در طب سنتی وقتی شما اقدام به شناسایی مزاج خود میکنید، گام بعدی این است که سبک زندگی‌تان را با این مزاج هماهنگ نمایید. یکی از جنبه‌های مهم در سبک زندگی افراد، رژیم غذایی آن‌هاست که اگر در انتخاب آن دقت کافی به خرج ندهیم با خوردن غذاهای ناسازگار با طبع، بدن‌مان را گرفتار انواع بیماری‌ها میکنیم.
در نگاه اول غذاهای مناسب برای افراد با طبع گرم و تر یا دموی‌ها، مواد غذایی سرد و خشک هستند. ولی آیا همین مورد برای تنظیم یک رژیم غذایی خوب برای افراد دموی کفایت می‌کند؟ غذاهای مخصوص دموی مزاج ها تشکیل یافته از چه موادی است و برای لاغری در مزاج گرم و تر باید چه کرد؟ اینجا یک جدول غذایی و تعدادی نکته هست که به شما در رسیدن به پاسخ این سوالات کمک می‌کند.
رژیم غذایی مخصوص افراد دموی (با طبع گرم و تر)
وقتی در مورد رژیم غذایی در طب سنتی صحبت میکنیم، اصلی‌ترین چیزی که ذهن ما را درگیر می‌کند، سوخت و ساز بدن است. در مورد افراد دموی معمولا این گونه است که بیشترشان از اضافه وزن یا اشتهای زیاد به ستوه آمده‌اند و نمی‌دانند که با مصرف یک سری مواد کم کالری، در معده‌شان غلبه بلغم ایجاد می‌کنند (بیشتر میوه‌ها و سبزیجات سرد و تر هستند) و در کنارش با مصرف سردی‌ها سوخت و ساز بدن‌شان را هم پایین می‌آورند. به این ترتیب هم اشتهای‌شان بیشتر می‌شود هم کالری کمتری می‌سوزانند و این معادل است با چاقی دموی!
در حقیقت هرگز نمی‌توان یک رژیم کلی برای همه افراد تنظیم کرد و گفت که با این رژیم شما دچار هیچ مشکلی نخواهید شد! چون سوخت و ساز بدن شما تابع عوامل زیادی است، از جمله:
- اگر طبع شما گرم و تر است، چند درجه گرم و چند درجه، تر است؟
- اگر مزاج ذاتی شما دموی است، آیا دچار غلبه اخلاط هم هستید؟
- شما در چه مکانی زندگی میکنید؟ در چه فصلی هستید؟
- در کدام دوره زندگی خود هستید؟ کودکی، نوجوانی، جوانی یا پیری؟
دانستن جواب این سوالات از این جهت اهمیت دارند که:
- رژیم غذایی مفید برای یک شخص با طبع بسیار گرم و بسیار تر متفاوت از رژیم غذایی مفید برای یک شخص با طبع کمی گرم و بسیار تر است. مصرف مواد غذایی سرد و خشک شاید شخص اول را شاداب کند ولی سوخت و ساز بدن شخص دوم را کم خواهد کرد. در این زمینه همچنین باید بدانید که درجه سردی و گرمی خوراکی‌ها هم بسیار مهم است.
- اگر مزاج شما گرم و تر باشد ولی مثلا شما یبوست شدید داشته باشید با مصرف مواد غذایی با طبع سرد و خشک مشکل‌تان را بدتر و بدتر میکنید. همین امر در مورد دیگر اعضای بدن هم صدق می‌کند. پس به غلبه اخلاط در بدن‌تان نیز باید دقت کامل داشته باشید.
- مکان‌ها هم مزاج دارند. به یک شخص دموی زندگی کردن در مناطق کوهستانی بسیار می‌سازد. در چنین حالتی بهتر است او خیلی به دنبال مصرف مواد غذایی خشک نرود چون غلبه سودا می‌گیرد. اما اگر این شخص دموی در نزدیک دریا یا در جنگل زندگی کند، احتمالا اذیت می‌شود و باید بیشتر مواد غذایی سرد و خشک مصرف کند.
- فصل‌ها هم مزاج دارند. با افراد دموی فصل پاییز که سرد و خشک است، بسیار سازگار است. در حقیقت سرما اصلا دموی‌ها را اذیت نمی‌کند. ضمنا بهتر است در این فصل، این افراد کمتر به دنبال مصرف سردی‌ها بروند، چون ممکن است بدن‌شان خیلی سرد شود.
آزاردهنده‌ترین فصل برای دموی‌ها بهار است. پرخونی در این فصل دموی‌ها را شدیدا دمدمی مزاج و عصبی می‌کند! در این فصل دموی‌ها باید تا جایی که می‌توانند مواد غذایی با مزاج سرد و خشک (در جدول آمده است) مصرف کنند تا آرام بگیرند.
- گرمی نیروی حیات و زندگی است، حالا هر چقدر هم که آزاردهنده باشد. برای اشخاص میانسال و پیر خنثی کردن این گرمی ذاتی بدن‌شان مساوی است با از بین بردن قوه بدنی‌شان به طوری که دیگر قادر به بازیابی آن نیستند! پس در چنین افرادی به جای سردی‌ها بهتر است، خوراکی‌های معتدل (مصرف مواد غذایی همراه با مصلح) مصرف شود.
- شاید این سخن به مذاق بقیه مزاج‌ها خوش نیاید. ولی انصافا دموی‌ها طبع خوبی دارند اگر دچار غلبه اخلاط نشوند! در میان مزاج‌های چهارگانه نزدیک ترین مزاج به اعتدال، مزاج دموی است.
حال با توجه به این موارد شما می‌توانید نگاهی به جدول مواد غذایی مفید برای دموی ها داشته باشید.
جدول مواد غذایی مخصوص افراد با طبع گرم و تر
| گروه غذایی | مواد غذایی مفید برای دموی ها (مواد سرد و خشک) | مواد غذایی مضر برای دموی ها (مواد گرم و تر) |
| لبنیات | قره‌قروت، کشک | شیر محلی، خامه پرچرب، کره |
| ریشه‌ها | - | انواع ترب، زردک، شلغم، هویج |
| توت‌ها و بذرها | بارهنگ، تمشک، شاه توت | اقسام توت، خاکشیر |
| صیفی‌جات | - | خربزه، طالبی، گرمک، خیار چنبر، کدو حلوایی |
| سبزی‌ها | ترشک، سیب زمینی ترشی، ریباس (ریواس)، گشنیز | تربچه، شبدر، یونجه |
| حبوبات | ارزن، باقلا خشک، برنج هندی، جو، جوی دوسر، لپه، ذرت، عدس، ماش | گندم، اقسام لوبیا،برنج اصفهان، شیراز و خوزستان |
| میوه‌ها | آلبالو، ازگیل، انار ترش، بالنگ، تمر هندی، زالزالک، زرشک، زغال اخته، سنجد، غوره، کنار، گریپ فروت، لیمو عمانی، نارنج، ولیک | انجیر تازه و خشک، انگور، انار شیرین، آناناس، سیب، قیسی، گلابی شیرین، گیلاس رسیده، موز، مویز |
| گوشت‌ها و منابع پروتئین | بز، گاو، قلوه، سیرابی | بوقلمون، گوسفند، پاچه، جگر سفید، جگر سیاه، زبان، مغز، غاز، سار، مرغ محلی، میگو، تخم مرغ محلی، تخم کبوتر و گنجشک |
| ادویه‌ها | سماق، چای سیاه | گل گاو زبان، گلاب |
| مغزهای گیاهی | شاه بلوط، خشخاش | بادام درختی شیرین، تخم خربزه، تخم طالبی، کنجد، بادام زمینی |
| غذاهای فرآوری شده | سرکه، آبغوره | ارده، روغن بادام تلخ، روغن کنجد، شیره انگور |
* جدول فوق بدون هیچ دخل و تصرفی از کتاب مزاج شناسی و نسخه‌های استاد خیراندیش به گردآوری جواد علی قلی‌پور اقتباس شده است.
نکاتی پیرامون جدول رژیم غذایی و غذاهای مفید برای دموی ها
- مزاج خوراکی‌ها هم درجه‌بندی دارد (از نظر گرمی و سردی، تری و خشکی) و به شرایط آن خوراکی برمی‌گردد. همان طور که در جدول بالا هم مشاهده کردید، مزاج برنج خارجی سرد و خشک است ولی برنج اصفهانی، شیرازی و جنوبی گرم و تر می‌شود. سن حیوانی که گوشتش را می‌خوریم، میزان رسیدگی میوه‌ای که مصرف میکنیم، فصلی که میوه درش به عمل آمده و... همه از دیگر عوامل تاثیرگذار روی این موضوع هستند.
- در مورد مزاج غذاهای مختلف نمی‌شود قضاوت قطعی کرد. یک نفر ممکن است خورشت قیمه را با گوشت بره بپزد و یک نفر دیگر با گوشت گوساله، کسی ممکن است دارچین زیادی به غذایش بزند، در حالی که یک نفر دیگر علاقه زیادی به مصرف لیمو عمانی دارد.
اگر می‌خواهید مزاج یک غذا را متوجه شوید، باید به موادی که برای تهیه آن استفاده شده است، توجه کنید. لازم به ذکر است که اغلب خورشت‌ها و آش‌های اصیل ایرانی چنانچه طبق دستور آشپزی اصیل ایرانی درست شوند، مزاج معتدل دارند. - همان طور که جدول بالا را مدنظر دارید، خوب است این را هم بدانید که مواد غذایی با طبع سرد و تر برای بدن افراد با مزاج گرم و تر، رطوبت بیش از حدی ایجاد می‌کند. مواد غذایی گرم و خشک هم از نظر گرمی می‌تواند آن‌ها را اذیت کند. در مقابلش مواد غذایی سرد و خشک هم می‌تواند به این افراد سردی و خشکی زیاد از حد بدهد. چاره چیست؟ اینکه سعی کنید اکثر خوراکی‌ها را با مصلح مصرف کنید و ضمنا در خوردن هیچ چیز هم زیاده‌روی نکنید. اساس رژیم غذایی ما ایرانی‌ها از قدیم همین بوده است؛ خوردن کباب با سماق، زدن زیره یا شوید به برنج و...
- دموی‌ها باید در کنار توجه به رژیم غذایی‌شان توجه ویژه‌ای به حجامت و ورزش کردن داشته باشند تا سالم و سرحال بمانند.
- در مورد رژیم غذایی متناسب با مزاج‌تان سعی کنید، زبان بدن‌تان را بفهمید. بدن شما خودش به شما می‌گوید که چه کار کنید: وقتی یک خوراک سرد و تر می‌خورید و بی‌حال می‌شوید، این یعنی سردی و رطوبت آن خوراک برای شما زیاد است. وقتی مواد غذایی با طبع گرم می‌خورید و خارش می‌گیرید، شب خواب‌های درهم می‌بینید یا بدن‌تان جوش می‌زند؛ این یعنی گرمی آن خوراک برای شما زیاد از حد بوده است.
نکته آخر
توجه داشته باشید، اگر نسبت به همیشه خودتان، خواب‌تان به اندازه باشد، جنب و جوش خوبی داشته باشید و اخلاق‌تان سرجایش باشد، شما راه تعادل را در پیش گرفته‌اید و این بهترین راه است.
