زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : پروفسور  محمدحسین صالحی سورمقی ، متخصص فارماکوگنوزی ، استاد دانشکده داروسازی

تحریریه زندگی آنلاین :

نام فارسی:گل نسترن

نام علمی:‌ Rosa canina

نام عمومی:‌ Dogrose

نام انگلیسی: Dog-briar

نام عربی: ورد بری

نام آلمانی: Hundsrose

نام فرانسوی:‌Rosier de.chiens

نام‌های مترادف: R.canescens و R.campestris

خانواده: Rosaceae (گل سرخ)

گیاه‌شناسی:

نسترن گیاهی است به صورت درختچه‌های كوچك كه ارتفاع آن تا 3 متر می‌رسد. برگ‌ها شامل پنج تا هفت برگچه دندانه‌‌دار و به شكل بیضی نوك‌تیز و گل‌ها به رنگ‌های گلی(قرمز كم‌رنگ)، سفید مایل به گلی و یا سفید می‌باشند كه تك‌تك و یا به صورت مجتمع دیهیم بر روی شاخه قرار می‌گیرند. نهنج گل پس از رشد به جسم كوزه‌مانند و قرمزرنگی تبدیل می‌شود و قسمت داخلی آن الیاف ظریف و باریكی دارد كه میوه‌های فندقه‌ای درون كوزه‌ را دربر می‌گیرد. گل نسترن در اكثر نقاط ایران به طور خودرو می‌روید. قسمت مورد استفاده این گل، كوزه‌های مذكور می‌باشد كه به نام هیپس‌ مشهورند.

بیشتربخوانید:

خواص درمانی بهار نارنج،طریقه مصرف عرق بهار نارنج

تاریخچه:

میوه گل نسترن (R. canina hips) در قرون وسطی رواج داشت و زمانی در میان عامه مردم برای بیماری‌های قفسه سینه مصرف می‌شد. میوه روز منبع طبیعی ویتامین C می‌باشد كه سبب كاربرد گسترده آن در مكمل‌های ویتامین طبیعی، چای و محصولات متنوع دیگر از جمله سوپ و مارمالاد شده است. اگرچه این محصولات، به لحاظ تاریخی، مكمل غذایی به حساب می‌آمدند ولی به عنوان داروی ملین و ادرارآور نیز مصرف شده‌اند. پیشرفت میوه روز به عنوان نوشیدنی مغذی برای كودكان و همچنین به منظور طعم‌دهنده در چای و مربا استفاده می‌شد.

تركیبات مهم:

میوه تازه گل نسترن (هیپس) حاوی 5/0 تا 7/1 درصد ویتامین C می‌باشد كه تركیبی از آسكوربیك اسید و هیدرو اسكوربیك اسید است.

میزان ویتامین C میوه خشك موجود در بازار ممكن است مختلف باشد. در آزمایشی كه با روش رنگ‌سنجی و تین لایه كروماتوگرافی انجام گرفت، مشخص شد كاهش ویتامین C بستگی به مقدار خرد كردن و ذرات این میوه دارد؛ به عنوان مثال در صورتی كه میوه فقط نصف شود، میزان ویتامین C موجود در آن پس از یك سال و نیم نصف می‌شود، در حالی كه اگر میوه خرد شود، پس از شش ماه صددرصد ویتامین C آن از بین می‌رود.

با وجودی كه در بعضی منابع از میوه گل سرخ به عنوان غنی‌ترین منبع ویتامین C یاد شده، ولی منابع طبیعی غنی‌تری نیز گزارش شده‌اند. مركبات 50 میلی‌گرم، كلم بروكلی خام و كیوی حدود 100 میلی‌گرم، بعضی سبزیجات مناطق گرمسیری 200 تا 300 میلی‌گرم، میوه گل‌سرخ 1250 میلی‌گرم، آسرولا 1000 تا 2330 میلی‌گرم و مارجون 3150 میلی‌گرم در هر صد گرم ویتامین C دارند.

میوه گل‌ سرخ همچنین حاوی ویتامین‌های A1، B1، B2، B3 و K می‌باشد.

از دیگر تركیبات این میوه، پكتین (11 درصد)، تاتن‌ها (2 تا 3 درصد)، اسید سیتریك و اسید مالیك، فلاونوئیدها، رنگدانه‌های زرد و قرمز مخصوصاً كاروتنوئیدها، وانیلین، اسانس و قندها را می‌توان نام برد.

داروشناختی و اثرات مهم:

ویتامین C یك مكمل غذایی است و به عنوان ضد اسكوربوتیك مصرف می‌شود. برای جبران كمبود این ویتامین می‌توان از میوه گل‌سرخ استفاده كرد. متأسفانه چون ممكن است مقدار زیادی از ویتامین C هنگام خشك كردن و یا تهیه محصول از میوه گل سرخ از بین برود، مقداری ویتامین C مصنوعی به این محصولات اضافه می‌شود كه روی بسته‌بندی آنها ذ كر نمی‌گردد. در صورتی كه میوه این گیاه به صورت تازه مصرف شود، دارای مقدار زیادی ویتامین است كه مستقیماً جذب بدن می‌شود. میوه گل سرخ ادرارآور و مسهل است و از آن برای كاهش تشنگی، كاهش التهاب معده و نیز به عنوان طعم‌دهنده و همچنین، تهیه مربا استفاده می‌شود.

مسهل بودن این گیاه به خاطر اسید مالیك، اسید سیتریك، گلوكزیدهای پورگاتیو، مانند مولتی‌فلورین A و B ، و پكتین موجود در آن است.

سمیت و عوارض جانبی:

مصرف خوراكی میوه گل سرخ هیچ‌گونه مسمومیتی ایجاد نمی‌كند و 100 گرم از آن حاوی بیش از 1200 میلی‌گرم ویتامین C می‌باشد. مصرف مقادیر كم آن هیچ‌ عارضه‌ای در بر ندارد و در مورد مصرف مقدار زیاد و طولانی‌ آن هم گزارشی ارائه نشده است. در كتب اروپایی، مانند كمیسیون E، عوارض مصرف مقدار زیاد این میوه ناشناخته گزارش شده است.

البته كارگرانی كه به طور مداوم در معرض میوه‌های گل‌سرخ هستند، ممكن است دچار حساسیت و مشكلات تنفسی شوند. بعضی از این عوارض در واقع، حساسیت نیستند، بلكه پرزهای ریز میوه‌ گل‌سرخ هستند كه مانند پشم ‌شیشه بر روی پوست تحریكات مكانیكی پوستی ایجاد می‌كنند.

طریقه و میزان مصرف:

1 تا 3 قاشق میوه خردشده را در آب جوش ریخته و 15 تا 20 دقیقه می‌گذاریم به همان حال بماند؛ سپس آن را صاف و مصرف می‌كنیم. این مقدار را می‌توان روزی سه بار تكرار كرد. میزان مصرف می‌تواند بر حسب وزن تا روزی 12 گرم باشد.

بیشتربخوانید:

کاهش فشار خون با خارخاسک

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:

ضد درد، ضد اسهال، ضد اكسیدان، ملین، ادرارآور، كاهش‌دهنده قند خون، مسهل، مهاركننده لیپوكسی‌ژناز، مقوی اعصاب، و ضد كرم.

نكات قابل توجه:

 گل‌سرخ دارای گونه‌های متعددی است كه جنس همگی آنها روزا می‌باشد. بعضی گونه‌ها خود واریته‌های (انواع) مختلفی دارند كه ممكن است به رنگ‌های گوناگون دیده شوند.

 تعداد زیادی گل روز با رنگ‌های مختلف و یا چندرنگ با تغییرات ژنتیكی و یا به طور پیوندی تولید شده‌اند كه ممكن است گلبرگ‌های زیادی داشته باشند. این‌ واریته‌ها صرفاً زینتی هستند و مورد استفاده دارویی قرار نمی‌گیرند.

گل محمدی كه نوعی گل سرخ می‌باشد، یكی از گونه‌های مشهور و مهم است كه استفاده صنعتی و دارویی دارد. این گل به‌وفور در ایران یافت می‌شود.