کربوهیدرات نقشی اساسی در اثربخشی و خصوصیات ارگانولپتیکی، نظیر طعم و شیرینی نوشیدنی ورزشی دارد. منابع کربوهیدرات نوشیدنی‌های ورزشی صنعتی عبارتند از: سوکروز، گلوکز، فروکتوز، شربت ذرت، مالتوز و مالتودکسترین.
در تهیه این نوشیدنی‌ها به ندرت از کربوهیدرات پیچیده (دارای بیش از 20 ملکول گلوکز) استفاده می‌شود که دلیل آن کم بودن طعم شیرین این ترکیبات و پذیرش کمتر آنها به دلیل حس خاصی است که در دهان ایجاد می‌کنند.
در مورد شیرین کنندگی نسبی کربوهیدرات‌ها باید گفت که اگرچه فروکتوز بالاترین میزان شیرین کنندگی را دارد، اما به دلیل جذب آهسته و غیرفعال آن از سیستم گوارشی، موجب کاهش سرعت جذب آب و الکترولیت‌ها شده و علاوه بر عدم جبران حجم پلاسما، در بروز اغتشاشات گوارشی نیز ممکن است دخیل باشد.
علاوه بر کربوهیدرات‌ها، املاح نیز در بهبود طعم و افزایش اثربخشی نوشیدنی موثرند. با توجه به اینکه میزان سدیم دفعی از طریق عرق 80-20 میلی مول در لیتر است، میزان محتوای سدیم در نوشیدنی‌ها به طور معمول کمتر از این حد تعیین می‌گردد.
از دیگر موارد مهم، اسمولالیته نوشیدنی است. یک نوشیدنی ورزشی مناسب بهتر است هیپوتونیک یا ایزوتونیک باشد تا جذب آن سریع و تخلیه از معده به سرعت انجام شود. لازم به ذکر است با افزایش میزان کربوهیدرات و الکترولیت‌ها اسمولالیته نوشیدنی افزایش می‌یابد.
2. نوشیدنی باید محرک جذب سریع مایعات باشد
میزان جذب مایع از طریق سیستم گوارشی و ورود آن به خون توسط دو عامل تخلیه معده و جذب روده ای تعیین می‌گردد که این دو عامل خود به طور مستقیم با ترکیب نوشیدنی ورزشی مرتبطند. تخلیه سریع معده زمانی روی می‌دهد که مایع با محتوا و دانسیته پایین انرژی دریافت گردد و این بدان معنی است که آب خالص به سرعت از معده تخلیه می‌شود.
البته سرعت تخلیه نوشیدنی‌های ورزشی با کربوهیدرات کمتر از 8 درصد، نسبت به نوشیدنی‌های غیر الکلی و آبمیوه‌ها که درصد کربوهیدرات آنها در اغلب موارد بیش از 10 درصد می‌باشد، سریع تر است. در مقایسه با حجم و محتوای انرژی نوشیدنی‌ها، اسمولالیته، PH، دمای مایع دریافتی و مواد معدنی تاثیر اندکی بر تخلیه معده دارند.
همان طور که اشاره شد، عوامل موثر در سرعت جذب مایع از سیستم گوارشی اغلب از اجزا و ترکیبات نوشیدنی بوده و در این بین درصد کربوهیدرات‌ها نقش بسزایی دارد. افزایش کربوهیدرات به بیش از 8 درصد، موجب کاهش قابل توجه در سرعت جذب مایع از روده کوچک می‌شود.
میزان الکترولیت‌ها و کلرید سدیم نیز از عوامل موثر در سرعت جذب مایع از سیستم گوارشی است. نوشیدنی‌های ورزشی به طور معمول دارای میزانی کمتر از میزان دفعی سدیم در عرق، دارای این ترکیب می‌باشند. سدیم در نوشیدنی ورزشی نقش اندکی بر سرعت جذب دارد؛ زیرا توسط ترشحات روده ای به فضای گوارشی ترشح می‌شود.
اگرچه اسمولالیته نوشیدنی ورزشی (در حدی که فرآورده‌های موجود دارا هستند) تاثیر اندکی بر تخلیه معده دارد؛ اما در سرعت جذب مایع از روده بسیار موثر است. جذب خالص مایع زمانی روی می‌دهد که گرادیان اسموتیک مناسب ایجاد گردد تا جذب مایع از ناحیه با اسمولالیته کمتر (فضای روده‌ای) به سمت ناحیه با اسمولالیته بالا (سلول‌های روده‌ای) صورت پذیرد.
مصرف یک نوشیدنی با اسمولالیته بالا (بیش از 400 میلی مول در لیتر) موجب کاهش میزان جذب مایع می‌شود؛ زیرا مایعات باید به درون روده ترشح شوند تا محتویات روده را رقیق نموده و گرادیان غلظتی مناسب را برای جذب مایع فراهم كنند. بر این اساس نوشیدنی‌های هیپوتونیک و یا ایزوتونیک جذب سریع‌تری نسبت به نوشیدنی‌های هیپرتونیک دارند.
3. افزودن ترکیباتی برای بهبود عملکرد ورزشی
3-1. کربوهیدرات: از مهم‌ترین این ترکیبات کربوهیدرات‌ها هستند. امروزه این واقعیت که دریافت کربوهیدرات اگزوژن به میزان 75-60 گرم می‌تواند در حین ورزش اکسیده شود و در ارتقای عملکرد ورزشکار موثر باشد، مورد پذیرش محققان بوده و همین اصل موجب افزودن کربوهیدرات به نوشیدنی ورزشی گردیده است.
دریافت کربوهیدرات در حین ورزش موجب افزایش غلظت گلوکز و سطح انسولین خون می‌شود و از این طریق به افزایش برداشت گلوکز توسط ماهیچه‌ها کمک می‌كند. از طرف دیگر، با حفظ سطح اکسیداسیون گلوکز و اثرات احتمالی سودمند آن در کارکرد سیستم اعصاب مرکزی، موجب بهبود و ارتقای عملکرد ورزشکار می‌گردد.
برای دستیابی به این هدف باید دقت لازم صورت گیرد که کربوهیدرات به چه میزانی و از چه نوعی به نوشیدنی ورزشی افزوده شده است.
3-2. آمینواسیدها: در بین اسیدهای آمینه، بیشترین تحقیقات بر روی آمینواسیدهای شاخه دار یا BCAA (شامل والین، لوسین و ایزولوسین) صورت گرفته است.
این آمینواسیدها علاوه بر تامین انرژی برای عضلات فعال بدن پس از فرایند دآمیناسیون، بر کارکرد ذهنی نیز موثرند. مطالعات نشانگر آن است که دریافت BCAAها موجب کاهش نسبت تریپتوفان به BCAA شده و این امر موجب کاهش برداشت تریپتوفان توسط مغز می‌گردد. این کاهش برداشت به تعدیل تولید سروتونین منجر شده و موجب افزایش عملکرد ورزشکار می‌شود.
3-3. ویتامین‌ها: تاکنون شواهدی دال بر تاثیر ویتامین‌ها بر عملکرد ورزشکاران وجود ندارد.
3-4. سایر ترکیبات: این ترکیبات شامل مواردی نظیر کوآنزیم Q10، پیرووات، کولین، اینوزیتول و گلیسرول می‌باشند. در این میان دریافت گلیسرول قبل از ورزش، موجب کاهش ادرار دفعی به میزان حدود 1000-700 میلی لیتر می‌گردد که به آن هیپرهیدراسیون گویند.
این امر می‌تواند اثرات مفیدی بر عملکرد قلبی- عروقی و تنظیم دمای بدن داشته باشد. البته هنوز مطالعات تاثیری از دریافت گلیسرول بر افزایش عملکرد ورزشکاران گزارش ننموده‌اند.
4. بهبود پاسخ‌های فیزیولوژیک
دریافت مایعات در حین ورزش، موجب افزایش حجم خون، افزایش برون‌ده قلبی، افزایش حجم ضربه‌ای، کاهش تعداد ضربان قلب، افزایش جریان خون در پوست، پیشگیری از افزایش دمای بدن و بهبود عملکرد ورزشکار می‌گردد.
همچنین دریافت کربوهیدرات موجب کاهش پاسخ هورمون‌های استرس و سیتوکین‌های التهابی می‌گردد. یک مطالعه نشان داد که دریافت نوشیدنی دارای 8/1 درصد کربوهیدرات تاثیری بر هورمون‌های استرس و کاتکولامین‌ها ندارد.
امروزه تحقیقات در مورد تاثیر روی بر عملکرد سیستم ایمنی و نیاسین بر جریان خون زیر پوستی در حال انجام است. دیگر ترکیبات مورد بحث در این بخش آمینواسیدها هستند. افزودن این ترکیبات به فرآورده‌ها با کاهش مدت ماندگاری آنها همراه است و ممکن است به طعم محصول نیز آسیب بزند.
5. رهیدراسیون سریع
تسریع بازسازی ذخایر آب برای عملکرد صحیح عضلانی و ذهنی ورزشکار ضروری است. در این حالت افزودن کافئین به نوشیدنی ورزشی، به دلیل اثرات دیورتیک آن نامطلوب است. همچنین، کافئین موجب افزایش دفع برخی املاح از طریق ادرار می‌شود.
غلظت سدیم نیز عاملی تعیین‌کننده در کفایت رهیدراسیون می‌باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که افزودن سدیم به میزانی کمتر از میزان دفعی آن از طریق عرق، برای بازسازی حجم پلاسما و تعادل مایعات مفید است.
برای خواندن بخشاول - نوشیدنی ورزشی - اینجا کلیک کنید.
