دكتر محمد حسين صالحی سورمقی؛ دکترای فارماکوگنوزی
مریم گلی
مریم گلی به صورت چای، به عنوان مشكلات هضم از جمله نفخ، ورم غشای روده و اسهال، تأثیر خوبی دارد. هم‌چنین به صورت غرغره در درمان ورم گلو و دهان مؤثر است. از این گیاه به عنوان داروی ضد عرق (ضد كمبود آب) در تعریق شبانه بیماران مسلول و یا در تعریق‌های عصبی، استفاده می‌شود. عصاره مریم گلی دارای اثر بسیار قوی ضداكسیدان است. مطالعات اخیر نشان داده است كه این اثرات، به خاطر اجسامی از جمله اسید لابیاتیك و اسید كارنوزیك موجود در آن است. در طب عوام، برای توقف ترشح شیر، كاهش پرفشاری خون و به عنوان قاعده‌آور مصرف می‌شود.
عوارض جانبی مریم گلی
با مصرف مقدار زیاد یا به مدت طولانی، به‌ویژه به علت داشتن جسم توجون ممكن است باعث تاكیكاردی، گُر گرفتگی، خشكی دهان، تشنج و سرگیجه شود.
طریقه و میزان مصرف مریم گلی
تهیه چای- به منظور تهیه محلول غرغره و یا مصرف برای تعریق شبانه بر روی مقدار 3 گرم خرده شده برگ گیاه، یك استكان آب جوش ریخته و پس از 15-10 دقیقه، صاف نموده به صورت غرغره یا محلول خوراكی مصرف شود. برای مشكلات روده‌ای- معده‌ای بر روی 3-5/1 گرم از خرد شده برگ گیاه، حدود یك لیوان آب جوش ریخته و پس از 10-5 دقیقه، آن را صاف كرده و میل می‌كنیم. برگ‌های گیاه، به صورتی تی‌بگ‌های 5/1-1 گرمی تهیه شده كه به صورت چای مصرف می‌شوند. هم‌چنین محصولاتی به صورت قطره، تنتور، دراژه و كپسول توسط كارخانجات داروسازی، تهیه شده و در دسترس هستند كه مقادیر مصرف آن‌ها بر روی بسته‌بندی ذكر شده است.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده مریم گلی
ضد آلزایمر، ضد آرتریت، ضد باكتری، ضد سرطان، ضد تعریق، ضد نفخ، ضد قارچ، ضد التهاب، ضد اكسیدان، ضد عفونی‌كننده، ضد اسپاسم، ضد ویروس، كاهش دهنده میل جنسی، كاهش دهنده قندخون، تشنج‌آور، معرق، ادرارآور، قاعده‌آور، دارای خاصیت استروژنی، خلط‌آور، كاهش دهنده پرفشاری خون، محرك سیستم ایمنی، مسهل، التهاب‌آور، آرامبخش، مقوی معده، ضد كرم و متوقف‌كننده ترشح شیر.
نكات قابل توجه
طبیعت مریم گلی سوزانده، تلخ، سرد و خشك می‌باشد. در طب چین از ریشه مریم گلی به اصطلاح برای حركت خون، دردهای قاعدگی و مشكلات قلبی استفاده می‌كنند. هم‌چنین به عنوان آرامبخش و كاهش حرارت بدن مورد مصرف می‌باشد. برای این منظور ریشه را پودر نموده و بر روی 5 تا 10 گرم آن یك لیوان آب جوش اضافه می‌نمایند. 20 دقیقه به حال خود گذاشته و بهتر است درب ظرف بسته باشد. سپس صاف كرده و میل می‌شود.
مرزه
مرزه به علت داشتن تركیبات فنلی در اسانس و تركیبات تاننی در برگ، دارای خاصیت ضد قارچ، ضد میكروب، ضد اسپاسم و ضد اسهال می‌باشد. هم‌چنین مرزه دارای خاصیت ضد ادرارآوری بوده و در اروپا از قدیم به عنوان ضد تشنگی زیاد به خصوص در افراد مبتلا به مرض قند مورد استفاده بوده است. این اثر را به دلیل وجود جسم كارواكرول در اسانس آن می‌دانند.
میزان و طریقه مصرف مرزه
به غیر از مصرف به صورت سبزی تازه، می‌توان بر روی 5/1 گرم از خشك و خرد شده آن یك استكان آب جوش ریخته و 20 دقیقه برای دم كشیدن آن صبر كرد؛ بهتر است درب ظرف بسته باشد سپس صاف كرده و میل شود. میزان مصرف تا 3 قاشق چای‌خوری گیاه خشك در روز می‌باشد.
در بعضی از كشورها تنتور مرزه وجود دارد. مصرف تنتور آن نیم تا یك قاشق چای‌خوری 1 تا 3 بار در روز می‌باشد.
سمیت مرزه
مرزه برای انسان سمیت ندارد. با این حال مصرف بیش از اندازه ممكن است التهاباتی در مخاط ایجاد كند.در بعضی از حیوانات مانند موش ممكن است باعث التهاباتی شود.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده مرزه
ضد درد، ضد آرتریت، ضد باكتری، ضد سرطان، ضد ترشح ادرار، ضد ویروس تبخال، ضد التهاب، ضد كرم، ضد اكسیدان، ضد عفونی‌كننده، ضد قارچ، ضد اسپاسم، معرق، هضم‌كننده غذا، ادرارآور، خلط‌آور، مسهل، مسكن، محرك و مقوی معده.
نكات قابل توجه
1- مرزه به صورت‌‌های تازه، خشك و مخلوط در ادویهجات، دارای مصرف بالایی در جهان است.
2- خواص مرزه خشك و یا در ادویهجات مشابه نوع تازه آن است و در غذاهای پختنی و بر اثر حرارت مقدار كمی از اسانس آن كاسته می‌شود؛ از این‌رو تا حد زیادی خواص ذكر شده را در خود همچنان نگه می‌دارد.
3- به خاطر وجود اجسام فنلی از جمله تیمول و كارواكرول در اسانس آن، مصرف مقدار زیاد آن توصیه نمی‌شود؛ چرا كه ممكن است باعث التهابات جداره روده و معده گردد.
لیموترش
پوست لیمو مقوی معده، معطركننده، دارای خاصیت جلوگیری از شكنندگی عروق و به خصوص در درمان فلبیت (التهاب جدار سیاهرگ) مؤثر است.
تهیه چای- تهیه چای از لیموترش به طور مستقل معمول نیست ولی همراه با گیاهان دیگر به صورت تی‌بگ مصرف می‌شود كه در این صورت در بسته‌های 3-2 گرمی عرضه می‌شود.
لیمو یكی از منابع غنی پتاسیم است. میزان پتاسیم موجود در آن 145 میلی‌گرم در صد گرم لیمو است. ویتامین C به میزان 50-40 میلی‌گرم در صد گرم لیمو (دو برابر میزان موجود در پرتقال) و كلسیم به میزان 61 میلی‌گرم در صد است. هم‌چنین ویتامین‌هایB1، B2، B3،B5،B9 و املاح آهن، منیزیوم، منگنز، روی، فسفر و پتاسیم در آن وجود دارد. آب لیمو از كالری كمی برخوردار است و حاوی 27 كیلوكالری در هر صد گرم میوه است. تركیبات دیگر لیمو شامل 5/2 درصد اسانس در پوست میوه‌هاست.
اثرات مهم لیمو ترش
ویتامین C كه تركیب مهم لیمو به شمار می‌رود باعث جلوگیری از خونریزی زخم‌ها و مقاومت بدن برای جلوگیری از عفونت‌‌ها می‌شود. هم‌چنین این ویتامین به عنوان ضداكسیدان عمل نموده و اثرات ضد سرطان آن در مطالعات حیوانی و انسانی گزارش شده است. ویتامین C به خصوص نقش مهمی در خنثی كردن نیتروزآمین‌ها كه سرطان‌زا می‌باشند، داراست. پكتین آن دارای خاصیت كاهش كلسترول بوده و در كاهش امراض قلبی مؤثر است. پكتین در جلوگیری از اسهال و استفراغ نیز نقش بسزایی دارد.
بیوفلاونوئیدهای آن خاصیت شكنندگی مویرگ‌ها را كاهش داده و در تصلب شرائین و جلوگیری از واریس و خونریزی لثه بسیار بااهمیت است. (در حقیقت بیوفلاونوئیدها در جلوگیری از شكنندگی مویرگ‌ها و ایجاد استحكام آن‌ها نقش اساسی دارند.)
آب‌لیمو خاصیت ضد میكروبی خوبی داشته و مصرف آن در افرادی كه دارای عفونت، تب، آنفلوآنزا و سرماخوردگی باشند، بسیار مفید است. آب لیمو دارای خاصیت مقوی پانكراس و كبد است.
مصرف آب لیمو در افراد دارای پیوره و زخم گلو مفید بوده و در جلوگیری از خونریزی این موارد مفید است.
مخلوط آب لیمو و گلیسیرین به نسبت حدود 1 به 10 برای نرم كردن پوست بسیار مفید است و در آكنه (جوش صورت) و آفتاب سوختگی مصرف می‌شود. برای این منظور مقدار 90 میلی‌لیتر گلیسیرین را با 10 میلی‌لیتر آب لیمو در شیشه‌ای مخلوط نموده و موقع مصرف به خوبی تكان داده و بلافاصله از مخلوط بر روی پوست مالیده و كمی ماساژ می‌دهند. این عمل به خصوص برای پوست دست و پا و در هنگام خواب كه مخلوط تا صبح به خوبی تأثیرگذار باشد، مفید است. هم‌چنین آب لیمو در رفع عطش مصرف زیادی دارد (شربت آب لیمو) و مصرف خوراكی آن در افرادی كه دارای روماتیسم هستند، مفید است.
احتیاط
مصرف زیاد آب لیمو به خصوص به شكل مستقیم، ممكن است اثراتی مخرب بر روی مینای دندان بگذارد؛ لذا بهتر است همیشه به صورت رقیق شده مصرف شود.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده آب لیمو
ضد شكنندگی عروق مویینه، ضد سم تریاك، ضد سم بعضی سموم، ضد ورم، ضد تب، ضد كمبود ویتامین C و ادرارآور.
