، بیماریهای قلبی عروقی، نقص لوله عصبی، بیماریهای مغزی عصبی و سرطان ایفا می‌‌کند.

اسیدفولیک فرم اکسید شده این ترکیب است که در مکمل‌‌ها وجود دارد. مطالعات زیادی در دهه گذشته نشان دهنده ارتباط معکوس وضعیت فولات بدن اعم از میزان دریافت یا سطح خون آن با تورم غده‌ای و کولیت زخمی (که با سرطان روده بزرگ در ارتباط می‌‌باشد) بوده است.

تحقیقات بسیاری نشان داده، افرادی که فولات در مقدار بالا مصرف می‌‌کنند، 40 درصد کمتر در خطر ابتلاء به سرطان روده بزرگ هستند.

کمبود فولات احتمالاً با افزایش آسیب به DNA و کاهش ترمیم آن، افزایش جهش‌‌های ژنتیکی و تکثیر سلولی، و عدم مرگ سلول‌های سرطانی می‌‌تواند باعث افزایش خطر ایجاد سرطان روده بزرگ گردد.

کلسیم و ویتامین D

مصرف کلسیم تاثیر پیش گیرنده متوسطی بر سرطان روده بزرگ از خود نشان می‌‌دهد.

نتایج مطالعات مختلف در مورد نقش کلسیم و ویتامین D در کاهش خطر این سرطان ضد و نقیض است.

پیشنهاد شده که کلسیم به دلیل متصل شدن به اسیدهای صفراوی و اسیدهای چرب آزاد و تشکیل ترکیبات نامحلول، اثر سرطان‌زایی این مواد را کاهش می‌‌دهد.

همچنین ممکن است کلسیم از طریق کاهش تکثیر سلولی و افزایش مرگ برنامه ریزی شده سلولها، اثرات ضدسرطانی خود را نشان دهد.

ویتامین D نیز از طریق کاهش تکثیر سلولی و افزایش تمایز سلول‌‌ها و مرگ برنامه‌ریزی شده آنها  می‌‌تواند اثرات ضد سرطانی داشته باشد.

سلنیوم

سلنیوم به شکل سلنوسیستئین در حداقل 12 فرم سلنوپروتئین پستانداران دیده می‌‌شود. سلنیوم به عنوان یك جزء مهم پراكسیدازگلوتاتیون شناخته شده است.

بیشتر پروتئین‌‌های حاوی سلنیوم دارای عملكرد آنزیمی می‌باشند.

سلنیوم آسیب‌‌های ناشی از مشتقات واكنشی اكسیژن مانند پراكسید هیدروژن را كاهش می دهد و با متصل شدن به فلزات، از بدن در برابر آنها محافظت می‌‌کند.

سلنیوم می‌‌تواند، فرد را در برابر بیماری سرطان روده بزرگ مقاوم نماید.

آنتی اکسیدان‌‌ها

ریزمغذی‌‌های آنتی اکسیدان نظیر ویتامین‌‌های A، C، E، کاروتنوئیدها، سلنیم، روی، مس و منگنز بخشی از سیستم دفاعی بدن ما در برابر رادیکال‌‌های آزاد می‌‌باشند.

این مواد مغذی عملکرد خود را از طریق مکانیسم‌‌های مختلف انجام می‌‌دهند. برخی، رادیکال‌های آزاد را به دام انداخته و آنها را خنثی می‌‌کنند. برخی دیگر مانع از پراکسیداسیون چربی‌‌های موجود در غشاء سلولها می‌‌شوند.

بعضی از آنها باعث القای پاسخ‌‌های ایمنی شده و گاهی میزان جهش‌‌های ژنتیکی را کاهش داده و تکثیر سلول‌‌ها را کند می‌‌کنند.

برخی از آنتی اکسیدان‌‌ها نیز باعث پیشگیری از تولید مواد سرطان‌زای نیتروزآمینی و نیتروزآمیدی می‌‌گردند.

البته در خصوص ارتباط بین دریافت آنتی اکسیدانها با سرطان روده بزرگ، تحقیقاتی انجام شده است اما نتایج یکسان نبوده و هنوز پاسخ قطعی برای این مورد وجود ندارد.

متابولیت‌‌های ثانویه گیاهی

اجزای شرکت کننده در سوخت و ساز سلولی را متابولیت می‌‌گویند. گیاهان به طور طبیعی سرشار از متابولیت هستند که می‌‌توانند از تشکیل مواد سرطان‌زا جلوگیری کنند.

بسیاری از این مواد در نتیجه مقابله طبیعی با آفت‌‌ها به وجود آمده‌اند. این مواد با بالا بردن سیستم دفاعی بدن، جلوی سرطان روده را می‌‌گیرند.