دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛ استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین :
نام فارسی: سیبزمینی
نام علمی: Solanum tuberosum
نام عمومی: White potato
نام انگلیسی: Potato
نام عربی: تفاح‌الارض
نام آلمانی: Kartoffel
نام فرانسوی: Pomme de terre
نام خانواده: Solanaceae (سیبزمینی)
گیاه‌شناسی
سیبزمینی گیاهی است علفی، دائمی و بوته‌ای كه ارتفاع آن به كمتر از 1 متر می‌رسد. ساقه زیرزمینی این گیاه كه به صورت غده‌ای می‌باشد، حاوی مقدار زیادی نشاسته است. این ساقه غده‌ای همان سیبزمینی است كه سطح آن فرورفتگی‌هایی دارد و از آنها جوانه‌‌هایی می‌روید كه به طور قائم از زمین بیرون آمده و ساقه‌های بوته سیبزمینی را تشكیل می‌دهند. از همین ناحیه ساقه‌هایی افقی نیز در خاك شروع به رشد می‌كنند كه پس از متورم شدن به سیبزمینی تبدیل می‌شوند. سیب‌زمینی‌ها اندازه و وزن‌های مختلفی دارند و تعداد آنها در هر بوته متفاوت است. سیبزمینی را پس از رشد كامل از زیر خاك بیرون می‌آورند. ساقه‌های هوایی این گیاه برگ‌هایی متشكل از هفت تا دوازده برگچه دارند و در فواصل این برگچه‌ها، برگچه‌های كوچك‌تری نیز می‌رویند.
این تركیب شاخص بوته سیبزمینی است. گل‌های سیبزمینی به صورت مجتمع خوشه‌مانند است كه به حالت چتری و به رنگ‌های سفید، بنفش یا بنفش روشن می‌باشند. میوه سیبزمینی كه دانه‌هایی در خود دارد، گرد و به رنگ سبز یا سبز مایل به زرد است.
سیبزمینی اولین بار در آمریكای جنوبی كشت شد، ولی به علت استفاده بسیار زیاد آن به عنوان خوراك یا برای استخراج نشاسته، هم‌اكنون در اكثر نقاط دنیا و از جمله در ایران كشت می‌شود.
بیشتربخوانید:
آشنایی با میوه هایی که پوست شان هم خوردنی است
پوست و برگ این میوه هارا هرگز دور نریزید!
سمیت:
میوه و پوست سبز سیبزمینی می‌تواند سمی و خطرناك باشد.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:
ضد درد، ضد باكتری، ضد اسپاسم، تقویتكننده قلب، ادرارآور، تهوع‌آور، قارچ‌كش، پایین‌آورنده فشار خون، شیرافزا، خواب‌آور، خلط‌آور، تقویتكننده عضلات و اشتهاآور.
تركیبات مهم:
سیبزمینی از نظر پروتئین بسیار ضعیف است و حداكثر 5 درصد از این ماده را در خود دارد؛ اما از نظر آهن، ویتامین C و ریبوفلاوین غنی می‌باشد. این مواد بیشتر در پوست سیبزمینی وجود دارند.
تعدادی آلكالوئیدهای استروئیدی مشتق از كولستان، از جمله سولانیدین و سولاسودین در سیبزمینی وجود دارد. سیبزمینی همچنین یكی از منابع غنی نشاسته است. یكی دیگر از تركیبات مهم سیبزمینی مالتودكسترین است كه در فرآورده‌‌های غذایی تجاری به كار می‌رود.
بیشتربخوانید:
دور انداختن 7 قسمت میوه ها و سبزیجات ممنوع!
داروشناختی و اثرات مهم
بیش از 2000 گونه سولانوم در عالم گیاهی وجود دارد كه بعضی از آنها سمیت زیادی دارند. سیبزمینی یكی از شش گونه این خانواده است كه ریشه غده‌ای زیرزمینی دارد. دانه سیبزمینی در حیوانات موجب مسمومیت‌های كبدی می‌شود كه به خاطر آلكالوئیدهای استروئیدی موجود در آن است.
گلوكزیدهای سیبزمینی، مانند سولانین، می‌توانند مشكلات روده‌ای – معده‌ای مانند استفراغ، تهوع، اسهال، خونریزی و خونریزی‌های روده‌ای – معده‌ای ایجاد كنند. سولانین همچنین می‌تواند باعث راش‌های پوستی (بثورات جلدی)، مشكلات عصبی، مشكلات روده‌ای – معده‌ای و در مواردی حتی مرگ شود. این ماده با پختن از بین نمی‌رود. مسمومیت با سولانین در مصرف خوراكی كمتر از تزریق آن است. نیمه عمر بیولوژیكی سولانین 11 ساعت می‌باشد.
گزارش‌هایی از مرگ در اثر مسمومیت با سیبزمینی سبز وجود دارد كه البته نمی‌توان گفت علت همه آنها سولانین است؛ اما سولانین با غلظت 38 تا 45 میلی‌گرم در 100 گرم سیبزمینی سبز می‌تواند باعث مرگ شود. حدود 20 میلی‌گرم سولانین در 100 گرم سیبزمینی به طور معمول حداكثر حد اطمینان بی‌خطری آن است.
سولانین به طور حیرت‌آوری موجب مرگ چهارپایان می‌شود. سولاسودین دارای خاصیت تراتوژنی هامستر است كه با مصرف خوراكی آن بروز می‌كند. بعضی تحقیق‌ها نشان داده كه مصرف خوراكی سولاسودین در یك چهارم از هامسترهای باردار اثرات تراتوژنی (ناقص‌الخلقه شدن جنین) داشته است.
سیبزمینی دارای تركیبات متنوعی است كه ممكن است سیستم بیولوژیكی بدن را تحت تأثیر قرار دهد؛ از جمله مهار كلی نستراز، مهار انورتاز و مهار پروتئاز كه همگی جزء سیستم دفاعی بدن در برابر تهاجم میكروب‌ها هستند.
بوته سیبزمینی معمولاً حاوی باكتری و قارچ‌هایی است؛ بنابراین افرادی كه مستقیماً و از نزدیك با آن سر و كار دارند و در تولید و تكثیر سیبزمینی فعالیت می‌كنند، ممكن است با مشكلاتی از قبیل مشكلات تنفسی روبه‌رو شوند. 46 درصد از كسانی كه در معرض آلودگی‌های سیبزمینی قرار دارند، دارای مشكلات تنفسی هستند. سیبزمینی می‌تواند در كنترل قند خون و میزان انسولین مؤثر باشد؛ زیرا افراد دیابتی باید مقادیر معینی نشاسته و سبزیجات مصرف كنند. خوردن سیبزمینی سبز و یا فاسد عوارض جانبی، به‌خصوص مشكلات روده‌ای – معده‌ای و عصبی، ایجاد می‌كند.
بیشتر بخوانید:
۸ کاری که انجام آن بعد از ورزش چاقتان می کند
با مصرف آب کرفس این فواید نصیبتان می شود
تاریخچه:
سیبزمینی از سال 500 قبل از مسیح كشت شده است. سرخپوستان آمریكای جنوبی و مركزی احتمالا نخستین كسانی بودند كه گیاه مقاوم سیبزمینی را بعنوان غذای اصلی انتخاب كردند. گرچه اسپانیایی‌ها گیاه سیبزمینی را در اواخر دهه اول قرن شانزدهم به اروپا عرضه كردند ولی به دلیل نگرانی‌های كلیسا و یا باورهای افسانه‌ای در مورد سمیت گیاه، تا قرن هفدهم منبع رایج غذایی به حساب نمی‌‌آمد. بعد از آنكه گیاه سیبزمینی پذیرفته شد، مصرف آن به طور گسترده در آلمان و قسمت‌های دیگر اروپا و روسیه نیز رواج یافت.
در قرن هفدهم و هجدهم میلادی، سیبزمینی نقش بسیار مهمی در برنامه غذایی ایرلندی‌ها داشت بطوریكه مصرف روزانه برای بزرگسالان از حدود 5/3 كیلوگرم فزونی یافت. با این حال، آفت سیبزمینی بیش از 80 درصد محصول را از بین برد و در نتیجه بالغ بر سه میلیون ایرلندی بی‌غذا ماندند.
مصارف سنتی سیبزمینی
ضماد سیبزمینی خام برای درد مفاصل، عفونت، تاول، سوختگی و زخم چشم؛ چای حاصل از دم كرده پوست سیبزمینی جهت بهبود ورم یا تورم بدنی؛ نوشیدن آب سیبزمینی خام به منظور درمان ورم معده یا بیماری‌های معدی. (هیچ‌گونه اطلاعات كلینیكی مبنی بر تایید موارد فوق موجود نمی‌باشد). امروزه سیبزمینی، با بیش از 200 هزار تن كشت سالانه در سراسر دنیا، همچنان غذای اصلی باقی‌مانده، البته فقط مصرف گندم از آن پیشی گرفته است. سیبزمینی همچنین به عنوان منبع نشاسته و الكل به حساب می‌آید.
نكات قابل توجه:
1– قسمت‌های سبزرنگ سیبزمینی (به‌خصوص زیر پوست) نباید مصرف شوند، چون حاوی تركیبات سمی هستند. البته آلكالوئیدهای سمی كه در قسمت سبز سیبزمینی وجود دارند تا حدی با پخته شدن از بین می‌روند، ولی توصیه می‌شود این قسمت‌ها حتی‌الامكان مورد استفاده قرار نگیرد.
2– گونه‌های مختلفی از سیبزمینی وجود دارند كه گاه از نظر شكل ظاهر و حتی مزه متفاوت می‌باشند؛ اما مواد و ارزش غذایی آنها تقریباً یكسان است.
3 – بعضی از مواد باارزش سیبزمینی در پوست آن بیشتر از خود سیبزمینی وجود دارد، به همین دلیل توصیه می‌شود سیبزمینی پخته با پوست آن مصرف شود.
4– سیبزمینی پخته برای افرادی كه التهاب یا زخم معده دارند، مناسب است.
