رنگ پریدگی پوست، زبان، مخاط داخل لب، خستگی زودرس و سرگیجه از نشانه‌های کم خونی است. از علل ایجاد کننده کم‌خونی می‌توان کمبود‌های تغذیه‌ای، خون ریزی، ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی را نام برد. منظور از کم‌خونی‌های تغذیه‌ای کم‌خونی‌هایی است که در اثر دریافت ناکافی مواد مغذی ایجاد می‌شوند.
از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی که کمبود آنها موجب بروز کم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن، ویتامین ب ۱۲ و اسیدفولیک اشاره کرد.
کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ترین کم‌خونی‌های تغذیه‌ای است. کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در کشور‌های در حال توسعه و مهم‌ترین علت کم‌خونی تغذیه‌ای در کودکان و زنان در سنین باروری است که با ایجاد گلبول‌های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می‌شود که این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت‌های بهداشتی، کاهش بهره‌وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می‌شود.
از علل ایجاد کننده کم‌خونی می‌توان کمبود‌های تغذیه‌ای، خون ریزی، ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی را نام برد
میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند.
در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶ـ۴ ماه اول زندگی کافی است، اما در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود.
بیشتربخوانید:
بهترین رژیم غذایی برای مبارزه با کم خونی
این مواد غذایی باعث کم خونی می شود
دلایل فقر آهن
دلایل گوناگونی برای کمبود آهن وجود دارد که از آن جمله می‌توان به علل زیر اشاره کرد.
۱ ـ دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی وجود دارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.
۲ ـ جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی. تداخلات دارویی.
۳ ـ افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.
۴ ـ خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها.
کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.
بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند
بیشتربخوانید:
چگونه از فقر آهن جلوگیری کنیم؟
شخصیت خود را از روی گروه خونی بشناسید
علائم کم‌خونی ناشی از فقر آهن
بعضی از علایم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از: رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن (ناخن قاشقی) است.
درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن
برای درمان کم‌خونی از چند روش استفاده می‌شود که بهترین و کم‌خطرترین آنها استفاده از مکمل‌های خوراکی است.
عوارض گوارشی ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان به حداقل رساند؛ به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد.
رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن وسوزن سوزن شدن دست و پاها از نشانه‌های کم خونی است
بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند. همچنین ویتامین C جذب آهن را افزایش می‌دهد.
به همین دلیل معمولا مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تاثیر شکل آهن موجود در آن است.
بیشتربخوانید:
چگونه از فقر آهن جلوگیری کنیم؟
منابع غذایی آهن دار
منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.
عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها:
اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین ث که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
اگر دچار کم خونی و فقر آهن هستید حتما توصیه‌های کلی زیر را به کار ببندید:
۱ ـ استفاده از غذا‌هایی که غنی از آهن هستند.
۲ ـ استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین ث در هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گریب‌فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش.)
۳ ـ گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
۴ ـ پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
۵ ـ برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
۶ ـ تصحیح عادات غذایی غلط مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ که خود از علایم کم خونی فقر آهن هستند.
۷ ـ مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم‌خونی.
۸ ـ استفاده از نان‌هایی که از خمیر ور آمده تهیه شده‌اند.
۹ ـ استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن هستند.
۱۰ ـ استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
۱۱ ـ شست و شو و ضد عفونی کردن سبزی‌هایی که استفاده میکنید.
۱۲ ـ شستن کامل دست‌ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج
۱۳ ـ مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
۱۴ ـ مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.
مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ که خود از علایم کم خونی فقر آهن هستند
آزاده متقی، استاد تغذیه علوم پزشکی ایران در پاسخ به این پرسش که «غذا‌های آهن‌ساز برای بدن چه غذا‌هایی هستند؟»، بیان داشت:منابع آهن گیاهی جذب بالایی ندارند و این منابع باید با منابعی که حاوی ویتامین C مانند فلفل‌سبز، لیموترش و گوجه مورد استفاده قرار گیرند.
وی با ذکر مثالی درباره جذب بهتر آهن در بدن، ادامه داد: برای نمونه اگر عدسی مصرف می‌کنیم، عدس آهن خوبی دارد، ولی خیلی قابل جذب نیست و برای اینکه آهن آن قابل دسترسی بدن باشد، به ویتامین C نیاز است.
متقی اضافه کرد: برای تأمین ویتامین C و جذب بهتر آهن موجود در عدس، اگر لیموترش را روی عدسی بریزیم آهن آن قابل دسترسی در بدن است و این ماده را برای بدن تأمین می‌کند.
کم خونی در کودکان
در صورتی که آهن بدن کودک پایین باشد، متوجه این نشانه‌ها در کودک خواهید شد که شامل رنگ‌پریدگی، تحریک‌پذیری، عدم تمایل به خوردن است.
همچنین عوارض طولانی مدت شامل موارد همچون کندی رشد، تاخیر در مهارت‌های حرکتی، ابتلا به عفونت‌های بیشتر است؛ زیرا آهن باعث بالا رفتن سیستم ایمنی بدن می‌شود.
برخی نشانه‌هایی هستند که در ابتدا مشخص نمی‌شوند، اما کودک در طولانی مدت عوارض زیر را تجربه خواهد کرد. این علائم شامل؛ خستگی، رنگ‌پریدگی، تحریک‌پذیری، ضربان سریع یا نامنظم قلب، کاهش اشتها، کندی در وزن گرفتن، سرگیجه، اشکال در تمرکز، سردرد و سبکی سر است.
