دكتر محبوبه سادات حسینی
گلوكز (قند)، سوخت متابولیك اجباری مغز در شرایط فیزیولوژیك به شمار می‌رود. در مقابل، دیگر اعضا می‌توانند علاوه بر گلوكز از اسیدهای چرب نیز به منظور تولید انرژی استفاده كنند. مغز نمی‌تواند گلوكز را تولید كند و گلیكوژن را تنها برای حمایت چند دقیقه‌ای ذخیره می‌كند؛ بنابراین تأمین مداوم گلوكز ضروری است كه با انتشار تسهیل‌شده از خون شریانی انتقال می‌یابد.
هنگامی كه غلظت گلوكز به زیر محدوده فیزیولوژیك افت می‌كند، انتقال گلوكز از خون به مغز، برای متابولیسم و عملكرد انرژی مغزی كافی نخواهد بود؛ بنابراین تعجبی ندارد كه مكانیسم‌های فیزیولوژیك اضافی از بروز هایپوگلایسمی جلوگیری كنند یا آن را به سرعت تصحیح نمایند.
به این ترتیب كه وقتی سطح گلوكز به محدوده هایپوگلایسمی نزدیك و نهایتاً به این محدوده می‌رسد، نوعی توالنی مشخص، موسوم به پاسخ‌های تنظیم متقابل هورمونی رخ می‌دهد. گلوكاگن، اولین و مهم‌ترین این هورمون‌هاست كه با مكانیسم‌هایی سعی در افزایش سطح گلوكز خون دارد.
اپی‌نفرین می‌تواند نقش مهمی در پاسخ‌ها به هایپوگلایسمی، خصوصاً در موارد ناكافی بودن گلوكاگن ایفا كند. هنگامی كه هایپوگلایسمی به طول می‌انجامد، هورمون رشد و كورتیزول نیز مصرف گلوكز را كاهش می‌دهد و از تولید آن حمایت می‌كنند.
علل
هایپوگلایسمی به دو نوع بعد از غذا خوردن و یا ناشتا گروه‌بندی می‌شود؛ با این حال هایپوگلایسمی در زمینه بالینی بیشتر به دلیل درمان دیابت ایجاد می‌شود. هایپوگلایسمی بعد از غذا خوردن تنها بعد از وعده‌های غذایی رخ می‌دهد و در كودكان مبتلا به نقایص آنزیمی نادر و خاصی از متابولیسم كربوهیدرات، مثلاً در عدم تحمل فروكتوز ارثی و گالاكتوز به وجود می‌آید.
همچنین در برخی افراد كه تحت عمل جراحی معده قرار گرفته‌اند نیز دیده می‌شود. ولی هایپوگلایسمی ناشتا علل متعددی شامل داروها (به‌خصوص داروهای دیابت)، مصرف الكل، نارسایی كبد، قلبی و كلیوی، نقایص اندوكرین، تومورهای سلول‌های غیربتا و هایپرانسولینی اندرژن دارد.
تظاهرات بالینی
نشانه‌های هایپوگلایسمی را می‌توان به دو گروه، شامل پاسخ‌های نروگلیكوپنیك و نروژنیك لاتونوم تقسیم‌بندی كرد. نشانه‌های نروگلیكوپنیك، ناشی از اثر مستقیم محرومیت گلوكز نرونی در سیستم عصبی مركزی است. این موارد عبارتند از: تغییرات رفتاری، گیجی، ضعف، تشنج، از دست دادن هوشیاری و در صورت شدید بودن و طولانی شدن هایپوگلایسمی، بروز مرگ.
پاسخ‌های اتونومی ناشی از هایپوگلایسمی عبارتند از: نشانه‌های آدرنرژیك نظیر تپش قلب، لرزش دست‌ها و اضطراب. نشانه‌های كولینرژیك هم تعریق، گرسنگی و پارستزی است. علائم شایع هایپوگلایسمی عبارتند از: رنگ پریدگی و تعریق شدید، تپش قلب و افزایش فشار خون سیستولی به میزان قابل توجه؛ تظاهرات نروگلیكوپنیك برخلاف غیراختصاصی بودن، از علائم اصلی محسوب می‌شوند. نقایص كانونی نرولوژیك گذرا، گاهی رخ می‌دهند.
تشخیص
علائم هایپوگلایسمی غیراختصاصی هستند و در بین افراد مختلف متفاوتند و از زمانی به زمان دیگر در یك فرد خاص نیز می‌تواند متفاوت باشد. بنابراین اگرچه در تشخیص هایپوگلایسمی شرح حال اهمیت ویژه‌ای دارد، اما نمی‌توان آن را تنها بر اساس علائم و نشانه‌ها تشخیص داد.
همچنین تشخیص هایپوگلایسمی را نباید تنها بر اساس سنجش قندخون بنا نهاد؛ مگر اینكه سطح آن بسیار پایین باشد؛ لذا جهت تشخیص هایپوگلایسمی، تریادوپیل كه شامل علائم، ناشی از هایپوگلایسمی، سطح گلوكز خون پایین (كمتر از mg/dl 54) و رفع علائم، وقتی كه سطح گلوكز خون افزایش می‌یابد، mg/dl 70 باشد، طبیعی در نظر گرفته می‌شود، mg/dl 54-70، مشكوك است و كمتر از mg/dl 54 نشانه هایپوگلایسمی است...
برای خواندن بخش دوم- هایپوگلایسمی- اینجا کلیک کنید.
