زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛  استاد دانشکده داروسازی

تحریریه زندگی آنلاین :

نام دیگر:              شاهتره

نام علمی:              Fumaria officinalis

نام‌های عمومی:      Common fumitory,

 Fumitory, Earth smoke

نام انگلیسی:         Fumitory

نام‌های عربی:        كسفره الحمار، ساتراج (Satarag)

نام فرانسوی:         Fumeterre

نام آلمانی:            Gemeiner erdrauch

نام‌های مترادف:     Fumaria pulchella, Fumaria diffusa

نام خانواده:           Fumariaceae (شاتره)

 بیشتربخوانید:

شاتره از دیدگاه طب سنتی

گیاه‌ شناسی

شاتره گیاهی است علفی به ارتفاع 80 سانتی‌متر كه در مزارع، باغ‌ها و زمین‌های كشاورزی به حالت خودرو می‌روید. شاخه‌های ظریف فراوان و برگ‌هایی با تقسیمات بسیار زیاد، باریك و كوچك دارد. گل‌های شاتره كوچك به رنگ سفید یا سفید مایل به گلی هستند كه به صورت مجتمع و گل‌آذین خوشه قرار گرفته‌اند. میوه‌ها هم كوچك و كروی می‌باشند. قسمت مورد استفاده‌ شاتره تمام قسمت‌های هوایی آن است.

گونه‌ Officinalis این گیاه در ایران رویش ندارد و آنچه به نام شاتره در بازار ایران وجود دارد، مربوط به دو گونه Fumaria parvifelora و Fumaria villantii  است. به احتمال قوی خواص دو گونه ذكرشده مشابه گونه‌ افی‌سینال بوده و می‌توان از هر سه مورد آنها به یك منظور استفاده كرد.

البته لازم است دو گونه‌ موجود در ایران از نظر تركیبات و خواص، مورد تحقیقات لازم قرار گیرند.

تاریخچه

شاهتره از زمان عهد عتیق شناخته شده و در كتاب‌های «خواص گیاهان» مربوط به قرون وسطی توصیف شده است. این گیاه در طب سنتی، برای درمان اگزما و بیماری‌های دیگر پوستی به كار می‌رفته؛ همچنین به عنوان ملین و مدر مصرف می‌شده است. در دهه‌ گذشته، این گیاه دوباره مورد توجه قرار گرفت؛ زیرا بنا به گزارش‌هایی، به احتمال زیاد عصاره‌ آن در بهبود بیماری‌های سیستم قلبی- عروقی و دستگاه كبدی صفراوی مؤثر است.

منشأ جغرافیایی

این گیاه بومی اروپا و آسیاست. در كنار جاده‌ها به عنوان علف هرز مزارع می‌روید و بیشتر از كشورهای شرقی اروپا صادر می‌شود.

 تركیبات مهم

قسمت هوایی گیاه حاوی حدود یك درصد آلكالوئید است كه بیش از 30 عدد آنها تعیین فرمول شده‌اند و بیشتر آنها از مشتقات بنزیل ایزوكینولین هستند. مهم‌ترین این آلكالوئیدها شامل فومارین (پروتوپین)، فوماری‌لین، و سیناكتین هستند. از دیگر تركیبات شاتره می‌توان فلاونوئیدها، اسیدهای گیاهی به‌ویژه اسیدفوماریك و موسیلاژ را نام برد.

 بیشتربخوانید:

آشنایی با خواص گیاه دارویی شاتره

 داروشناختی و اثرات مهم

این اثرات عبارتند از: صفرآور، آلكالوئید پروتوپین موجود در شاتره می‌تواند در مواردی باعث كاهش صفرا گردد و به اصطلاح دارای اثر Amphicholeretic است. همچنین در مشكلات قلبی- عروقی مصرف می‌شود.

در طب عوام از شاتره به عنوان ادرارآور، مسهل و جهت رفع مشكلات پوستی، از جمله اگزما استفاده می‌شود. اثر اخیر را مربوط به وجود اسیدفوماریك در آن می‌دانند. اسید فوماریك امروزه به طریقه سنتزی تهیه و در بعضی از فرمولاسیون‌های پوستی نظیر داروهای پسوریازیس مصرف می‌شود.

 فرآورده‌های گیاهی

در ایران از این گیاه، فرآورده‌ صنعتی وجود ندارد؛ ولی در بعضی كشورها محصولاتی به شكل قطره از عصاره گیاه به صورت منفرد یا مخلوط با گیاهان دیگر تهیه و به بازار عرضه شده است.

 تهیه‌ چای

 4-2 گرم گیاه خشك‌شده‌ (مخلوط برگ، گل و ساقه) را با یك لیوان آب به مدت 20 دقیقه بجوشانید؛ سپس آن را صاف کرده و گرماگرم قبل از غذا میل ‌كنید. می‌توان روزانه تا سه نوبت این مقدار را (صبح، ظهر و شب) تكرار كرد (جمعاً می‌توان 12-6 گرم گیاه را كه سه لیوان محصول صاف‌شده به دست می‌دهد، در طول روز مصرف كرد).

 مصرف در بارداری و شیردهی

تاكنون در این زمینه مطالعه‌ای صورت نگرفته است؛ بنابراین بهتر است در این دوران مصرف نشود.

 عوارض جانبی

مصرف مقدار عادی و دارویی شاتره عوارض جانبی ندارد؛ ولی مصرف مقادیر بسیار زیاد به دلیل وجود آلكالوئیدهای ذكرشده ممكن است باعث لرز، تشنج و مرگ گردد.

 زمان برداشت

با توجه به اینكه گیاه در همه مناطق به‌طور هم‌زمان رشد نمی‌كند، نمی‌توان زمان كاملاً مشخصی را جهت جمع‌آوری ذكر کرد؛ ولی بهترین زمان برداشت در فصل بهار و بعد از زمان گلدهی است كه گیاه به‌طور كامل رشد كرده باشد.

 بیشتربخوانید:

از معجزات عرق شاتره چه می دانید؟

 مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده

آنتی‌كلی‌نرژیك، ضدهیستامین، ضدورم، ضدآریتمی، ضدعفونی‌كننده، ضداسپاسم، تقویت‌كننده قوای جنسی، تولیدكننده برادی‌كاردی، معرق، مسهل، ادارآور، تهوع‌آور، افزایش و کاهش پر فشارخون، آرامبخش، سمی، مقوی معده، بی‌حس‌كننده، صفراآور و كاهش‌دهنده صفرا.

نكات قابل توجه:

1- نمونه‌ گیاه خشك بازار دارویی به‌طور طبیعی به صورت خردشده و قطعات كوچك است و احتیاج به خرد یا پودر كردن ندارد و می‌توان مستقیماً آب جوش را روی آن ریخت و مصرف کرد.

2- توصیه می‌شود دم‌كرده شاتره را گرماگرم مصرف كنید؛ چون ممكن است با سرد شدن، مواد مؤثر رسوب كنند.

3- در بسیاری از موارد دیده شده كه برای به دست آوردن اثرات مذكور شاتره از عرق شاتره موجود در بازار استفاده می‌كنند. عرق شاتره مقدار بسیار ناچیزی اسانس دارد و مواد مؤثر اصلی در آن اصلاً وجود ندارد. بنابراین دارای خواص اصلی شاتره نیست.

4- برای مشكلات كبدی، صفراوی و پوستی شاتره، باید از دم‌كرده آن استفاده كرد و در این موارد عرق آن بی‌تأثیر است.