رکسانا خوشابی؛ کارشناس ارشد مشاوره
در واقع بسیاری از فیلمسازان از نماد نور خورشید و جست و خیز در زیر آن، به عنوان نمادی که یادآور شادی، موفقیت و رضایت است استفاده میکنند.
اما آیا واقعا آفتاب و نور خورشید تاثیری در شادی ما و جلوگیری از افسردگی دارد؟
فقدان نور خورشید و افسردگی
متاسفانه پژوهش‌‌ها نشان می‌‌دهند که عدم مواجهه با خورشید به صورت مزمن با مشکلات باروری، چند نوع سرطان، سلامت عمومی پایین و درجات مختلف افسردگی همراه است.
افراد با قرار نگرفتن در معرض خورشید دچار افسردگی با علائمی مانند غمگینی، خستگی و ناامیدی می‌شوند.
نوعی از افسردگی که غالباً با تغییر در نور خورشید همراه است اختلال خلقی فصلی نامیده میشود. این اختلال چرخه‌های افسردگی و سلامتی دارد که به دنبال فصل‌ها ایجاد میشود و به‌خصوص باوجود یا عدم وجود نور خورشید ارتباط دارد.
فردی که اختلال خلقی فصلی دارد ممکن است در فصل بهار و تابستان کاملاً احساس خوبی داشته باشد و سپس با فرارسیدن پاییز تغییر خلق شدیدی را تجربه کند که تا اواخر زمستان ادامه پیدا میکند.
اختلال خلقی فصلی به‌ویژه در بخش‌هایی از دنیا که در زمستان آفتاب کمی دارند و یا دوره‌های طولانی آسمان ابری یاتاریک را تجربه میکنند مانند آلاسکا یا شمال غرب امریکا شایع است.
این اختلال با علائمی مانند خستگی، سستی و تنبلی، افزایش اشتها (به‌خصوص نسبت به کربوهیدرات‌‌ها)، افزایش وزن، تحریک‌پذیری، نیاز بیشتر به خواب، احساس شادی کمتر، تمایل کمتر برای شرکت در فعالیت (در زمان ابتلا)، اختلال در تطبیق دادن خود با زندگی در اثر تغییرات فوق و بطور کلی افسردگی شناخته میشود.
افراد ساکن در عرض‌های جغرافیایی شمالی کره زمین نسبت به این اختلال مستعدترند. این نوع اختلال با بهم خوردن تعادل شیمیایی در مغز مرتبط است که ناشی از کمبود نور آفتاب در زمستان و پاییز است بعضی افراد مستعد بروز چنین حالتی هستند و این وضعیت در زمان و در سنین نوجوانی بیشتر دیده میشود.
همچنین؛ این حالت با افسردگی، خستگی مفرط و بی‌علاقگی نسبت به افراد و فعالیت‌‌های روزانه همراه است و دید فرد نسبت به زندگی را تغییر میدهد.
کارشناسان معتقدند می‌‌توان احتمال بروز این حالت را با استفاده از قرارگیری در معرض نور طبیعی احتمال آن کاهش مییابد و در صورت ابتلا با استفاده از نور درمانی می‌‌توان آن را معالجه کرد.
مزایای نور خورشید
حتما شما هم در مورد الگوهای خواب شنیده اید. اگرچه بیشتر مردم شب می‌خوابند و روز فعال هستند اما بسیاری از مردم به‌واسطه نوبت‌های کاری شب‌ها کار میکنند و این چرخه در آن‌ها معکوس میشود.
شواهد نشان میدهد افرادی که در نوبت شب کار میکنند ممکن است به طرق غیرقابل‌انتظاری از این معکوس شدن ریتم شبانه‌روزی رنج ببرند.
یکی از جنبه‌هایی که انسان نمی‌تواند از تأثیرات زیست‌شناختی آفتاب فرار کند، تأثیر بر خلق است. روابط پیچیده‌ای بین نور خورشید، ملاتونین و سروتونین وجود دارد.
محققان معتقدند ملاتونین هورمونی است که خواب را کنترل میکند و سروتونین یک انتقال‌دهنده عصبی است که با وضعیت بیداری و خلق خوب گره خورده است.
سروتونین همان ماده شیمیایی موردنظر در دسته‌ای از داروهای ضدافسردگی است. در این داروها میزان سروتونین در جریان خون بالا نگه داشته شده و به‌این‌ترتیب به افزایش و بهبود خلق کمک میشود.
زنجیره ارتباط بین نور خورشید، ملاتونین و سروتونین به این صورت است: وقتی خورشید بالا می‌آید و آفتاب بر عصب بینایی می‌تابد، مقداری از نور به غده‌ای در مغز ارسال میشود که مسئول ملاتونین است.
در پاسخ به آن ترشح ملاتونین کاهش مییابد. وقتی خورشید پایین می‌رود و غروب میکند بدن ترشح ملاتونین را افزایش میدهد.
در همین زمان وقتی بدن نور خورشید را دریافت میکند میزان سروتونین افزایش مییابد و هر قدر بدن بیشتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد، سروتونین بیشتری در مغز تولید میشود.
بنابراین ملاتونین و سروتونین رابطه عکس دارند که با دریافت نور خورشید هدایت میشود و تأثیر کلی آن استراحت در شب و فعالیت در روز است.
عامل دیگری که در تأثیر نور خورشید بر مردم دخیل است، ویتامین D است.
بدن ویتامین دی موردنیاز خود را از پرتوهای فرابنفش خورشید که بر پوست می‌تابد تأمین میکند و مقدار زیاد ویتامین D به بدن کمک میکند میزان بالای سروتونین خود را حفظ کند.
بیشترین میزان ویتامین D بدن از طریق آفتاب تامین میشود و مواد غذایی نقش چندانی در تامین این ویتامین ندارد. به همین دلیل هم طبیعی است که در صورت کمبود این ویتامین فرد در معرض افسردگی قرار بگیرد.
درمان اختلال خلقی فصلی
علائم خفیف این اختلال را می‌‌توان با اقدامات ساده‌ای برطرف کرد مانند:
پرده‌های اتاق را کنار بزنید؛ در کنار پنجره بنشینید و به‌طور مکرر به بیرون نگاه کنید. در روزهای ابری از چراغ‌های پرنور استفاده کنید.
تغییرات خلقی خود را به‌طور روزانه ثبت کنید تا هرگونه تغییر خلقی یا الگوی خلقی بعداً قابل ارزیابی باشد. خود را منزوی نکنید (به ملاقات دوستان رفته، از نمایشگاه‌ها دیدن کنید و...).
در حد توان و انرژی خود به فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری بپردازید. فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری فیزیکی تقریباً همیشه برای اختلالات خلقی اثر درمانی دارد.
تا آنجا که ممکن است در محیط باز قرار گیرید به‌خصوص در روشنایی اول صبح. در فصل زمستان به مناطق گرمسیر مسافرت نمایید.
در زمانی که پزشکان تجویز میکنند، روزی یک ساعت صبح و عصر زیر یک چراغ بسیار پرنور (معادل لامپ‌های 10100 وات یا بیشتر) بنشینید.
یا از یک کلاه آفتاب‌گردان دارای چراغ‌های کوچک روشن‌شونده با باتری که روشنایی را مستقیماً بر روی چشم‌ها می‌اندازد استفاده کنید.
همان‌طور که ملاحظه میکنید کاری را که خورشید به سادگی انجام میدهد، ناچاریم با انواع نورها بطور مصنوعی انجام بدهیم تا کمی از بار سنگین افسردگی بکاهیم.
