مریم عامری خواه؛ دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه، دکتر آریو موحدی؛ دکترای تخصصی تغذیه بالینی
قرن‌هاست است كه شنیدن نام بیماریی دلهره‌آور موجب سلب آسایش خاطر از كانون خانواده‌ها گشته و غمی بزرگ را بر دل و جان بیمار و اطرافیانش می‌نشاند.
سرطان، بیماری دیرآشنایی كه آرزوی همه دوری از آن است. باوجود گذر قرن‌ها از آشنایی این بیماری، همچنان علت اصلی ایجاد این بیماری در مه سنگینی از نادانسته‌های بشری قرار داشته و راهكار قطعی درمان آن به یكی از آمال و آرزوهای پزشكان و محققان و جامعه بشری تبدیل شده است.
آنچه تا كنون مورد تایید همگان می‌باشد این است كه سرطان در اثر تكثیر نابجای سلولی و عدم سیكل طبیعی مرگ سلولی یا كنترل آن توسط سلول‌های ایمنی بدن به دلایل مختلف ایجاد می‌گردد.
سرطان می‌تواند طیف وسیعی از سلول‌های بدن را درگیر نماید كه بطور كلی اغلب به سه دسته عمده تقسیم می‌شود.
1- کارسینوم: سرطان‌هایی که از سلول‌های سازنده پوست و یا لایه‌های داخلی اعضا و یا سازنده‌های غدد منشأ می‌گیرد از جمله سرطان پوست، ریه، سینه
2- سارکوم: سرطان‌هایی که از بافت همبند منشأ می‌گیرد هم چون سرطان استخوان
3- لوسمی و لنفوم: سرطان‌هایی که از سلول‌های تشکیل دهنده خون و سلول‌های ایمنی نشات می‌گیرد.
همچنین از میان انواع گوناگون سرطان، سرطان‌های کبد، ریه، معده، به عنوان مرگبارترین‌ها شناخته شده‌اند هم چنین یکی از علل اصلی مرگ و میر در ایالات متحده است و حدود 8 میلیون مرگ در سال در سراسر جهان در پی دارد.
در ایران سرطان‌های در كنار سرطان‌های سینه، پروستات و ریه، سرطان كولوركتال نیز رایجترین موارد بوده كه متاسفانه روند رو به رشدی نیز دارد.
از درمان‌های رایج، استفاده از پرتو درمانی، شیمی درمانی و پیوند مغز استخوان را می‌توان نام برد.
استفاده از درمان‌های رایج هم چون شیمی درمانی با عوارض بسیار باعث شده است که انسان به دنبال درمان‌هایی طبیعی و بدون عوارض یا با حداقل عوارض، باشد.
از این رو شاید بتوان با انجام تحقیقات دقیق در حوزه‌های علوم غذایی و طب سنتی، راه حلی مناسب برای این بیماران بیان کرد.
اگرچه راه‌های متعددی در برخورد با سرطان پیشنهاد شده است و در سراسر دنیا در حال استفاده می‌باشند لیكن در بین توصیه‌های درمانی حاضر یكی از مقبول‌ترین موارد به دلیل عدم عوارض جانبی شیمی‌درمانی یا ریسك جراحی در بیماران مسن به دلیل عدم تحمل بدنی فرد برای جراحی، استفاده از طب مكمل می‌باشد كه در این میان گیاه‌درمانی جایگاهی خاص برای قاطبه مردم دارا می‌باشد.
در طی سالیان متمادی گیاهان بسیاری كاندید مبارزه با سرطان معرفی شده‌اند كه گاه موفق و گاه ناموفق بوده‌اند كه در این میان زعفران به عنوان یک گیاه و ادویه خاص مورد توجه بسیاری از تحقیقات قرار گرفته است.
زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است که در نقاطی با زمستان‌های ملایم و تابستان‌های گرم و خشک به طور مناسب رشد می‌کند.
این گیاه رنگی به علت طعم، عطر و رنگ خوب، کاربردهای فراوانی در حوزه‌های غذایی، شیمیایی و حتی دارویی دارد و از گران‌ترین ادویه‌های جهان به شمار می‌رود و قرن‌هاست که در طب سنتی از آن استفاده می‌شود.
این گیاه نه تنها در طب اسلامی جایگاه ویژه داشته و در كلام اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام جهت درمان و استفاده توصیه شده است. بلكه قدمتی طولانی در ایران زمین بعنوان خاستگاه اصلی این گیاه دارد.
در طب چینی با نام Fan Hong Hua استفاده می‌شود و تاریخچه‌ای 3000 ساله دارد. در حال حاضر کلاله خشک گیاه زعفران به عنوان یک درمان گیاهی برای بیماری‌های مختلف توسط فرهنگ‌های عربی، هندی و چینی استفاده می‌شود.
در كنار موارد فوق مغرب زمین نیز خواص درمانی گیاه فوق را مد نظر داشته‌اند. در زمان جالینوس و بقراط، این گیاه برای مقابله با سرماخوردگی، سرفه، بی‌خوابی و حتی بیماری‌های قلبی به کار می‌رفت اما امروزه یافته‌های علمی قوی‌تری نشان می‌دهد که زعفران می‌تواند در پیشگیری از اشکال تهاجمی و کشنده سرطان موءثرباشد.
یافته‌های علمی اخیر نشان می‌دهد که زعفران و مشتقات آن فعالیت ویژه‌ای در كنترل سرطان‌های ریه، پستان و پانکراس داشته‌اند.
تا به امروز مکانیسم دقیق زعفران مبنی بر عدم پیشرفت سرطان، مشخص نشده است اما به نظر می‌رسد ضمن سرکوب رشد سلول‌های نئوپلاستیک داشته اما مانعی بر رشد سلول‌های سالم نمی‌باشد.
کلاله زعفران حاوی 150 ماده شیمیایی است که از میان آنها می‌توان به کاروتنوئیدهای موجود در آن مثل کروستین اشاره کرد که به عنوان عامل ضد سرطان شناخته شده است.
کروسین نیز کارو تنوئید دیگری می‌باشد که مسئول رنگ زرد زعفران است و با عملکردی 4 گانه سلول‌های سرطانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد:
1- مهار سنتز اسید نوکلئیک
2- تقویت سیستم آنتی اکسیدانی (کاهش استرس اکسیداتیو).
3- القا آپوپتوز (ترویج مرگ سلولی)
4- مانع رشد مسیرهای سیگنالی
از دیگر ترکیبات موجود در زعفران می‌توان به سافرانال و پیکروکروسین نیز اشاره کرد که به ترتیب مسئول بوی زعفران و طعم آن می‌باشند اما باید گفت که کروسین و کروستین کاروتنوئیدهایی با خواص آنتی اکسیدانی، ضد سرطانی و ضد جهش‌زایی دوچندان نسبت به سایر متابولیت های موجود در گیاه زعفران می‌باشند.
آزمایشات گوناگون در مدل‌های حیوانی و سلولی نشان داده‌اند که استفاده از زعفران در موش در یک دوره‌ی دو هفته‌ای همراه با کاهش سایز و تعداد ندول های سرطانی همراه بوده است که این نتایج در اثر کاهش سطح اکسیداسیون و اپوپتوز سلولی بوده است. در مطالعه دیگری اثر ضد توموری عصاره زعفران روی سرطان پوست در موش‌ها به واسطه افزایش بقا، جلوگیری از کاهش وزن، تأخیر در بروز تومور و کاهش تعداد آنها بوده است.
نكته جالب توجه در خواص زعفران این است كه مصرف این گیاه می‌تواند مانع از آسیب DNA در اثر پرتو درمانی‌های انجام شده در بیماران سرطانی گردد.
از سوی دیگر بر اساس مدارک موجود هیچ سندی دال بر آسیب بافتی یا انعقاد خون در اثر مصرف زعفران گزارش نشده است و احتمالاً برای بسیاری از افراد بی‌خطر بوده جز در گروه‌های خاص مثل دوران بارداری و شیردهی، افراد با اختلال دو قطبی، افراد آلرژیک و افراد با فشار خون پایین بهتر است با احتیاط مصرف شود.
از معدود اثرات جانبی احتمالی و نادر زعفران می‌توان به خشکی دهان، اضطراب، خواب آلودگی و تهوع اشاره نمود.
هم چنین در دوزهای بالا احتمال مسمومیت از جمله ظاهر زردرنگ پوست و چشم ممكن است دیده شود.
در پایان باید اشاره کرد که برای مشخص شدن مکانیسم دقیق زعفران در روند سرطان نیاز به مطالعات گسترده‌تر و بر روی انسان مورد نیاز است.
