زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

جشنواره سبز سلامتی!                                          

شنبلیله با نام علمی Trigonella Foenum Graecum از خانواده Leguminosae، گیاهی است علفی و یکساله به ارتفاع ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر با گل‌هایی منفرد و به رنگ روشن که رنگ میوه‌های آن زرد تا قهوه‌ای است.

این گیاه، بومی شبه قاره هند و منطقه شرق مدیترانه بوده و در بیشتر نواحی ایران از جمله آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان می‌روید و به عنوان سبزی خوراکی کاشته شده و مصرف می‌گردد.

در کتب طب سنتی ایران، شنبلیله که به اسم"حلبه" نیز معروف است، آورده شده زکریای رازی شنبلیله را برای مداوای مرض قند تجویز می نموده است.

شیخ ابوعلی سینا شنبلیله را برای تقویت مو، زیبایی صورت، خوشبویی دهان و ترک های ناشی از سرما مفید و مؤثر می دانستند و برای رفع ورم های سخت و انواع جوش، شوره سر و همچنین صاف کننده صدا و مسکن سرفه و ... مورد تجویز قرار می دادند.

شواهد حتی حاکی از آن است که مصری‌های باستان مزایای شنبلیله را درک کرده بودند، چرا که دانه‌های آن در مقبره‌ پادشاهان، به‌ویژه توتانخامون (از فراعنه مشهور مصری) یافت شده است.

در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق العاده این گیاه با ارزش اشاره خواهیم نمود:

شنبلیله و خواص آنتی اکسیدانی

دانه های شنبلیله حاوی فلاونوئیدها، كاروتنوئیدها و كومارین ها می باشند.

شواهد نشان می دهد كه فعالیت آنتی اكسیدانی شنبلیله را می توان به وجود فلاونوئیدها كه به عنوان جاروبگرهای گونه های اكسیژن واكنشی عمل می كنند، نسبت داد.

كوئرستین موجود در شنبلیله به عنوان یك تركیب فلاونوئیدی، منجر به افزایش ظرفیت و پتانسیل آنتی اكسیدانی شده و به عنوان یك فلاونوئید مهم و یك آنتی اكسیدان قوی باعث برداشت رادیكال های آزاد گزانتین اكسیداز و سوپراكسید، كاهش استرس اكسیداتیو و کاهش پراکسیداسیون لیپیدها می گردد.

به علاوه، نارینجنین شنبلیله بیان آنزیم های محدود كننده در سنتز گلوتاتیون (از عوامل تأثیرگذار و مهم در دفاع آنتی اکسیدانی بدن) مانند گاماگلوتامیل سیستئین سنتاز را کاهش می دهند.

از سویی دیگر نتایج یافته های علمی ثابت کرده اند كه نارینجنین به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی قوی خود می تواند سبب كاهش انواع آسیب به بافت های مختلف بدن از جمله کبد در برابر عوامل خطرساز بیرونی نظیر استامینوفن، آدریمایسین و ... شود.

شنبلیله و سلامت دستگاه گوارش

شنبلیله حاوی مقادیر مناسبی از فیبر محلول است که در روده آب جذب می‌کند و به مدفوع می‌افزاید.

این امر باعث ایجاد انقباض ‌شده و به حرکت مدفوع در روده کمک می‌کند و به این شکل به راحتی یبوست را درمان می نماید.

این گیاه سوء هاضمه و درد معده را نیز تسکین می‌دهد. به علاوه، شنبلیله درد و التهاب دستگاه گوارش را با پوشش دادن لایه های درونی معده و روده، تسکین داده و سوزش سر معده و برگشت اسید معده را درمان می‌کند.

دیوسژنین موجود در شنبلیله به‌طور خاص به پیشگیری از سرطان کولون کمک می‌کند.

علاوه بر این، پلی ساکاریدهای غیر نشاسته مانند ساپونین، همی سلولز، موسیلاژ، تانن و پکتین، باعث مهار جذب نمک‌های صفراوی از طریق روده بزرگ می‌شوند.

این ماده غذایی می‌تواند به سموم متصل شده و از غشاء مخاط روده محافظت کند که همین امر می‌تواند شانس ابتلا به سرطان کولورکتال و سایر مشکلاتی که می‌تواند بر روی روده تأثیر بگذارد را کاهش دهد.

شنبلیله و دیابت

فیبرهای موجود در شنبلیله موجب کاهش جذب گلوکز می گردد.

هیدروکسی ایزولوسین که یک اسیدآمینه موجود در فیبر دانه شنبلیله است موجب تحریک ترشح انسولین و افزایش تعداد گیرنده های انسولین می گردد.

فیبر را از این نظر به عنوان عامل پائین آورنده گلوكز در نظر می گیرند كه ماده ای بنام گالاكتومانان موجود در فیبر بذر شنبلیله با كاهش سرعت تخلیه معده و تأخیر در جذب، موجب كاهش گلوكز می شود.

4- هیدروکسی ایزولوسین یک آمینواسید غیر عادی است که تاکنون فقط در تخم شنبلیله یافت شده است.

این آمینواسید برداشت گلوکز را به وسیله افزایش انتقال ترانسپورتر 4 (GLUT-4) به سطح سلول تحریک می کند.

محققان ثابت کرده اند که تنظیم GLUT-4 باعث جلوگیری از افزایش انسولین و در نتیجه کاهش چاقی می شود.

شنبلیله و سلامت قلب

شنبلیله خواص آنتی اکسیدانی و محافظت از عروق دارد، این خواص به حفظ سلامت کلی قلب کمک می‌کند.

این گیاه به عنوان رقیق‌کننده‌ خون عمل می‌کند و به این ترتیب از تشکیل لخته در خون که ممکن است مانع جریان خون به قلب، ریه‌ها و مغز شود، جلوگیری می‌کند.

شنبلیله فشار خون را نیز کاهش می‌دهد. همچنین، به دلیل اثر قدرتمندی که در تنظیم سطح چربی خون دارد، خطر ابتلا به تصلب شرائین را کاهش می‌دهد.

به اضافه‌ اینکه، شنبلیله قند خون را تثبیت کرده و با چاقی مبارزه می‌کند، دو عامل عمده که خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می‌دهند.

شنبلیله و پروفایل لیپیدی خون

ساپونین موجود در شنبلیله موجب مهار جذب روده ای چربی ها می شود و این احتمال وجود دارد كه بخشی از اثر شنبلیله روی كلسترول از این راه باشد.

به علاوه، دانشمندان نشان داده اند که فلاونوئیدهایی مشابه نارینجنین شنبلیله، در جهت کاهش فعالیت لیپاز حساس به هورمون (آنزیم تجزیه کننده تری گلسیریدها به اسیدهای چرب وگلیسرول) در بافت چربی و افزایش فعالیت لیپوپروتئین لیپاز (آنزیمی كه باعث می شود تری گلیسریدهای موجود در عروق خونی و بافت چربی تجزیه شده و به دنبال آن تری گلیسرید پلاسما كاهش یابد) عروق و بافت چربی و تعدیل فعالیت ترانسفرازهای کبدی در جهت کاهش تولید چربی و ترشح آن به داخل خون عمل می کنند.  

شنبلیله و خاصیت فیتواستروژنی

شنبلیله حاوی نوعی فیتواستروژن به نام دیوسژنین است، بنابراین احتمال دارد كه این گیاه در پیشگیری و تخفیف نشانه های گُرگرفتگی مؤثر باشد.

شنبلیله به شروع و تقویت شیردهی نیز كمك می کند. عملكرد دقیق شنبلیله در شیرافزایی ناشناخته است اما این خاصیت می تواند به علت ساختار فیتواستروژنی موجود در این گیاه باشد، البته شایان ذکر است جهت بهره مند شدن از فوائد مذکور می بایست حتماً با پزشک متخصص مشورت صورت پذیرد.

موارد احتیاط

* شنبلیله هم خانواده بادام‌زمینی است، پس چنانچه به بادام‌زمینی حساسیت وجود داشته باشد، احتمال حساس بودن به شنبلیله نیز وجود دارد.

* شنبلیله سطح قند خون را کاهش می‌دهد و استفاده از دزهایی بیشتر از مقادیر توصیه‌شده باعث افت شدید قند خون می‌شود.

اگر مبتلا به دیابت هستید با احتیاط و با فاصله از انسولین و سایر داروهای خود از این گیاه استفاده نمائید.

* این گیاه به عنوان درمان طبیعی برای آسم شناخته شده است؛ اما تنفس پودر آن باعث آسم و بروز علائم آلرژی در افراد حساس می‌شود.