زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر برنا فرازمند؛ متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

تحریریه زندگی آنلاین : سرطان خون به معنای ایجاد سرطان در سلول‌های خونی است. اصطلاح «سرطان خون» معمولا معادل بیماری «لوکمی» (لوسمی) است. البته گاهی -مخصوصا در متون علمی- ممکن است انواع سرطان خونی (هماتولوژیک) شامل سه نوع «لوسمی»، «لنفوم» و «میلوم» دانسته شود. از آن‌جایی که در ایران حالت اول رایج‌تر است، ما در این متن هم سرطان خون را مساوی «لوسمی» (لوکمی) در نظر می‌گیریم.

انواع سرطان خون

انواع سرطان خون بر اساس دو فاکتور اصلی طبقه بندی می‌شود:

حاد بودن یا مزمن بودن بیماری (یعنی پیشرفت سریع یا کند آن)

نوع سلول‌های خونی درگیر شده (میِلوئیدی یا لنفوسیتی)

بر اساس این دو معیار، لوسمی را به چهار دسته تقسیم می‌کنیم:

لوسمی میلوئیدی حاد (AML)

لوسمی میلوئیدی حاد (AML) در مغز استخوان شروع می‌شود و رایج‌ترین فرم لوسمی است. این نوع از لوسمی، هم در کودکان و هم در افراد بالغ رخ می‌دهد. بدون درمان AML، لوسمی میلوئیدی حاد می‌تواند همزمان با ساخته شدن گلبول‌‍‌های سفید جدید، سریعا در بدن پخش شود.

لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL)

لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL)، یکی از انواع سرطان خون است که سریعا پیشرفت می‌کند و باعث تبدیل شدن سلول‌های ایمنی به گلبول‌های سفید سرطانی می‌شود. این نوع از سرطان خون، بیشتر در کودکان تشخیص داده می‌شود.

لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)

لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) نیز در مغز استخوان شما آغاز می‌شود، اما خیلی کندتر ازAML پیشرفت می‌کند. این فرم از لوسمی، بیشتر در افراد بالغ دیده می‌شود.

لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)

لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL) یکی از انواع سرطان خون است که معمولا در افراد بالای ۵۵ سال تشخیص داده می‌شود. مثل لوسمی لنفوئیدی حاد، این لوسمی هم تغییراتی در سلول‌های ایمنی ایجاد می‌کند اما خیلی کندتر از آن پیشرفت می‌کند. در بسیاری از موارد، نیاز به درمان CLL نیست.

تقسیم بندی انواع سرطان خون

گرچه تقسیم بندی کلی بالا از انواع سرطان خون بسیار مفید است، اما هر کدام از این ۴ نوع نیز دارای حالات و پیش‌آگهی‌های مختلفی هستند. در واقع، دو فرد مبتلا به یک نوع از سرطان خون می‌توانند شرایط کاملا متفاوتی داشته باشند. بنابراین پزشکان فاکتورهای مختلفی را شناسایی کرده‌اند که می‌تواند به آن‌ها در تعیین نوع درمان سرطان خون و پیش‌بینی آینده بیمار کمک کند.

فاکتورهایی که در هر نوع لوسمی اهمیت دارد متفاوت است. به طور کل، پس از تقسیم بندی به انواع سرطان خون، پزشکان عوامل زیر را نیز برای دسته‌بندی ریزتر در نظر می‌گیرند:

نوع سلول درگیر

به عنوان مثال، ALL (لوسمی لنفوسیتی حاد) می‌تواند از نوع سلول B یا T باشد. سلول‌های B و T دو نوع لنفوسیت هستند و در سیستم ایمنی نقش دارند.

سن

یک فاکتور تعیین کننده در پیش‌آگهی (چشم انداز بیماری) و نوع درمان در بعضی از انواع سرطان خون است. به عنوان مثال، کودکان مبتلا به ALL سلول B در سنین ۱ تا ۹ سال پیش‌آگهی بهتری نسبت به سنین زیر یک سال و بالای ۱۰ سال دارند.

شمارش گلبول‌های سفید

انواع سرطان خون باعث افزایش شمارش گلبول‌های سفید (WBC) در خون می‌شوند. میزان این افزایش می‌تواند نشاندهنده میزان شدت بیماری باشد.

اختلالات سلولی و مولکولی

هر چه جلوتر می‌رویم، نقش بررسی‌هایی سلولی و مولکولی در تشخیص و تعیین پیش‌آگهی و درمان انواع سرطان خون پررنگ‌تر می‌شود. به عنوان مثال، در حال حاضر بررسی سیتوژنتیک مهمترین فاکتور تعیین طول عمر بیمار مبتلا به AML است.

پاسخ به درمان

بعد از شروع درمان، هرچه زودتر بیمار به پاسخ کامل برسد شانس موفقیت درمان بالاتر است. در ALL، پاسخ به درمان مهم‌ترین عامل تعیین پروگنوز (پیش آگهی) بیماری است.

تقسیم‌بندی لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL)

تقسیم بندی لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL)، بر اساس تعداد گلبول‌های سفید خون (WBC) در زمان تشخیص سرطان خون انجام می‌شود. لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL) در گلبول‌های سفید نابالغ یافت می‌شود و سریعا پیشرفت می‌کند.

لوسمی لنفوئیدی حاد در بالغان و کودکان یافت می‌شود.

تقسیم بندی لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL) در کودکان

کودکان مبتلا به لوسمی لنفوئیدی حاد، بر اساس گروه خطر تقسیم بندی می‌شوند. در کودکان مبتلا به ALL دو گروه خطر وجود دارد:

کم خطر: کودکان زیر ۱۰ سال و با تعداد گلبول سفید کمتر از ۵۰۰۰۰، جزء گروه کم خطر هستند. در کل کودکان نسبت به بزرگسالان نرخ بقای بیشتری دارند؛ به علاوه، کمتر بودن تعداد گلبول‌های سفید هنگام تشخیص، برابر است با نرخ بقای بیشتر در فرد.

پر خطر: کودکان با تعداد گلبول سفید بیشتر از ۵۰۰۰۰ یا با سن بیشتر از ۱۰ سال، در گروه پرخطر قرار می‌گیرند.

تقسیم‌بندی لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL) در بزرگسالان

مرحله بندی لوسمی میلوئیدی حاد (ALL) در بزرگسالان به سه دسته یا فاز تقسیم می‌شود:

درمان نشده

فاز خاموشی

عود کرده

لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL) درمان نشده

هر فردی که به تازگی با لوسمی لنفوئیدی حاد تشخیص داده شده، در این گروه قرار می‌گیرد. «درمان نشده» به طور ساده به این معنا است که سرطان شما به تازگی تشخیص داده شده است. این مرحله قبل از شروع درمان شما برای نابود کردن سلول‌های سرطانی قرار می‌گیرد.

لوسمی لنفوئیدی حاد(ALL) در فاز خاموشی

فاز خاموشی (رِمیشن) بعد از درمان‌های سرطان رخ می‌دهد. انتظار می‌رود سرطان خون شما با شرایط زیر، در فاز خاموشی باشد:

۵ درصد یا کمتر از سلول‌های مغز استخوان در بدنتان سرطانی باشند.

تعداد گلبول‌های سفیدتان در محدوده نرمال قرار بگیرد.

شما علامتی از بیماری نداشته باشید.

احتمالا شما در این مرحله آزمایش‌های زیادی می‌دهید تا مطمئن شوید که سلول سرطانی در بدنتان باقی نمانده باشد.

دو زیر گروه لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL) در فاز خاموشی شامل موارد زیر است:

فاز خاموشی کامل مولکولی: وقتی که هیچ نشانی از سرطان در مغز استخوان شما باقی نمانده است.

بیماری باقی مانده (MDR): اگر هنوز نشانه‌های سرطان در مغز استخوانتان یافت می‌شود، در این گروه قرار می‌گیرید.

افرادی که در فاز بیماری باقی مانده یا MDR قرار دارند، در خطر بیشتری از برگشت بیماری قرار دارند. اگر شما در فاز MDR هستید، ممکن است پزشکتان علائمتان را دقیق‌تر چک کند تا ببیند که هنوز در فاز خاموشی قرار دارید یا خیر.

لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL) در مرحله عود

این مرحله زمانی رخ می‌دهد که لوسمی لنفوئیدی حاد در فرد، بعد از فاز خاموشی، عود کند. در این مرحله شما به یک دوره آزمایش و درمان بیشتر نیاز پیدا می‌کنید.

تقسیم‌بندی لوسمی میلوئیدی حاد (AML)

 لوسمی میلوئیدی حاد (AML) به سرعت رشد می‌کند و در کل سیستم خون شما یافت می‌شود. این نوع سرطان خون هر دو گروه کودکان و بالغان را درگیر می‌کند، هرچند کودکان نسبت به بزرگسالان، نرخ بقای بیشتری خواهند داشت.

معمولا پزشکان لوسمی میلوئیدی حاد (AML) را مرحله بندی نمی‌کنند؛ در عوض آن را به زیرگروه‌هایی تقسیم می‌کنند. تقسیم بندی این زیرگروه‌ها باتوجه به میزان بالغ بودن سلول‌های سرطانی و منشاءشان انجام می‌گیرد.

دو روش برای تقسیم بندی AML به زیرگروه‌ها وجود دارد. یکی از این روش‌ها، روش بریتانیایی-آمریکایی-فرانسوی (FAB) است که در سال ۱۹۷۰ تشکیل شد و لوسمی میلوئیدی حاد را به ۹ زیرگروه زیر تقسیم می‌کند. این زیرگروه‌ها بر اساس منشاء لوسمی تقسیم بندی شده‌اند. زیرگروه‌های M0 تا M5، از گلبول سفید منشا گرفته‌اند. زیرگروه M6، از گلبول‌های قرمز منشا گرفته است و M7، از پلاکت‌ها شروع می‌شود. زیرگروه‌های FAB، مرحله بندی نیستند و اعداد بیشتر به معنی پیش آگهی بدتر نیست! هرچند زیرگروه‌های FAB در کل بر احتمال بقا تاثیرگذار هستند:

نرخ بقای بالا: اگر شما مبتلا به زیرگروه‌های M1، M2، M3 یا M4 eos مبتلا هستید، پیش آگهی بهتری دارید. M3 از بین زیرگروه‌های FAB، بیشترین نرخ بقا را دارد.

نرخ بقای متوسط: زیرگروه‌های M3،M4 و M5، نرخ بقای متوسطی دارند.

نرخ بقای پایین: افراد مبتلا به زیرگروه‌های M0، M6 و M7، بدترین پیش‌آگهی را دارند؛ زیرا این زیرگروه‌ها، نرخ بقای پایین‌تری از سایر زیر گروه‌ها دارند.

زیرگروه‌های FAB، مرحله بندی نیستند و اعداد بیشتر به معنی پیش آگهی بدتر نیست.

زیرگروه‌های FAB، هنوز هم به صورت گسترده برای طبقه بندی لوسمی میلوئیدی حاد (AML) استفاده می‌شوند. هرچند در سال‌های اخیر، سازمان جهانی بهداشت (WHO)، لوسمی میلوئیدی حاد (AML) را به زیرگروه‌های بیشتری تقسیم کرده است. تقسیم بندی سازمان جهانی بهداشت، بر اساس علت AML و تاثیرگذاری آن روی پیش‌آگهی فرد، آن را تقسیم بندی کرده است.

زیرگروه‌های WHO برای انواع سرطان خون از نوع AML شامل موارد زیر می‌شود:

AML با ناهنجاری‌های ژنتیکی

AML مربوط به شیمی درمانی یا رادیوتراپی قبلی

AML مربوط به قطع تولید سلول‌های خونی (میلودیس‌پلازی)

AML ای که در سه گروه بالا قرار نمی‌گیرد

در دسته بندی سازمان جهانی بهداشت از لوسمی میلوئیدی حاد (AML)، در هر زیرگروه، زیرگروه‌های دیگری هم قرار دارد. برای مثال، هر ناهنجاری کروموزومی که باعث لوسمی میلوئیدی حاد (AML) می‌شود، زیرگروه خاص خود را در دارد. زیرگروه‌های سازمان جهانی بهداشت شما می‌تواند در کنار زیرگروه FAB شما استفاده ‌شود تا به پزشکتان کمک کند تا مناسب‌ترین برنامه درمانی را برای موقعیت شما انتخاب کند.

تقسیم‌بندی لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL)

لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL)، یک نوع از انواع سرطان خون است که رشد آهسته‌ای دارد و در گلبول‌های سفید بالغ یافت می‌شود. به دلیل رشد آهسته‌ی این سرطان، مشابه فرم‌های دیگر یعنی ALL یا CML، طبقه بندی می‌شود.

CLL یکی از انواع سرطان خون است و به دو روش Rai و Binet طبقه بندی می‌شود.

سیستم مرحله بندی Rai برای لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL)

پزشکان با استفاده از سیستم مرحله بندی Rai، لوسمی لنفوئیدی مزمن یا CLL را طبقه بندی می‌کنند. سیستم Rai بر اساس سه فاکتور، CLL را طبقه بندی می‌کند:

تعداد گلبول‌های سفید خون در بدن شما

تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌های بدن شما

اینکه آیا گره‌های لنفاوی، طحال یا کبد شما بزرگ شده است یا نه

پنج مرحله لوسمی لنفوئیدی مزمن وجود دارد که با پیشرفت مراحل، شدتشان زیاد می‌شود. در مراحل پیشرفته‌تر لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL)، بدن میزان گلبول قرمز و پلاکت‌های مورد نیازش را تولید نمی‌کند. مراحل پیشرفته‌تر، نشان‌دهنده پیش‌آگهی بدتر و نرخ بقای کمتر هستند.

CLL مرحله 0: در این مرحله، تعداد زیادی گلبول سفید ناهنجار (در کل بیشتر از ۱۰۰۰۰ در نمونه) وجود دارد که به آن‌ها لنفوسیت می‌گوییم. تعداد بقیه اجزای خونی در این مرحله، طبیعی است و شما در این مرحله علائم سرطان خون را تجربه نمی‌کنید. مرحله 0  را کم خطر در نظر می‌گیریم.

CLL مرحله 1: در این مرحله، درست مثل مرحله 0 ، تعداد لنفوسیت‌ها بیشتر از ۱۰۰۰۰ در هر نمونه است. در مرحله ۱، گره‌های لنفاوی هم متورم می‌شوند. در این مرحله هنوز تعداد سایر اجزای خونی شما نرمال است و آن را دارای خطر متوسط در نظر می‌گیریم.

CLL مرحله ۲: در مرحله ۲، کبد یا طحال شما هم علاوه بر گره‌های لنفاوی بزرگ می‌شوند. در این مرحله، تعداد لنفوسیت‌ها هنوز زیاد است، اما تعداد بقیه اجزای خونی‌تان نرمال است. مرحله ۲ را دارای خطر متوسط در نظر می‌گیریم.

CLL مرحله ۳: در مرحله ۳، سایر اجزای خونتان هم تحت تاثیر قرار می‌گیرند. افراد مرحله ۳، آنمی می‌گیرند یعنی فرد تعداد کافی گلبول قرمز نخواهد داشت. تعداد لنفوسیت‌ها هنوز بالا است و بزرگ شدن گره‌های لنفاوی و طحال و کبد رایج است. مرحله ۳، پرخطر محسوب می‌شود.

CLL مرحله ۴: در مرحله ۴، علاوه بر علائم مراحل پیش، پلاکت‌ها و گلبول‌های قرمز هم تحت تاثیر قرار می‌گیرند و بدن شما، نمی‌تواند به شکل طبیعی لخته تشکیل دهد. مرحله ۴ نیز پرخطر در نظر گرفته می‌شود.

سیستم Binet برای مرحله بندی لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL)

بعضی وقت‌ها پزشکان از سیستم‌های مختلفی برای مرحله بندی لوسمی لنفو‌‌ُئیدی مزمن (CLL) استفاده می‌کنند. سیستم مرحله بندی Binet از تعداد بافت‌هایی که تحت تاثیر  لنفوسیت‌ها و همچنین آنمی ناشی از CLL قرار گرفته‌اند، استفاده می‌کند. مراحل زیر از مراحل لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL) در سیستم Binet هستند:

مرحله A: در مرحله A، کم‌تر از ۳ ناحیه از بافت‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند و در این مرحله، آنمی یا مشکل لخته شدن خون وجود ندارد.

مرحله B: در مرحله B سه ناحیه یا بیشتر، تحت تاثیر قرار می‌گیرند و آنمی یا مشکل لخته شدن خون وجود ندارد.

مرحله C: در مرحله C، آنمی یا مشکل لخته شدن خون یا هر دو وجود دارند. بدون در نظر گرفتن تعداد بافت‌هایی که تحت تاثیر قرار دارند، آنمی یا مشکل در لخته شدن خون، همیشه در مرحله C رخ می‌دهند.

تقسیم‌بندی لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)

وقتی شما مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن یا CML می‌شوید، مغز استخوان شما تعداد زیادی از گلبول‌های سفید به نام «بلاست» تولید می‌کند. این نوع از سرطان به آرامی پیشرفت می‌کند و تعداد سلول‌های بلاست در نهایت از سلول‌های طبیعی خون بیشتر می‌شوند.

مرحله بندی لوسمی میلوئیدی مزمن، بر اساس درصد سلول‌های سرطانی بدن شما صورت می‌گیرد و پزشکان CML را به سه فاز یا مرحله زیر تقسیم می‌کنند:

فاز مزمن لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)

در این مرحله، کمتر از ۱۰ درصد سلول‌های مغز استخوان و خون، بلاست‌ا‌ند و بیشتر افراد در این مرحله علائمی مثل خستگی یا سایر علائم خفیف را دارند. CML معمولا در این مرحله تشخیص داده می‌شود و درمان CML هم از این فاز شروع می‌شود.  معمولا افراد در این مرحله به خوبی به درمان پاسخ می‌دهند.

فاز تسریع شده لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)

در فاز تسریع شده، بین ۱۰ تا ۱۹درصد سلول‌های مغزاستخوان  و خون، «بلاست» هستند و فاز تسریع شده زمانی اتفاق می‌افتد که سرطان به درمان‌های فاز مزمن پاسخ خوبی ندهد.

فاز بلاست لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)

فاز بلاست، یک مرحله تهاجمی از لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) است که در آن، بیش از ۲۰ درصد سلول‌های خون و مغز استخوان فرد، از «بلاست» تشکیل شده است. سلول‌های بلاست در بدن شما پخش می‌شوند و درمان را سخت‌تر می‌کنند. ممکن است شما در این مرحله تب، خستگی، کم شدن اشتها و از دست دادن وزن و تورم طحال را تجربه کنید.

نتیجه گیری: انواع سرطان خون

در این مطلب از سایت دکتر برنا فرازمند، درباره انواع سرطان خون (لوسمی) و چگونگی طبقه بندی آن‌ها خواندیم و دیدیم که سیستم‌های مختلفی برای دسته بندی هرکدام از انوع سرطان خون وجود دارد. همچنین فهمیدیم که مراحل مختلف هر نوع از سرطان خون، چه تاثیری روی پیش‌آگهی بیمار (طول عمر بیمار مبتلا به سرطان خون) دارند.