به قلم : دکتر الهام عطار ، متخصص تغذیه و صنایع غذایی
elham_attar88@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : گیاه پنیرک با نام علمی Melva sylvestris یکی از گیاهان دارویی است که معمولا در اروپا، ایران، پاکستان و هند به عنوان گل ختمی شناخته می‌شود.
Malva sylvestris یک گیاه علفی یک ساله یا چند ساله است که معمولا در شمال آفریقا، اروپا و آسیای جنوب غربی یافت می‌شود. این گیاه به طور کلی در مناطق مرطوب رشد می‌کند. به عنوان مثال این گیاه در نزدیکی باتلاق‌ها، اقیانوس‌ها، سواحل رودخانه‌ها و مراتع رشد می‌کند.
به دلیل خاصیت نرم‌کنندگی این گیاه، رومی‌ها و یونانیان باستان از آن به عنوان نرم‌کننده استفاده می‌کردند. به طور سنتی از این گیاه دارویی برای درمان عفونت‌ها و بیماری‌های متعددی مانند سرماخوردگی، سوختگی، سرفه، التهاب لوزه‌ها، برونشیت، مشکلات گوارشی، اگزما و زخم‌های بریده شده در شرایط مختلف آب و هوایی استفاده می‌شود.
گیاه‌درمانی یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی است که توسط بشر دنبال می‌شود. در 30 سال گذشته متخصصان و پزشکان بر استفاده از گیاهان دارویی در پیشگیری و درمان بیماری‌ها تمرکز کرده‌اند. در میان گونه‌های متعددی که در طب سنتی استفاده می‌شود، برگ و گل گیاه پنیرک (ختمی) اثرات درمانی مختلفی را از خود نشان داده است.
بیشتربخوانید:
با خواص جادویی آویشن آشنا شوید
از این گیاه در هند برای درمان سرماخوردگی و سرفه ناشی از مشکلات تنفسی و همچنین برای درمان مشکلات گوارشی استفاده می‌گردد. در برزیل از گل ختمی برای درمان برونشیت، زخم، کولیت و هموروئید استفاده می‌شود. مواد شیمیایی موجود در برگ این گیاه دارای ویتامین‌های زیادی است. این گیاه با ترشح مسکن‌های خاص منجر به کاهش درد و ناراحتی می‌شود و در نتیجه امکان بهبودی سریع را فراهم می‌کند.
گیاه پنیرک دارای خواص ضد میکروبی، ضد درد، محافظ کبد، التیام‌دهنده زخم، ضد‌سرطان، ضد‌التهاب و خواص آنتی‌اکسیدانی قوی است. این گیاه حاوی ترکیبات با ارزش بسیاری مانند آنتی‌اکسیدان‌ها و کربوهیدرات‌های قوی و اسیدهای چرب غیر اشباع است. نتایج مطالعات متعدد نشان داده است که عصاره گیاه پنیرک حاوی ترکیبات متعددی از جمله مشتقات فنلی، فلاونوئیدها، ترپنوئیدها، آنزیم‌های کاتالاز، سولفیت اکسیداز، اسیدهای چرب و مقداری استرول (به ویژه اسیدهای چرب ضروری مانند امگا 3 و امگا 6) است و همچنین حاوی بتا کاروتن و ویتامین‌های C و E می‌باشد که خواص ضد‌التهابی و آنتی‌اکسیدانی دارند. تحقیقات گسترده نشان می‌دهند که این گیاه با چندین ترکیب شیمیایی می‌تواند آسیب کبدی ناشی از تتراکلرید کربن را به حداقل برساند. به همین خاطر گیاه پنیرک یکی از امیدبخش‌ترین گونه‌های دارویی گیاهی به شمار می‌رود. در ادامه به بررسی چند ویژگی سلامت‌بخش این گیاه می‌پردازیم:
فعالیت آنتی‌اکسیدانی
گل ختمی به دلیل دارا بودن میزان فنول بالا خاصیت ضد رادیکالی دارد و قادر به جلوگیری از اکسیداسیون است. ترکیبات فلاونوئیدی این گیاه قدرت بازدارندگی بالایی دارند. این گیاهان نیز در مقایسه با داروهای شیمیایی بدون عارضه هستند. تولید گونه‌های مختلف اکسیژن که بر آنتی‌اکسیدان‌های بدن غلبه می‌کنند باعث استرس اکسیداتیو می‌شود. شواهد نشان می‌دهند که استرس یکی از عوامل ضروری در عملکرد مغز، بیماری کبد، اختلالات قلبی عروقی و سرطان است.
بیشتربخوانید:
ترنجبین گیاهی با خواص دارویی شگفت انگیز!
فعالیت ضد التهابی
چندین گروه تحقیقاتی فعالیت ضد التهابی گل ختمی را مطالعه کرده‌اند. بر اساس نتایج آنها به نظر می‌رسد که ترکیب مالویدین 3 گلوکوزید مسئول اصلی این اثر باشد و برگ‌های گل ختمی دارای خواص ضد التهابی موضعی هستند. همچنین نتیجه مطالعات بر روی خواص ضد میکروبی گل ختمی نشان می‌دهد که این گیاه دارای فعالیت ضد باکتریایی و ضد ویروسی در برابر بسیاری از پاتوژن‌های انسانی است.
فعالیت ضد تومور
سرطان یک اصطلاح عمومی برای گروه قابل توجهی از بیماری‌ها است که می‌تواند هر قسمت از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سرطان یکی از علل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که گل ختمی دارای خواص ضد سرطانی است.
یک مطالعه اخیر، فعالیت سیتوتوکسیک عصاره برگ Malva sylvestris را بر روی موش با استفاده از روش MTT و رده‌های سلولی سرطان انسانی نشان داد. آزمایش بیولوژیکی نشان داد که عصاره Malva sylvestris به طور قابل توجهی خطوط سلولی تومور را کاهش می‌دهد.
فعالیت درمانی
استفاده موضعی از عصاره اتانولی هیدروالکلی برگ گیاه پنیرک (بستگی به دز مصرف) سرعت انقباض زخم‌های پوستی را افزایش و مدت زمان فرآیند ترمیم را کاهش می‌دهد.
فعالیت محافظ کبد
کبد از نظر فیزیولوژیکی در تمام عملکردهای حیاتی بدن نقش دارد. هر گونه اختلال در عملکرد کبد باعث ایجاد مجموعه ای از اختلالات می‌شود که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این عضو وارد کند. عوامل موثری مانند استرس اکسیداتیو، رادیکال‌های آزاد، مواد شیمیایی، ویروس‌ها و داروها می‌توانند باعث تخریب بافت کبد شوند.
مطالعات، وجود ترکیبات آنتی‌اکسیدانی را در گل ختمی تایید کرده است. این ترکیبات به نوبه خود رادیکال‌های آزاد را از بین می‌برند و به محافظت از بافت‌ها به ویژه در کبد کمک می‌کنند.
فعالیت ضد دردی
فعالیت ضد دردی عصاره آبی گیاه پنیرک بر روی موش مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که گل ختمی دارای مواد محرکی است که به عنوان عوامل ضد درد عمل می‌کنند.
فعالیت ضد میکروبی
گل ختمی دارای فعالیت ضد میکروبی علیه گونه‌های مختلف باکتریایی و قارچی است. مطالعات صورت گرفته، روش انتشار دیسکی فعالیت ضد میکروبی عصاره Melva sylvestris را علیه چندین گونه باکتری گزارش کردند. محققان دریافتند که Malva sylvestris فعالیت متوسطی در برابر میکروارگانیسم‌های منتخب مرتبط با آنتی‌بیوتیک‌های معمولی دارد.
کلام آخر
مطالعات مختلف مزایای بالقوه سلامت‌بخش گیاه پنیرک را از طریق فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی، ضد‌التهابی، ضد‌تومور، التیام زخم، محافظت از کبد، ضد درد و ضد میکروبی نشان داده‌اند. با این حال، مطالعات بالینی بیشتری برای ارزیابی ایمنی و کاربرد این گیاه در درمان بیماری‌ها مورد نیاز است.
