دكتر محمد حضوری؛ متخصص تغذیه
تغییرات آب و هوایی یکی از عوامل تعیین کننده در انتخاب فعالیت ورزشی بوده و تغییرات فصل، عامل اصلی در تغییرات آب و هوایی است. به همین دلیل فصول سرد سال با رواج بیشتر گروهی از فعالیت ورزشی موسوم به ورزش‌های زمستانی همراه است. نام ورزش زمستانی اغلب ورزش اسکی روی برف را در ذهن ما تداعی می‌کند. تلاش میشود تا در چهارچوب دو مقاله به تغییرات فیزیولوژیک و نیازهای تغذیه‌ای ویژه این رشته ورزشی جذاب پرداخته شود.
ورزش اسکی
اسکی همانند اغلب ورزش‌های دیگربه دستجات مختلف تقسیم گردیده و در چندین رشته مختلف ورزشکاران آن به رقابت می‌پردازند که از آلپاین و دانهیل (سرعت)، اسلالوم (مارپیچ) تا اسکی صحرانوردی (Cross country) متغیر است. ارتفاع محل برگزاری این ورزش ممکن است از سطح دریا تا ارتفاعی بیش از 1800 متر متغیر باشد، اما اغلب اردوهای ورزش اسکی در ارتفاعی بین 3000-2500 متر ارتفاع برگزار میگردد. در ضمن دمای هوا از 20 درجه زیر صفر تا حداکثر ده درجه متغیر خواهد بود.
با توجه به این شرایط، حداکثر اکسیژن مصرفی (VO2max) نقش تعیین کننده‌ای در عملکرد ورزشکاران این رشته دارد. شاخص‌های خونی به ویژه تعداد گلبول قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین از مهمترین عوامل موثر بر حداکثر اکسیژن مصرفی بوده و با افزایش آنها، میزان حداکثر اکسیژن مصرفی نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس پایش وضعیت فراسنج‌های خونی در این ورزشکاران ضروری است.
تاثیرات تمرین در ارتفاع
1- تاثیرات کمبود اکسیژن طولانی مدت
ارتفاعات، محیطی با فشار هوا و اکسیژن کمتر هستند و با کاهش فشار اکسیژن به کمتر از 21 درصد تغییراتی در بدن ایجاد میشود تا بدن برای فعالیت در این شرایط کمبود اکسیژن تطابق پیدا کند. طی 3-1 روز نخست قرار گرفتن در ارتفاعات، افزایش غلظت هموگلوبین در بدن اتفاق می‌افتد، ولی این افزایش هموگلوبین با ساخت هموگلوبین مرتبط نبوده وبیشتر به دلیل کاهش حجم پلاسما رخ می‌دهد. علاوه بر این، در روزهای نخست، تعداد دَم و بازدَم در دقیقه افزایش می‌یابد.
پس از مدتی اقامت در ارتفاعات، تغییراتی در بدن ایجاد میشود که مهمترین آنها افزایش تعداد گلبولهای قرمز خون است. برای ایجاد این تغییر، حداقل ارتفاعی که نیاز است فرد در آن مستقر شود، ارتفاع 2 هزار متری است. این افزایش تعداد گلبولهای قرمز به دلیل ترشح هورمون اریتروپوئیتین توسط کلیه در زمان اقامت در ارتفاع می‌باشد که پس از 3-1 روز اقامت در ارتفاع، غلظت آن به حداکثر خود رسیده و پس از 6-4 ماه اقامت در ارتفاع موجب حداکثر افزایش غلظت گلبول قرمز در خون خواهد شد. البته فراموش نباید کرد این افزایش گلبول قرمز یک فرآیند آرام بوده و پس از آغاز تمرینات در ارتفاعی بیش از 2 هزار متر، پس از گذشت هر 3-2 هفته، حدود 4-2 درصد افزایش تعداد گلبول قرمز مشاهده خواهد شد.
2- مشکلات مرتبط با ورزش در ارتفاعات
با کاهش فشار اکسیژن در اتمسفر، ضربان قلب افزایش می‌یابد. از طرف دیگر به دلیل کاهش اکسیژن در دسترس، غلظت لاکتات سریعتر در خون افزایش می‌یابد و این خود موجب خستگی زودرس خواهد شد. در مجموع، ورزشکاران مجبور خواهند بود در ارتفاعات با شدتی کمتر ورزش کنند و این خود اثربخشی و دستیابی به اهداف تمرینات را به تاخیر انداخته و از دسترس دور می‌سازد.
یکی دیگر از مشکلات مرتبط با تمرین در ارتفاعات، افزایش غلظت کورتیزول و کاتکولامین‌ها، به عنوان هورمونهای استرس است. افزایش غلظت این هورمونها و شرایط کمبود اکسیژن، موجب افزایش مصرف و سوخت و ساز کربوهیدرات میگردد. علاوه بر موارد فوق، تغییرات غلظت پلاسما موجب حساسیت ویژه در دریافت مایعات این ورزشکاران میگردد. امروزه برای کنترل این مشکلات و کاهش عوارض مربوطه به فعالیت در ارتفاع، توصیه میشود ورزشکاران در ارتفاعات ساکن شده و در مناطق با ارتفاع کمتر تمرین کنند(Live High, Train Low).
