د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش - دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
یکی از شاخه‌های اصلی علم طب، زیست‌درمانی است كـه در آن از موجودات و حشرات زنده مانند زالو، زنبور، لارو مگس و غیره به عنوان یك روش درمانی استفاده می‌شوند.
قدمت استفاده از زالو به 2500 سال قبل در هند، یونان، روم، ایران و سـپس در اروپا می‌رسد.
موارد مکتوب استفاده از زالو برای درمان بیماری‌ها در ایران به اشارات ابوعلی سینا در کتب مختلف و از جمله قانون بر می‌گردد.
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال 2004 زالو را به عنوان یک ابزار پزشکی تأیید کرد. سپس وزارت بهداشت آلمان نیز آن را به عنوان دارو مورد تأیید قرار داد.
هم اکنون پرورش زالوی طبی در کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، استرالیا، لهستان و مالزی به صورت استاندارد انجام شده و به بازار عرضه می‌شود.
زالودرمانی یا لیچ تراپی (Leech therapy) یک روش کمک درمانی است که در دنیا مطرح بوده و در چند دهه اخیر رشد زیادی داشته است، انجمن‌های بین‌المللی نیز در این زمینه وجود دارد و مطالعات زیادی هم در نشریات علمی‌مختلف در این مبحث به چاپ رسیده است.
از زالو درمانی در چه مواردی استفاده می‌شود؟
خواص زالو درمانی زیاد است و امروزه زالو درمانی به عنوان روش کمکی با بهبود خون‌رسانی در افرادی که پیوند پوست انجام داده‌اند به تسریع ترمیم کمک می‌کند.
در محل‌هایی که زخم ایجاد شده است جهت ترمیم سریع‌تر از زالو استفاده می‌شود.
همچنین با ویژگی خون‌رسانی بهتر در کاهش التهاب و دردهای ناشی از آرتروز مؤثر است اما آن را درمان نمی‌کند. به دلیل اینکه در بزاق زالو ماده‌ای وجود دارد که خون را رقیق و رگ‌ها را باز می‌کند می‌تواند برای افرادی که به نوعی گرفتگی عروق یا واریکوسل دارند مفید باشد.
در مطالعات آزمایشگاهی که توسط مؤلف بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام و نتایج آن به صورت مقالات انگلیسی در نشریات علمی‌خارجی چاب شده است، خاصیت ترمیم کنندگی زخم و نیز افزایش موفقیت پیوندهای پوستی (فلپ) برای اولین بار در دنیا با مدل حیوانی نشان داده شده است.
راز درمانی زالو
بزاق دهان زالوهای طبی دارای مواد متنوعی از جمله هیرودین است که از غدد بزاقی ترشح شده و هنگام تغذیه زالو وارد بدن میزبان می‌شوند.
علاوه بر این، چون زالو با عضلات قوی دهان و آرواره خود و ایجاد مکش، به بدن میزبان می‌چسبد، همانند بادکش عمل کرده، مواد زائد موضع را هم به سمت زخم کشیده و از بدن دفع می‌کند لذا خواص بادکش درمانی را هم دارد.
به دنبال تغذیه زالو از بدن میزبان، خونی که از بدن دفع می‌شود نیز اثر درمانی و پاکسازی کنندگی بدن دارد. به بیانی دیگر زالودرمانی یک حجامت کوچک در کنار تزریق موادی مانند هیرودین به بدن می باشد.
از چه زالوهایی برای زالودرمانی استفاده می‌شود؟
زالوهای رودخانه‌ای درمانی نیستند. تعدادی افراد با صید زالو از رودخانه و جویبارها خودسرانه و بدون رعایت موازین بهداشتی اقدام به زالودرمانی می‌کنند.
فقط برخی از گونه‌های زالو، درمانی هستند و زالوهایی که در رودخانه و سایر مکان‌ها و حتی مراکز غیرمجاز وجود دارند خاصیت درمانی نداشته و نباید از آنها استفاده کرد.
زالوهایی که کرک زیادی دارند یا رنگ‌هایی رو به قرمز، قهوه‌ای و صورتی یا خیلی سیاه پیدا می‌کنند خاصیت درمانی ندارند.
بنابراین مردم باید بدانند که تنها برخی از گونه‌های زالو خاصیت درمانی دارند و نمی‌شود تنها با دیدن زالوهایی که در رودخانه و سایر مکان‌ها وجود دارند به عنوان درمان از آنها استفاده کرد.
ضمن اینکه زالو حتماً باید یک بار استفاده و پس از آن معدوم شود چرا که استفاده مجدد از یک زالو، غیر بهداشتی است.
ابن سینا به صورت کامل آناتومی زالوی مناسب برای زالو درمانی را توصیف کرده است.
در واقع زالوها را بـر اساس رنگ، شكل و انـدازه تشخیص می‌داده و زالوهای مفید را از مضر جدا می‌كرده است.
ایشان زالوهایی را كه به رنگ ماش و متمایل بـه سبز با خطوط زرنیخی در طول پشت یا زالوی سرخ مایل بـه زرد بـا حاشیه منور یا زالوهای جگری رنگ و زالوهایی كه دارای سر كوچك بوده باشند یا آنهایی كه شبیه دم موش یا ملخ ریز باشند را جزو زالوهای مطلوب و مفید معرفی مـی‌كند و معتقد است كـه زالوهای شكم قرمز بهتر از زالوهای پشت سبز هستند، بـه ویژه آنكه از آب جاری گرفته شده باشند.
همچنین بـر اساس نظر ابن سینا زالو خون را بهتر از حجامت از عمق بدن بیرون می‌كشد.
همچنین ابن سینا معتقد بود كه زالو انداختن از فصد، مفیدتر اسـت، زیرا فصـد، خـون سـطحی بـدن (خـون سـیاهرگی) را خـارج می‌کند.
ولی زالو خون را از عمق بدن خارج می‌کند. تاكنون 650 نوع زالو توسط جانورشناسان شناسایی شده است كـه 50 نوع آن از خون پستانداران تغذیه می‌كنند.
برخی از انـواع زالو فـوق العـاده خطرنـاك و بیمـاری‌زا هسـتند، امـا گونه های متعددی از زالوها وجود دارند كه اثرات درمانی جالب تـوجهی دارند.
از بین 650 نوع زالو شناخته شده تنها چند گونه در پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد که از بین آنها هیریدو مدیسینالیس (Hirudo medicinalis) از همه معمول‌تر است. طول بدن هیریدو مدیسینالیس
5 - 12 سانتیمتر و رنگ آن زیتونی است و خط‌های طولی زرد رنگ دارد. دهان زالو دارای سه فک است که هر کدام در حدود 100 دندان کوچک دارد.
همچنین دارای یک وسیله مکنده خلفی است که برای ثابت نگه داشتن خود استفاده می‌کند. نظریه دارا بودن سه فک در زالو اولین بار توسط ابن سینا بیان شد.
بدن زالو به شکل تیوب دو لایه شامل درم و اپیدرم است و در سرتاسر بدن زالو از دهان تا مقعد کشیده شده است.
زالوها می‌توانند نزدیک به 5 - 15 میلی لیتر خون را در هر بار چسبیدن بمکند.
چه کسی نیاز به زالودرمانی دارد؟
در برخی شبکه‌های مجازی، زالو درمانی را موثرترین درمان برای بیشتر بیماری‌ها عنوان می‌کنند و با این توصیه بیماران را به کلینیک‌های تازه تأسیس خود ارجاع می‌دهند.
در حالیکه لیچ تراپی یا زالو درمانی یک روش کمک درمانی است و تجویز اینکه چه کسی نیاز به زالو دارد به تشخیص متخصص حاذق طب سنتی بستگی دارد و افراد نباید بنا بر تشخیص شخصی یا تجویز افراد غیرمتخصص، خودسرانه برای زالو درمانی اقدام کنند.
قدم اول درمان همیشه اصلاح سبک زندگی و قدم دوم استفاده از داروهای مربوطه جهت درمان بیماری است و در نهایت می‌توان از زالو بنا بر تجویز پزشک به عنوان یک روش کمکی استفاده کرد. بنابراین افرادی که دارای مشکلاتی همچون جوش صورت یا واریس هستند نباید خودسرانه برای زالو درمانی اقدام کنند.
زالو درمانی غیر اصولی منجر به عوارضی همچون خون‌ریزی زیاد که به سختی بند می‌آید و فرد را دچار کم‌خونی می‌کند، ایجاد عفونت در محلی که زالو انجام شده و ضعف شدید در فرد می‌شود و حتی فرد ممکن است دچار تورمی‌در عضو مربوطه که زالو درمانی صورت گرفته شود و تا مدت‌ها این تورم وجود داشته باشد.
چه افرادی نباید زالو درمانی شوند؟
افرادی که به نوعی دچار مشکلات انعقادی هستند و خون آنها بند نمی‌آید، هموفیلی بوده یا مشکل پلاکت دارند و به نوعی دچار کم‌خونی، ضعف یا افت فشارخون می‌شوند، نباید زالو درمانی شوند.
همچنین زنان در دوران بارداری، کودکان، سالمندان و افرادی که بسیار لاغر یا چاق هستند بدون مشورت پزشک زالو درمانی انجام ندهند.
اقدامات قبل از خونگیری زالو درمانی
قبل از خونگیری (حجامت، فصد یا زالو درمانی) در صورت تجویز، بهتر است یک سری دستورات پاکسازی (پرهیزها، آش‌ها، منضج) و دارو توسط پزشک انجام شود تا بدن و خون آماده‌تر شده و سپس به خونگیری اقدام شود.
در غیر این صورت سعی کنید از چند روز قبل از خونگیری، بیشتر از این خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها استفاده شود: آش‌ها یا خورشت‌های رو به طعم ترش و ملین (آلو، انار، تمر هندی، سماق، آبغوره و غیره)، سکنجبین ملس یا شربت عسل همراه آبلیمو، خاکشیر همراه با آب گرم.
بهتر است از چند ساعت قبل تا چند ساعت بعد از خونگیری این موارد رعایت شود:
1) پرهیز از خوردن تخم مرغ، گوشت ماهی، جگر، نمک، پنیر (یا لبنیات زیاد)
2) دوری از انجام کارهای سنگین (مثل کوهنوردی و ...)
3) پرهیز از بی‌خوابی
4) پرهیز از گرسنگی و تشنگی زیاد (مثل روزه)
5) عدم استفاده از داروهای چرک خشک کن (آنتی‌بیوتیک) و ضد انعقاد خون
6) عدم شستشوی موضع زالو درمانی با صابون دارای اسانس و شوینده‌های بودار به علت حساس بودن زالو به این مواد (شستشو فقط با آب گرم یا در صورت لزوم با صابون بدون اسانس، گل سرشور، گل ختمی)
7) عدم استفاده از عطر، پماد و یا هر چیزی که دارای بو (اسانس) می‌باشد قبل از زالو درمانی (حداقل در موضع زالو)
8) پرهیز از نزدیکی
9) مصرف وعده‌های غذایی مخصوصاً صبحانه (ترجیحاً صبحانه عسل، مربا یا خرما) در روز تعیین شده برای خونگیری
10) استفاده از غذاها و میوه‌های خون ساز (مثل عسل، بادام، زرده تخم مرغ، گوشت پرندگان کوچک) یا تصفیه کننده خون (انار، زرشک، تمرهندی تازه، آب پنیر طبی و...) بعد از خونگیری
بیشتر بخوانید:
بایدها و نبایدهای حجامت از دیدگاه طب سنتی
