دكتر محمود خدادوست
مزاج گرم و خشك
خصوصیات جسمی: این افراد لاغر اندام هستند و رنگ چهره و سفیدی چشم آنان به زردی می‌زند. پوستی گرم و خشك دارند. گرمایی هستند و تحمل فصل تابستان را ندارند. عطش زیاد و دهانی خشك دارند. بهترین فصل برای آنها، فصل زمستان است. كم‌خوابند، تمایل به خوردن ترشی‌ها مثل لواشك و سركه و مواد سرد مثل خیار و كاهو دارند و به خوردن خوراكی‌های شیرین كمتر تمایل نشان می‌دهند.
مزاج گرم و خشك و احتمال بیماری‌ها
افراد گرم و خشك (به اصطلاح غلط، صفراوی مزاج) در صورت عدم رعایت دستورها، استعداد بیشتری برای بروز اختلالات و بیماری‌ها زیر پیدا می‌كنند: اضطراب و تنش فكری، میگرن، وزوز گوش، تپش قلب، اسهال خونی، هپاتیت، زردی، لكه‌بینی و افزایش خونریزی هنگام پریود، انزال زودرس، تلخی دهان، سرفه خشك، بی‌خوابی، سوزش بی‌دلیل ادرار و لاغری شدید.
تشخیص مزاج
لمس: گرمی و سردی پوست نشانه گرمی و سردی مزاج و نرمی و زبری پوست نشانه رطوبت و خشكی مزاج است. البته اینها به شرطی صحیح است كه لمس كننده معتدل باشد یا در قیاس با پوست معتدل راجع‌به مزاج لمس شونده قضاوت كند.
چاقی و لاغری: لاغری نشانه خشكی و چاقی نشانه رطوبت است. درشتی اندام و گوشت فراوان در افراد دموی (گرم و تر) دیده می‌شود و چربی در بدن نشانه سردی و تری (بلغم) است. بنابراین لاغرها صفراوی و یا سوداوی هستند.
مو: موی زیاد و رشد سریع و رنگ سیاه آن دلیل بر گرمی مزاج است. كمی مو و رنگ روشن آن دلیل بر سردی و مجعد بودن نشانه خشكی و موی صاف نشانه رطوبت است.
رنگ بدن: سفیدی رنگ پوست بدن دلیل بر سردی و سرخی و گندم گونی آن دلیل بر گرمی مزاج است. زردی نشانه گرمی، رنگ بادنجانی (تیره بی‌روح و غیر درخشان) نشانه سردی و خشكی و رنگ گچی و سربی نیز دلیل بر سردی مزاج می‌باشد.
وضعیت اعضای بدن: فراخی سینه، عروق برجسته و نبض قوی و درشتی مفاصل نشانه حرارت و خلاف اینها نشانه سردی است.
تأثیر گرفتن از سردی و گرمی، تری و خشكی: افراد گرم مزاج تحمل گرما را ندارند و در هوای خنك راحت‌ترند. همچنین غذاهای گرم مثل ادویه با آنها سازگاری ندارد. ممكن است با خوردن كمی دارچین خارش بگیرند یا با خوردن چند خرما جوش بزنند. برعكس سرد مزاجان به غذا و هوای گرم بیشتر علاقه دارند. مایل به شیرینی و گریزان از ترشی و سردی‌ها بوده و با خوردن ترشی‌ها ممكن است هنگام خواب، آب از دهانشان خارج شود.
نوع فعالیت: افراد سرد مزاج در شروع یك كار مشكل دارند و به اصطلاح دیر گرم می‌شوند. اما گرم مزاجان كارها را به سرعت شروع می‌كنند. گرمی مزاج گاه باعث شتاب‌زدگی و عجول بودن می‌گردد و این افراد ممكن است ثبات رای نداشته باشند. خشمگین شدن هم از علامات گرمی مزاج است؛ اما سرد مزاجان برعكس افرادی آرام و صبور هستند.
فضولات دفع شده: موادی كه به صورت عرق، مدفوع و ... از انسان دفع می‌شود، می‌تواند نمایانگر حرارت و برودت مزاج باشد. این مواد در صورتی كه پُر رنگ و دارای بوی تند باشند نشانه حرارت مزاج و در صورتی كه كمرنگ و بی‌بو باشند، نشانه سردی مزاج هستند.
خواب و بیداری: زیادی خواب نشانه سردی و یا رطوبت است. كم‌خوابی معمولاً ناشی از گرمی و یا خشكی مزاج است.
وضعیت روحی- عصبی: قوت، سرعت و كثرت افعال مربوط به روح و اعصاب و نشانه گرمی است. مثلاً گرم مزاجان پر حرف هستند و با سرعت بیشتری صحبت می‌كنند، در حالی كه سرد مزاجان خیلی آهسته، آرام و شمرده صحبت می‌كنند و كم حرف‌ترند. قدرت یادگیری و حافظه در گرمی مزاج بهتر می‌شود.
یبوست باعث ثبات رای و رطوبت باعث انعطاف‌پذیری می‌شود. سردی مایه ترس و گرمی مایه شجاعت است.
برای سهولت تشخیص مزاج‌ها با توجه به نشانه‌های یاد شده، خصوصیات مزاجی چهار گروه را بیان می‌كنیم. بدیهی است با توجه به مقدمه بحث، مزاج طیف‌های حد وسط به راحتی قابل تشخیص خواهد بود. با توجه به غلبه هر یك از نشانه‌های چهار گانه بر چهار گروه مزاجی دیگر، توصیه‌های مناسب برای سایر مزاج‌ها ارائه می‌شود و می‌توان استنباط و استدلال كرد كه در صورت عدم رعایت توصیه‌ها هر یك از این مزاج‌ها بیشتر مستعد ابتلا به چه بیماری خواهند بود.
روش صحیح زندگی مزاج گرم و خشك
از هوای تازه و خنك بهره‌مند شود. در رژیم غذایی بیشتر از میوه، سبزیجات تازه مثل كاهو و اسفناج استفاده كند. مصرف آب و مایعات را به اندازه‌ای افزایش دهند كه ادرار صبحگاهی از حد رنگ زرد لیمویی پُر رنگ‌تر نشود. 6-7 ساعت خواب شبانه داشته باشند. روزهای تابستان یك ساعت چرت پس از ناهار رطوبت كافی به بدن می‌رساند. در شرایط فشار عصبی، دستور تنفس و تمرینات ذهنی آرامبخش را به كار ببرد.
فعالیت جسمی و ورزشی را در هوای خنك، صبح زود یا شامگاه انجام دهد. هر 12 ساعت بینی را با كمی روغن بادام شیرین طبیعی مرطوب كند. از هوا، محیط، فعالیت‌ها و حالات روانی افزایش دهنده گرمی و خشكی بپرهیزد. از نوشیدن بیش از اندازه چای و قهوه خودداری كند.
از فعالیت زیاد و ورزش شدید كه گرمی و خشكی را افزایش می‌دهند، پرهیز كند. از بی‌خوابی و كم‌خوابی (كمتر از 5 ساعت) و دیر وقت خوابیدن دوری كند. از عصبانیت، هیجانات روانی زیاد حرف زدن بپرهیزد. مصرف غذاهای گرم و خشك را به خصوص در هوای گرم كاهش دهد.
