زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : سعید قنادی محمدی ، کارشناس ارشد تغذیه

saeedghannadi@yahoo.com

تحریریه زندگی آنلاین : داروها و غذاها می‌توانند تاثیر متقابلی بر همدیگر بگذارند. داروها قادر به ایجاد تغییر در وضعیت تغذیه‌ای بیمار هستند؛ به طور مثال می‌توانند سبب تغییر در حس چشایی، اشتها، سطح متابولیسم و سوخت و ساز پایه و دریافت غذایی شوند. از طرف دیگر، ماده غذایی یا مواد موثره موجود در غذا می‌توانند بر زیست‌دسترسی، نیمه‌عمر، گردش دارو در خون و در نهایت مدت و شدت اثرگذاری آن موثر بوده و منجر به ایجاد یک سمیت دارویی یا بی‌اثر کردن دارو شوند، بنابراین داشتن آگاهی و دانش به این تداخلات، اساس و پایه تنظیم رژیم غذایی اصولی و تجویز مکمل‌های غذایی مورد نیاز است. در این مقاله با تمرکز بر بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی، به شرح مختصری از این تداخلات خواهم پرداخت.

نارسایی مزمن کلیه و تداخلات غذا - دارو

فهم دقیق تداخلات دارو - غذا می‌تواند بر تنظیم دقیق رژیم غذایی و زمان‌بندی مصرف مواد غذایی و همچنین استفاده صحیح و هوشمندانه از مکمل‌ها کمک کند. چه بسا گاها نیاز به دریافت برخی از مکمل‌های غذایی اجتناب‌ناپذیر است، اما مصرف آن بدون توجه به رعایت فاصله زمانی با دارو یا داروهای تجویز شده توسط پزشک، می‌تواند سبب بروز تداخلاتی گردد که دلخواه نیست. تغذیه‌درمانی در بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی (CKD) از اساس و پایه‌های مدیریت بیماری محسوب می‌شود، اما بی‌توجهی به تداخلات احتمالی میان غذا و دارو می‌تواند ناخوشایند باشد. به خصوص در این بیماران که کلیه‌های آن‌ها دچار نقص است...، زیرا می‌دانیم یکی از مسیرهای اصلی جهت دفع متابولیت‌های داروها، ادرار است. از طرف دیگر سن بالا، ناتوانی و سایر بیماری‌های همراه می‌تواند تشدید‌کننده این تداخلات باشد.

بیشتربخوانید:

این غذاها را موقع مصرف دارو نخورید

سیتوکروم ها، بر اساس عملکرد ما پاسخ می‌دهند

در بیماران مبتلا به CKD، حفظ وضعیت مطلوب تغذیه‌ای بسیار مهم است و می‌تواند پیش‌گویی بر افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی آن ها شود. منظور از وضعیت مطلوب تغذیه‌ای، حفظ توده عضلانی، جلوگیری از تجمع بیش از اندازه بافت چربی در محدوده شکمی و سطوح نرمال سرمی مواد مغذی است. شیوع سوء‌تغذیه پروتئین- انرژی (PEW) به همراه تشدید بیماری کلیوی افزایش می‌یابد و می‌تواند افزاینده خطر بروز بیماری‌ها و مرگ و میر باشد. علاوه بر این، چاقی، به خصوص از نوع احشایی، می‌تواند تهدیدکننده کیفیت زندگی بیمار باشد. حتی ترکیب بدنی (درصد تشکیل‌دهنده عضله و چربی و نحوه توزیع بافت چربی در بدن) می‌تواند متاثر از داروهای مصرفی باشد. به طور مثال برخی از این داروها می‌تواند حس چشایی و اشتها را تحت تاثیر قرار داده و در نتیجه مقدار دریافت غذایی را به صورت نامطلوبی تغییر دهد. نتیجه این تغییرات، کاهش یا افزایش بیش از حد وزن خواهد بود. از سوی  دیگر برخی از داروها بر سطح جذب و متابولیسم مواد مغذی مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی تاثیر گذاشته و سبب بروز کمبود یا گاها بیش‌بود و سمیت‌زایی آن‌ها می‌شود.

مطالعات و بررسی‌های مروری نظام‌مند اخیر نشان داده‌اند که چاقی می‌تواند منجر به کاهش فعالیت برخی از آنزیم‌های فعال کبدی به اسم سیتوکروم‌ها شود؛ مانند CYP3A4/5، CYP1A2 و CYP2C9. همچنین چاقی می‌تواند باعث افزایش فعالیت سیتوکروم‌های دیگری به اسم CYP2E1 گردد.

عجیب‌تر از این نیست... آنزیم‌هایی در بدن که مسئولیت شکاندن و غیرفعال سازی داروها را بر عهده دارند، به آواز ما می‌رقصند... هر عملی را عکس‌العملی است و پژواک عمل ما، به خود ما برمی‌گردد. سیتوکروم‌ها خلق شده‌اند تا دستورات ما را اجرایی کنند. خلق شده‌اند تا بر اساس برخورد ما، صدا دردهند. به قول مولانا:

این جهان کوه است و فعل ما ندا

سوی ما آید نداها را صدا

داروهایی که اشتها را شعله‌ور می‌سازند

برخی از داروها سبب تحریک بیش از حد اشتها و در نتیجه بروز اضافه وزن، چاقی و افزایش توده بافت چربی می‌شوند. مهم‌ترین این داروها عبارتند از:

آمی‌تریپتیلین، ایمی‌پیرامین و میرتازاپین

دولوکستین و وِنلافاکسین (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین)

سیتالوپرام و فلووکوسامین (مهارکننده باز جذب سروتونین)

ایزونیازید، ایپرونیازید، نیالامید، فِنِلیزین (مهارکننده مونوآمین‌اکسیداز)

کلوزاپین، اُلانزاپین، کوئِتیاپین و ریزپِریدون (نسل دوم گروه دارویی نورولِپتیک)

والپروئیک اسید، لاموتریجین، گاباپِنتین و پره‌گابالین (داروهای ضدتشنج)

اُگزاندرولون و پردنیزون (استروئیدهای آندروژنیک)

بیشتربخوانید:

این غذاها را همراه دارو نخورید

داروهایی که وزن را زیاد می‌کنند

عوارض خواسته یا ناخواسته برخی از داروها، افزایش وزن می‌باشد. این داروها از طریق افزایش سطح اشتها یا کاهش میزان سوخت و ساز بدن می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند. این فرایند به طور دقیقی توسط نوروپپتیدهایی مانند α-MSH (هورمون تحریک‌کننده آلفا - ملانویست)، مِلانوکورتین، CART (ترانسکریپشن وابسته به کوکائین و آمفتامین)، لِپتین، گرِلین، نوروپپتید Y و AGRP (پروتئین مرتبط با agouti) و اورِکسین‌ها تنظیم می‌شود. به طور مثال کورتیکواستروئیدها می‌توانند دو اثر هم‌زمان بر وضعیت بدن اعمال کنند. یکی تحلیل و کاهش توده عضلانی بوده و دیگری افزایش سطح اشتها و تجمع بافت چربی در بدن، به خصوص در محدوده دور شکمی. همچنین کورتیکواستروئیدها سبب تجمع آب و سدیم در فرد بیمار نیز می‌شوند. مهم‌ترین این داروها عبارتند از:

ضدافسردگی‌ها: میرتازاپین، فلووکسامین، فِنِلزین، سیتالوپرام، آمی‌تریپتیلین، دوکسِپین، ایمی‌پیرامین، تری‌میپرامین

نورولِپتیک‌ها: کلوزاپین، اُلانزاپین، ریزپِریدون، کوئِتیاپین، هالوپریدول

کورتیکواستروئیدها: کورتیزون، پردنیزون، اُگزاندرولون

بِنزودیازپین‌ها: آلپرازولام، دیازپام، کلونازپام

استروژن و پروژستین: لِوونورجِسترِل (levonorgestrel)

ضد‌تشنج‌ها: والپروئیک اسید، گاباپِنتین

کنترل‌کننده قند خون: گلی‌بنکلامید، گلی‌کلازید، رِپاگلینید، پیوگلیتازون

پنی‌سیلین: آمپی‌سیلین، آموکسی‌سیلین

ضدویروس‌ها: ایندیناویر، ریتوناویر

ضد سل: ایزونیازید

داروهایی که سبب کاهش وزن می‌شوند

کاهش وزن ناشی از مصرف داروها در برخی از بیماران می‌تواند مفید باشد و در برخی دیگر می‌تواند سبب تشدید سوء‌تغذیه شود. داروهای کاهنده اشتها که عوامل anorectic نیز نامیده می‌شوند، شامل آمفتامین‌ها، ضدافسردگی‌ها (به خصوص مهارکننده‌های بازجذب سروتونین) و درمان‌کننده‌های دیابت مانند بیگوانیدی‌ها (متفورمین) و آگونیست‌ها GLP-1 (لیراگلوتاید و سِماگلیتاید) می‌باشند. به طور مثال در بیمارانی که مبتلا به پرخوری عصبی می‌باشند، استفاده از داروی فلوکستین می‌تواند موثر باشد. داروی اینترفرون آلفا نیز سبب ایجاد خستگی و کاهش اشتها می‌شود. داروهای کاهنده وزن می‌توانند در مجموع از 3 طریق منجر به کاهش وزن شوند:

اول) کاهش جذب مواد مغذی (به طور مثال کاهش جذب چربی توسط مصرف داروی اورلیستات)

دوم) کاهش دریافت غذا (بوپروپیون، متفورمین و لیراگلوتایید)

سوم) افزایش سوخت و ساز (هورمون‌های تیروئیدی)

بیشتربخوانید:

تداخل برخی دارو ها با داروهای گیاهی و نکات مهم مربوط به آنها

در ادامه به تعدادی از داروها که منجر به کاهش وزن می‌شوند، اشاره کرده‌ام:

درمان‌کننده‌های سرطان

داروهای درمان‌کننده چاقی و دیابت: اورلیستات، متفورمین، لیراگلوتاید، آگونیست GLP-1

آمفتامین‌ها و مشتقات آن‌ها: فِنی‌فورامین، فِنتِرمین

ضد‌روان‌پریشی: فِنوتیازین‌ها

محرک‌های سیستم عصبی (Psychostimulants): مِتیل فِنیدات، گلوکاگون

تنظیم‌کننده‌های سیستم ایمنی (Immunomodulators): لِنالیدوماید، آلدِسلوکین

ضدفشار خون بالا: کاپتوپریل، دیلتیازید، نیفِدیپین، رِزِرپین

ضداحتقان بینی: اُکسی‌متازولین، نِفازولین

آنتاگونیست‌های اُرِکسین (کاربرد جهت درمان بی‌خوابی): سوورِکسانت (suvorexant)، لِمبورِکسانت (lemborexant)

اینترفرون آلفا

در قسمت دوم، به تاثیر داروها بر سطح مواد مغذی مانند ویتامین‌ها خواهم پرداخت. سلامت باشید.