د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش
دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
از دیدگاه سن
یائسگی معمولاً در حدود سن 50 سالگی اتفاق می‌افتد.
طبق نظر حکما، سنین بین 40 - 60 سال، دوره میانسالی یا کهولت نامیده می‌شود که یائسگی نیز در این سنین اتفاق می‌افتد.
مزاج سن در این دوره رو به سردی و خشکی می‌رود. در واقع تا 40 سالگی حرارت در بدن غلبه دارد و بعد از آن بدن رو به سردی می‌رود و حرارت بدن افت می‌کند.
البته باید تفاوت در مزاج‌ها را نیز در نظر گرفت؛ به این شکل که افراد با مزاج گرم با افزایش سن، دیرتر به سمت سردی می‌روند و بر عکس افراد با مزاج سرد زودتر مزاجشان با افزایش سن سرد می‌شود.
تغییرات بدن ضمن یائسگی
ضمن یائسگی تغییراتی در بدن حاصل می‌شود که امروزه با مضامینی از قبیل تغییرات هورمونی، کاهش هورمون‌های تخمدان (استروژن و پروژسترون) و افزایش هورمون‌های مربوطه در هیپوفیز (FSH و LH) شناخته می‌شوند.
این تغییرات در طب سنتی با تغییرات در مزاج بدن و اخلاط شناخته می‌شوند. با توجه به مطالب گفته شده در رابطه با مزاج سن، سردی و خشکی در بدن رو به افزایش است.
یکی از تبعات افزایش خشکی در بدن، انسداد مسامات پوستی (منافذ پوستی) است.
منافذ پوستی همچون پنجره‌هایی در بدن هستند که دما و رطوبت بدن را تنظیم می‌کنند.
در طب سنتی به منافذ توجه زیادی شده است که اهمیت بسیاری در سلامت افراد دارند.
بسته شدن منافذ پوستی باعث کاهش تبادل حرارت و رطوبت بین بدن و محیط اطراف می‌شود.
به عنوان مثال در نظر بگیرید ساختمانی را که راه ارتباطی آن با محیط اطراف درها و پنجره‌های آن هستند و درون آن نیز یک بخاری یا منبع حرارت روشن است.
مطمئناً اگر در و پنجره‌ها بسته باشند و گرما راه خروجی به بیرون نداشته باشد، پس از مدتی دمای هوا درون خانه افزایش می‌یابد.
به همین ترتیب با بسته شدن منافذ پوستی، حرارت درونی بدن که ناشی از متابولیسم سلولی است درون بدن گیر افتاده و حرارت بدن بالا می‌رود و به دنبال آن حالت‌های گرگرفتگی رخ می‌دهد.
راهکارهای طب‌سنتی
یکی از دلایل مهم گرگرفتگی بدن در خانم‌های یائسه، بسته شدن منافذ پوستی است.
یکی از راهکارهای خیلی خوب و کاربردی در طب سنتی، روغن مالی بدن است که برای اثرگذاری بیشتر بایستی در حمام انجام شود.
به این ترتیب که پس از استحمام و قبل از خشک کردن، تمامی سطوح بدن را با یک روغن (مانند روغن بادام شیرین که برای همه مزاج‌ها مناسب است) به مدت 5 دقیقه ماساژ داده می‌شود.
این ماساژ باعث باز شدن، تنظیم منافذ پوستی و باز و بسته شدن آنها می‌شود.
در نتیجه تبادل حرارتی و برودتی بین محیط و داخل بدن بهتر صورت می‌گیرد.
حرارت گیر افتاده داخل بدن خارج می‌شود و حالت گُرگرفتگی از درون برطرف می‌شود.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که یک فرد یائسه از درون احساس گرگرفتگی (Hot Flash) دارد و ملمس (سطح پوست) این فرد سرد است.
* سبک زندگی افراد یائسه بایستی با مزاجشان هماهنگ شود؛ چنانچه این افراد مزاج سرد دارند، در مصرف سردیجات نباید زیاده روی کنند.
در صورت پایین بودن سطح انرژی و متابولیسم در این افراد، باید از مواد غذایی مقوی مانند بادام، حریره بادام، انجیر و غیره استفاده کنند.
در افراد با مزاج گرم، میزان گرگرفتگی بیشتر است و حالت تب کردگی پیدا می‌کنند. این افراد باید مصرف گرمیجات (تندی، فلفل، ادویه و غیره) را کاهش دهند.
به طور کلی غذا باید طبق مزاج تنظیم شود. ورزش به طور مؤکد به این افراد توصیه می‌شود.
چرا که ورزش با باز کردن منافذ پوستی و تعریق، کمک زیادی به دفع حرارت زائد می‌کند.
خواب متعادل و متناسب برای این افراد توصیه می‌شود. خواب کم باعث افزایش خشکی می‌شود که علایم یائسگی را می‌تواند شدت بخشد.
* خواب زیاد نیز باعث کاهش متابولیسم و سردی می‌شود. با توجه به مزاج سن که رو به سردی می‌رود و همچنین مکانیسم خواب که حرارت را از برون به درون بدن هدایت می‌کند، زیاد خوابیدن باعث افزایش علامت‌های یک فرد یائسه می‌شود.
* یبوست برای این افراد بسیار مضر است. بدن انسان ورودی و خروجی دارد؛ ورودی‌های بدن عمدتاً خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها هستند.
خروجی‌های بدن نیز ادرار، مدفوع، عادت ماهیانه، عرق و غیره است که در افراد یائسه یکی از مهم‌ترین خروجی‌های بدن (عادت ماهانه) از بین رفته است و پاکسازی ماهیانه انجام نمی‌شود.
در نتیجه این افراد باید سایر خروجی‌ها را تقویت کنند و در صورت مشکل در هر خروجی باید به سرعت آن را رفع کرد.
به همین دلیل در صورت ایجاد یبوست بایستی حتماً مداوا شود. عرق کردن حین ورزش برای این افراد بسیار خوب است.
مصرف ملین‌ها (انجیر، آلو، خاکشیر، روغن بادام خوراکی، روغن زیتون و ...) و مسهل‌ها برای افزایش دفعیات از طریق مدفوع و همچنین مصرف بعضی عرقیجات که مدر هستند و باعث افزایش ادرار می‌شوند، به دفع مواد زائد بدن که به صورت عادات ماهانه دفع نمی‌شوند کمک می‌کند.
* سایر اقداماتی که باعث افزایش دفعیات بدن می‌شود مانند حجامت، خون دادن و فصد برای این افراد توصیه می‌شود که بایستی حتماً تحت نظر پزشک انجام شود.
این اعمال باعث کاهش غلظت خون می‌شوند و احتمال سکته را کاهش می‌دهند. به طور کلی اینطور می‌توان گفت که تقویت استفراغات و دفعیات بدن در این دوره بسیار مهم است.
روغن مالی شکم در جهت عقربه‌های ساعت توصیه می‌شود.
* مصرف تعدادی از گیاهان داروئی که تا حدودی هورمون‌های زنانه را تقلید می‌کند، در این دوره توصیه می‌شود.
مصرف رازیانه (به صورت عرق یا پودر شده تخم به صورت مخلوط با شکر که بعد از غذا میل شود)، بومادران (دم کرده)، انیسون (عرق یا دم کرده گیاه) و پنج انگشت توصیه می‌شود.
* توصیه بعدی برای افرادی است که در آستانه یائسگی قرار دارند (سنین 48 - 50 سالگی) که قاعدگی نامنظم پیدا کرده‌اند و تمایل دارند که دیرتر یائسه شوند، بادکش گذاری در ناحیه تخمدان‌ها (پایین شکم، بالای کشاله ران و لگن در دو طرف چپ و راست) برای هفته‌ای 1-3 جلسه و هر بار به مدت 10 تا حداکثر 15 دقیقه است.
در واقع بادکش‌گذاری در این ناحیه به بهبود عملکرد تخمدان کمک می‌کند و با بهبود خون‌رسانی به این ناحیه، تخمدان‌ها را شاداب و طبیعی نگه می‌دارد و از کوچک شدن و یائسگی زودرس جلوگیری به عمل می‌آورد.
* این افراد همچنین در محیط‌های بسیار گرم نباید توقف داشته باشند چراکه باعث افزایش خشکی در بدن آنها می‌شود.
استرس باعث تحریک‌پذیری بیشتر این افراد می‌شود. تفریح به اندازه کافی باید در برنامه این افراد گنجانده شود.
استفاده از گیاهانی که باعث آرامش اعصاب در این افراد می‌شود مانند دم کرده سنبل الطیب، اسطوخودوس، گل گاوزبان و غیره (با کمی لیمو عمانی و نبات) توصیه می‌شود.
ماساژ کل بدن و رفلکس پا برای این افراد مفید است که کمک به تنظیم هورمون‌ها و تمدد اعصاب می‌کند.
طب سوزنی نیز برای این افراد می‌تواند مؤثر باشد، چراکه طب سوزنی متابولیسم و هورمون‌ها را تنظیم می‌کند.
بیشتر بخوانید:
پوکی استخوان در کمین یائسه ها
غربالگری سرطان‌ها در زنان یائسه
یائسه ها چی بخورند؟ چی نخورند؟
نسخه ای برای شادابی پوست در دوران و یائسگی
یائسگی را بخوبی پشت سر بگذاریم؟
الزامات عبور از بحران یائسگی
پی آمدهای روحی و روانی یائسگی
