زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛  استاد دانشکده داروسازی

 تحریریه زندگی آنلاین :

نام‌علمی: Ricinus commonis

نام‌عمومی: Castor

نام‌انگلیسی: Castoroil plant

نام عربی: خروع (Khirwa)

نام فرانسوی: Ricin

نام آلمانی: Wunderbaum

نام خانواده: Euphorbiaceae (فرفیون)

بیشتربخوانید:

فواید روغن کرچک برای پوست صورت

  گیاه‌شناسی:

کرچک گیاهی است یکساله به ارتفاع تا 2 متر که در آب و هوای مناسب و به‌خصوص گرم به صورت درختچه‌ای تا ارتفاع 6 متر یا بیشتر و چندساله وجود دارد. برگ‌ها بزرگ، منفرد، پنجه‌ای و شامل 5 تا 11 لوب با بریدگی عمیق است. دم‌برگ دراز و برگ آن دندانه‌دار بوده و سطح روی برگ سبز تیره و براق است. گل‌ها نیز به صورت مجتمع خوشه‌ای روی انتهای ساقه به صورت متقابل قرار می‌گیرند. این گل‌ها به دو صورت نر وماده هستند و به میوه‌ پوشینه که پوشیده از خار است مبدل می‌شوند.

هر میوه حاوی سه دانه کرچک است. سطح دانه‌ها رنگ‌های متفاوت و نقوش زیبا دارد. برحسب واریته‌های مختلف کرچک، دانه‌ها ممکن است خاکستری، سیاه، سفید، قهوه‌ای یا قرمز باشند. همچنین اندازه‌ آنها متفاوت و میزان روغن در آنها متغیر است. میزان روغن دانه کرچک علاوه بر واریته،‌ کاملاً به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی محل کشت ارتباط دارد. با توجه به مصرف بسیار زیاد روغن کرچک، کشت آن در بسیاری از نقاط جهان، از جمله ایران رواج دارد. نواحی مهم کشت آن در ایران شامل خراسان، جنوب کشور و سیستان و بلوچستان است.

   تاریخچه

کلمه Ricinus از کلمه لاتین به معنی حشره مشتق شده است. گیاه کرچک از عهد عتیق به عنوان زینتی کشت می‌شده و دانه‌های آن در کارهای هنری و زینتی مورد استفاده بوده است. مصری‌ها دانه کرچک را به عنوان روغن چراغ، مرهم و نیز به عنوان مسهل مصرف می‌کرده‌اند. همچنین سالیان درازی است که در تهیه رنگ‌ها و نرم‌کننده‌‌های صنعتی مورد استفاده است. گرچه در قدیم از این روغن برای مصارف دارویی استفاده می‌شده، اما دلایل کلینیکی برای آنها ناچیز است.

بیشتربخوانید:

راز رشد مو با یک روغن!

  ترکیبات مهم

روغن کرچک از فشار سرد بر روی دانه‌های کرچک به دست می‌آید و حاوی 45 تا 50 درصد روغن می‌باشد. این روغن مخلوطی از تری‌گلیسیریدهایی است که 75 تا 90 درصد آن مربوط به ریسینولئیک اسید است.

 این روغن توسط لیپاز روده در ناحیه دئودنال (قسمتی از روده) هیدرولیز شده و تولید اسید ریسینولئیک آزاد می‌کند که دارای خاصیت مسهلی شدید است.

سموم مهلک ریسین و ریسینین در پوسته‌ دانه وجود دارد که ممکن است به علت فشار زیاد، به روغن منتقل شود. ریسین یک گلوکو پروتئین با جرم ملکولی حدود 65000 است.

 آلکالوئید ریسینین نیز در برگ گزارش شده است.

 گاهی روغن‌گیری با کمک حرارت انجام می‌شود که در این صورت سموم احتمالی موجود در روغن شکسته و بی‌اثر می‌شوند.

بیشتربخوانید:

پرپشتی ابرو و مژه با روغن کرچک

داروشناختی و اثرات مهم

روغن کرچک یکی از قوی‌ترین مسهل‌های گیاهی است که اصولاً برای تخلیه کامل روده و عکسبرداری از امعا و احشا بدن مصرف می‌شود. در این شرایط عکس‌ها برای مطالعات پزشکی وضوح بیشتری دارند.

ماده سمی ریسین موجود در پوسته دانه‌ها یک سم پروتوپلاسمی است که خوردن، تنفس کردن و تزریق داخل رگ آن به سرعت باعث مرگ می‌شود.مسمومیت با ریسین، باعث سوختگی دهان و گلو، درد شدید معده، خون در ادرار، بی‌کفایتی کلیه و مرگ می‌گردد. مسمومیت حاصل از آلکالوئید ریسینین نیز با تهوع، استفراغ، خونریزی معده، تشنج و مرگ همراه است.

 طریقه و میزان مصرف

میزان مصرف روغن کرچک برحسب وضعیت مصرف‌کننده بین 5 تا 60 میلی‌لیتر می‌تواند متغیر باشد. معمولاً روغن هنگام شب مصرف و تا صبح عمل تخلیه مدفوع انجام می‌شود. عملکرد مسهلی این روغن در مدت کوتاه و ظرف چندین ساعت است.

بیشتربخوانید:

با این روغن گیاهی پوستی زیبا و بدون لک داشته باشید!

  سمیت

چون دانه‌ها حاوی حدود 3 درصد مواد سمی هستند، تعداد 3 تا 20 عدد دانه کرچک می‌تواند مرگ‌آور باشد.

گاهی جویدن حتی یک دانه کرچک توسط بچه‌ها باعث مرگ می‌گردد.

 موارد منع مصرف

در انسداد روده، آپاندیس و التهاب مجاری مدفوع نباید مصرف شود؛ همچنین مصرف آن نباید بیش از 8 تا 10 روز ادامه یابد. کودکان کمتر از 12 سال نیز نباید آن را مصرف کنند.

  عوارض جانبی

 مصرف مقدار زیاد آن باعث کولیک، اسهال و استفراغ می‌شود.

 مصرف این روغن گاه باعث بروز حساسیت‌های پوستی می‌گردد.

  مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده روغن کرچک‌

ضددرد، ضدباکتری، ضددیابت، ضدسم، ضد ویروس ایدز، ضدترشح شیر، ضدعفونی‌کننده، ضدتومور، ضدسرفه، ضدویروس، ضد قارچ کاندیدا، ضدقارچ، سقط‌کننده، سیانوژنیک، معرق، ملین، خلط‌آور، محافظ کبد، کاهش‌دهنده پرفشاری خون، محرک سیستم ایمنی بدن، حشره‌کش، مسهل، لاروکش، شیرافزا، سمی و اسپرم‌کش.

بیشتر بخوانید:

با نسخه های طب سنتی همیشه جوان و زیبا بمانید!

آشنایی با خواص روغن شترمرغ

نکات قابل توجه

با توجه به اینکه مصرف بیش از ده روز روغن کرچک عوارض جانبی ایجاد می‌کند، نباید از این ماده به عنوان مسهل معمولی و دائم استفاده کرد.

چون مزه‌ روغن کرچک نامطبوع و تهوع‌آور است، در سال‌های اخیر با کنسانتره‌های با طعم پرتقال، توت‌فرنگی و غیره آن را تا حدی تصحیح کرده‌اند که هم‌اکنون این‌گونه فرآورده‌ها در بازار موجود هستند.

در صورتی که روغن، حاوی ریسین باشد، سمی بوده و قابل خوردن نیست. این نوع روغن ممکن است در صنعت بتواند مورد استفاده قرار گیرد.

میزان مصرف روغن کرچک را برای هر فرد باید پزشک تعیین کند.

روغن کرچک به غیر از کاربرد در پزشکی، یکی از پرمصرف‌ترین روغن‌های صنعتی است.

6- جدیداً استفاده‌های دیگری نیز از دانه کرچک می‌شود؛ مثل تهیه وسایل زینتی (گردن‌بند، دستبند و بازی بچه‌ها). همچنین از روغن کرچک در موتورهای دیزلی، صنایع آرایشی و بهداشتی و دفع موش کور و آبی برای چمن و زمین‌های چمن (در آمریکا) استفاده می‌گردد.

در دیکتاتوری موسیلینی برای کشتن افراد، به اجبار به آنها مقدار زیادی روغن کرچک می‌خوراندند تا بر اثر اسهال شدید و دهیدراته شدن بدن بمیرند.